Gedichten 1940-1965

HULDIGINGEN

LAATST GING IK SPELEVAREN

EEN GOUDEN BEKER

GEUR DER DROEFENIS

DE VRIJHEID, DE LEEGTE, DE DOOD

GEDICHTEN 1940-1965

DE NEDERLAAG

DE SMAAK VAN GROENE KAAS

LIEVE, LIEVE OPA'S

IN ALLE ONSCHULD

Edward herleest met Vuurlanders tien boeken van zijn vergeten lievelingsschrijver

Vroeg in januari van het jaar 1996 las ik mijn eerste boek van de nu bijna vergeten schrijver Alfred Kossmann. Aan het eind van datzelfde jaar las ik het laatste. In de tussentijd was ik verslingerd geraakt. Ik schreef hem in 1997 een bewonderende brief, die hij beantwoordde met een gracieus bericht, met daarin onder andere de zin: ‘Ik hoop ooit ook uw werk te lezen en mooi te vinden’. In 1998 overleed hij.



Nu wil ik, samen met tien Vuurlandschrijvers die elk voor het eerst een Kossmanntitel tot zich nemen, onderzoeken waaróm ik zo vrolijk geobsedeerd raakte door zijn werk. Gevaarlijk wel: kunnen zijn controversiële boeken nog in deze tijd? Zijn het niet vooral oude mannen-verhalen? Of is zijn speelsheid nog altijd speels?



Vandaag: Gedichten 1940-1965 (1969), Kossmanns eigen, kritische keuze uit zijn dichtbundels. Hij schreef alleen in de eerste helft van zijn carrière poëzie, en zoals de titel van deze verzameling al aangeeft publiceerde hij tussen zijn achttiende en zijn drieënveertigste. Deze gedichten komen uit zijn vier afzonderlijke bundels (Het vuurwerk (1946), De bosheks (1951), Apologie der varkens (1954) en De veldtocht (1959)), maar, schrijft de auteur achterin dit boek: &#8216;Ik heb [hier] gedichten opgenomen die nooit eerder zijn gepubliceerd en gedichten weggelaten die de bloemlezingen al hadden gehaald.&#8217; &nbsp;&nbsp;&nbsp;



<a href="https://www.vuurland.nu/wie-zijn-wij/elisa-verkoelen">Elisa Verkoelen</a> las het boek met me mee, en we schreven er elkaar een mail over:



Hoi Edward,







In eerste instantie kan ik me moeilijk tot de gedichten in de bundel verhouden. Ze doen me vooral denken aan een serie portretten: verschillende mensen en landschappen worden opgetekend, maar deze lijken niet echt te worden toegeëigend. Alsof er een afstand blijft bestaan tussen de schrijver en de dingen. Dat gevoel krijg ik zelfs in zijn gedicht ‘Zelfportret 1946’, hoewel ik dit gedicht ook erg inspirerend vind. Ik ervaar vaak hoe beeldend werk ook in teksten kan bestaan, maar dat een tekst kan worden gebruikt als medium op deze manier is nieuw voor me. De zinnen lijken als lijnen te worden gebruikt, variëren van lengte en diepte om het portret zo nauwkeurig mogelijk vast te leggen.&nbsp;



Halverwege de bundel lijkt de toon te veranderen (merkte jij dit ook Edward? Of is dat iets persoonlijks?). De dood keert steeds vaker terug in de stukken en er ontstaat een subtiele poëzie, waarin grote thema’s worden afgewisseld met kleine dingen. (&#8216;God zit uit te rusten, // wijn drinkend, zwijgend, kijkend naar de duiven’ en ‘eeuwigheid is stilstand, het paradijs bestaat uit Zwitserse en Italiaanse meren’.)&nbsp; Er ligt een soort tederheid in de teksten, een dankbaarheid ook. Kossmann schrijft: ‘Een godin, een moeder en de man die haar vermoordde // dank ik mijn leven en mijn leven werd dank. // O mijn leven werd dank van de ochtend tot de avond, // van de ochtend tot de avond.’&nbsp;



Er lijkt een moment te zijn dat de poëzie synchroon begint te lopen met Kossmanns eigen leven (denk ik) en vragen. En hoewel de thematiek verandert, blijven bepaalde woorden terugkomen. Zo beschrijft hij bomen vaak als ‘waaiers’ en gebruikt hij graag de woorden ‘bloemen’ en ‘bloeien’. Hij behoudt een fascinatie voor God en Michelangelo door de jaren heen.&nbsp;



Wat ik zo mooi vind aan deze bundel is de verandering in thematiek enerzijds en subtiele continuïteit anderzijds. Overwacht merk ik echt geraakt te worden door Kossmanns teksten, zo erg dat ik de bundel al meteen uitgeleend en aangeraden heb. Mijn favoriete dichtregel blijft: ‘Hij dacht: Het is gek, ik ben eigenlijk nooit jong geweest // en vind het toch ineens erg dat ik niet meer jong ben. // Hij dacht: &#8216; Uiteraard houd ik verschrikkelijk veel van het // leven, // alleen, ik betwijfel of ik er na mijn dood // nog zoveel heimwee naar zal hebben als vroeger.’&nbsp;



Met de weemoed die in die woorden klinkt, sluit ik augustus graag af.&nbsp;(overigens ben ik heel erg benieuwd wat de jouwe waren en of je ook geraakt werd door de regels die ik steeds citeer).



Alle goeds!



Elisa



Dag Elisa,



toen ik deze gedichten voor het eerst las, in 1996, zweefde ik eroverheen. Nu las ik ze &#8211; door jou, door dit project &#8211; écht. En ik werd net als jij verrast. Mijn verwachting: ouderwets rijmen. Mijn ervaring: ja, ouderwets rijmen &#8211; maar al snel niet meer, o nee, o, whoe!



De bundel begint met jeugdwerk. Strak rijmende verzen die een dansschool beschrijven, die vuurwerk beschrijven, die de herfst beschrijven, die een park beschrijven &#8211; poëzie die even vaardig als voorbij is. Maar dan begint, op bladzijde 14 al, de eerste reeks losse verzen, die Kossmann &#8216;gedichten uit en thuis&#8217; noemt. Dagboekachtige invallen zijn het, en er komen nog drie van die reeksen terug in de bundel, met in totaal 32 korte stukjes. Samen zijn ze een fijn weefsel dat de lossigheid van de rest van het boek met lichte vingers bijeenhoudt. En ik las er bijvoorbeeld deze gekke, zwart-romantische regels in: [&#8230;] Rode rozen, uitgebloeid, waarvan men de kelken in een kom moet laten drijven als het dode, lieflijke hoofd van een vriendin.







Soms moest ik bij de gedichten aan Willem Wilmink denken (alleen is Kossmann minder democratisch van smaak, ik bedoel: specifieker, individueler) en soms aan Leo Vroman (vanwege het zwerven in regels die af en toe toch vastgezet worden door een rijmpaaltje). En weet je wat gek is? Ik herkende er dus minder Kossmann in. De Kossmann althans, zoals we die uit de tot nu toe besproken novellen en romans leerden kennen. Hier is hij nog niet de auteur van het denkend verder leven na wereldgewoel (lees: de Tweede Wereldoorlog), niet de schrijver van het op een afstand bezien van dat wat er naast en tussen de grote gebeurtenissen braakligt. Geen sex ook, geen boete, geen masochisme, geen lichamelijk ongeluk.



De conclusie kan haast niet anders zijn dan dat Kossmanns gedichten proberen zijn geweest. Niet alleen het proberen van de poëzie, maar vooral ook het proberen van thematiek. Want deze bundel biedt van alles. Zo is er een heel geinige serie korte &#8216;kindergedichten&#8217;, komt er eentje: Laat mij maar zitten, laat mij maar huilen, ze doen niks dan vitten en ik kan niet schuilen, en me vader is een engerd en me broertjes zijn krengen en me moeder wil me geen nachtzoen brengen en ik heb gekke vlechten en nog gekker met tranen en de Russen gaan vechten met de Amerikanen, lekker.



En zo is er ook een prachtige reeks over de dood van drie giraffen (&#8216;die zachte, trotse personen&#8216;), een prachtig triootje gedichten dat Drie aria&#8217;s heet, dat klaagt over het zware van een kinderleven (&#8216;Walgelijk is het leven van een kind, / het is altijd onderworpen, het wordt altijd behandeld / als een dwaas dier.&#8216;) en een prachtig lang vers over herinneringen aan de plekken waar we wonen of een tijdlang hebben verbleven, dat Tweegesprek over de &#8216;s-Gravendijkwal heet, met bijvoorbeeld een herinnering aan een mislukte liefde die zo begint: Hier heb ik twintig jaar geleden gelopen naar een meisje waarop ik een oorlog lang ben blijven hopen, tot zij onder wederwijdse verwijten mij zo weinig ten onrechte heeft verlaten [&#8230;] en zo eindigt: Ik ben nu gelukkig zoveel ouder dat ik erom glimlach, als luisterend naar het ruisen van regen in een warm huis. 



De oudste gedichten uit de bundel schreef Kossmann op de drempel van zijn veertigste, en inderdaad, Elisa, dan heeft &#8211; de verzameling is chronologisch geordend &#8211; de dood al een tijdje zijn intrede gedaan. Daarmee laat Kossmann het speelse van de eerste helft van deze uitgave achter zich en wordt het allengs indrukwekkender en onontkoombaarder. En voordat het allerlaatste gedicht, met de veelzeggende titel Midden van het leven, het gedicht ook waar jij jouw lievelingsregels in aantrof, Elisa, het afscheid van Kossmanns poëzie inluidt, trof ik al het vers aan dat mij Gedichten 1940-1965 aan anderen zou willen doen geven: Doden zijn vriendelijk. Zij zijn altijd thuis, altijd gastvrij, wanneer we ook willen komen (Mijn grootvader opent graag zijn oude huis, ontvangt mij bij de deur, schenkt thee of bier en spreekt met mij, een jongen, over Goethe), en zij zijn dood, zij nemen geen afscheid meer, zij herinneren ons nooit aan het sterven, het gruwelijke. Met de levenden is het moeilijk om te leven, altijd vertrekken zij; met tranen in de ogen staan wij of zij op het perron en wuiven wevende aan het web van jaloezie dat onze vriendschap traag zal overhuiveren, zinspelende in onze doodse woorden op het grootste vaarwel, dat afschuwelijke. 







Elisa, dank je wel dat we samen de dichter Kossmann &#8211; nog ernstiger vergeten dan de prozaschrijver Kossmann &#8211; tevoorschijn mochten lezen.



Veel groeten,



Edward

Vroeg in januari van het jaar 1996 las ik mijn eerste boek van de nu bijna vergeten schrijver Alfred Kossmann. Aan het eind van datzelfde...

Gabriel García Márquez

William Somerset Maugham

Saki  / Hector Hugh Munro

Herbert Ernest Bates

H.G. Wells

Vijf klassieke korte verhalen naar het moderne herschreven

Omdat ik niet zo getalenteerd of intelligent ben als de reuzen in de literaire geschiedenis, vind ik het in mijn vrije tijd leuk – en...

De vrijheid, de leegte, de dood

Vroeg in januari van het jaar 1996 las ik mijn eerste boek van de nu bijna vergeten schrijver Alfred Kossmann. Aan het eind van datzelfde jaar las ik het laatste. In de tussentijd was ik verslingerd geraakt. Ik schreef hem in 1997 een bewonderende brief, die hij beantwoordde met een gracieus bericht, met daarin onder andere de zin: ‘Ik hoop ooit ook uw werk te lezen en mooi te vinden’. In 1998 overleed hij.



Nu wil ik, samen met tien Vuurlandschrijvers die elk voor het eerst een Kossmanntitel tot zich nemen, onderzoeken waaróm ik zo vrolijk geobsedeerd raakte door zijn werk. Gevaarlijk wel: kunnen zijn controversiële boeken nog in deze tijd? Zijn het niet vooral oude mannen-verhalen? Of is zijn speelsheid nog altijd speels?



Vandaag: De vrijheid, de leegte, de dood (1981), een keuze uit Kossmanns verhalen. Dit boek bevat vijf novellen, waarvan er twee, De architect (1969) en Ga weg, ga weg, zei de vogel (1971) ook al apart uitgegeven waren. De hoofdpersonen zijn in alle gevallen mannen, en hen is meestal iets overkomen waar ze omheen moeten zien te leven. &nbsp;&nbsp;&nbsp;



<a href="https://www.vuurland.nu/wie-zijn-wij/harm" data-type="link" data-id="https://www.vuurland.nu/wie-zijn-wij/harm">Harm Henrik ten Napel</a> las het boek met me mee, en we schreven er elkaar een mail over:



Beste Edward,



Op een van de eerste bladzijden uit mijn exemplaar van De vrijheid, de leegte, de dood is een stempel gedrukt. Onder de enorme woorden uit de titel staat in groezelige blauwe hoofdletters: AFGEVOERD. Het komt grimmig op me over, en niet alleen op mij. De bibliotheek spreekt tegenwoordig niet meer van afgevoerde maar van afgeschreven boeken. Nog niet zo lang: mijn exemplaar komt uit 1981.



De vijf verhalen die het boek verzamelt, zou ik dan weer niet grimmig noemen. Niet dat ze vrolijk zijn; Kossmanns schrijft weliswaar speels, maar elk verhaal heeft iets wrangs. De collaborateur, de dementerende man en zijn kinderen, de onzekere schrijver, de hot shot architect, en de kluizenaar-achtige ambtenaar, er hangt iets kluchtigs om deze personages heen, terwijl ze eigenlijk stuk voor stuk flink in de problemen zitten.



Ze zijn een beetje belachelijk en Kossmann lijkt hen daarmee te pesten: wat zijn jullie levens toch arbitrair. Zelfs de collaborateur die terugkomt uit Duitsland is vooral zielig. Het is schokkend, natuurlijk, als hij breekt en tegen zichzelf begint te zingen: ‘nu Lize goed dood is, leef ik des te meer.’ Zijn zus, geloof ik, is gefusilleerd—een heldin—en hij is er nog. Hij is geen held en geen slachtoffer; verdrietig halverwege.



Nihilisme, treurig grinnikend nihilisme—met die term moet je deze verhalen misschien aanduiden. In De architect krijgt de architect, die in de loop van het verhaal uit zijn eigen leven verdwijnt, de hoorn aangereikt nadat de telefoon is overgegaan tijdens een vergadering:



&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; ‘Voor jou Heulekom.’



&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; Hij bracht het ding aan zijn oor en hoorde geen enkel geluid. De mannen om hem heen zwegen, beleefd, om hem rustig te laten praten, maar er kwam geen woord, geen geruis, geen signaal.



God belt op maar hij bestaat helemaal niet, dus blijft het stil aan de lijn. De architect overweegt nog om te doen alsof hij een vraag beantwoordt, maar geeft uiteindelijk de hoorn weer terug, zonder een woord te hebben gezegd.



Hadden deze figuren maar iets van de speelsheid waarmee Kossman ze beschrijft, dan zouden ze zich misschien raad weten met de lichtheid van hun bestaan.



Hoe zijn deze mensen zo geworden? Waar ontbreekt het ze aan, Edward? Waarom lukt het ze niet om gewoon te leven?



Groet,



Harm Hendrik



Dag Harm,



ik dacht dat ik alle Kossmanntitels had verzameld, maar jij noemde deze en die vond ik niet terug. Achteraf begrijp ik dat: vier van de vijf verhalen stonden al in boeken die ik wél had, en ik moet dus in de jaren negentig gedacht hebben: ik schaf dat boek niet aan, ik heb de inhoud al. Die gedachte was grotendeels terecht, maar niet helemaal. De klok, het eerste verhaal, was nieuw. En nu ben ik blij dat jij me De vrijheid, de leegte, de dood hebt laten aanschaffen, alleen al omwille van dat ene verhaal. 



Kossmann werd in 1943, eenentwintig jaar oud, opgepakt door de Duitse overheersers om in het kader van de Arbeidseinsatz in Duitsland te werk te worden gesteld. Hij had een tijd ondergedoken gezeten, maar werd gevonden en moest toen wel, anders zou zijn hele familie gearresteerd worden. Maar terugkomen na de oorlog was moeilijk. Zelf zei hij daarover in een interview: &#8216;Ik heb last gehad van overbodig schuldgevoel. In Duitsland sloeg ik steentjes onder biels, een miezerig karwei. Ik dacht toen dat mijn generatiegenoten en de literatoren die ik bewonderde allemaal heldhaftig in het verzet waren geweest. Dat pretendeerden sommigen ook. Ik voelde mij zeer gegeneerd.&#8217; Ook in De klok keert een man huiswaarts na een tewerkstelling en ook voor hem is dat terugkomen hoogst pijnlijk. In een dronken bui, waar het verhaal een verslag van is, vertelt hij over die &#8216;moeilijke dagen&#8217;. Want ja, zijn zus is door de Duitsers doodgeschoten, dat hoort hij van zijn moeder, en het lukt hem niet dat feit werkelijk tot zich door te laten dringen: &#8216;[&#8230;] van dat andere wist ik alleen maar, ik voelde er niets van. Er had toen iets moeten gebeuren, dat is duidelijk, ach je hebt allang begrepen wat ik voor een soort vent ben: wel iemand die iets overkomt, niet iemand die iets onderneemt [&#8230;]&#8217; 



Maar het is vooral interessant wat er vervolgens gebeurt (let wel: dit is het eerste verhaal van de bundel, en niet voor niets, in zeker zin geldt voor deze jongen hetzelfde als voor de hoofdpersonen uit de andere verhalen). Na een tijdje begint hij namelijk wel te wennen en kan hij wel iets voelen. In het verhaal noemt de ik-persoon dit: &#8216;ik paste weer in de geschiedenis&#8217;. Totdat hij dat plotseling, jaren later, niet meer doet. Hij trouwt, krijgt kinderen alles gaat goed, en op een dag overvalt hem een enge gedachte. &#8216;[&#8230;] ik schrik ontzaggelijk als ik merk dat ik denk: waar is het precies fout gegaan? Fout gegaan, denk ik, en ik hoor mezelf heel verontwaardigd hardop zeggen: fout gegaan, man, er is helemaal niets fout gegaan. Je doet niets tegen zoiets, als het gedacht is dan is het er, dan kun je beter van daaruit verder denken [&#8230;]&#8217;. 



Harm, jij vraagt me: &#8216;Waarom lukt het deze mensen niet gewoon om te leven?&#8217; Wel, ik denk dat dat de kern is van deze verhalen en van veel van Kossmanns werk. Het leven in zijn werk is namelijk: gedachten hebben over het leven. Vermoedelijk, maar dit is enkel mijn psychologiserende poging, omdat het leven zelf al teveel aanwezig is geweest. In de vorm van een oorlog en gedwongen werken (eerste verhaal), een beroerte van een vader die altijd afwezig was voor zijn zoon (tweede verhaal), een schrijver die verlaten is door zijn vrouw en niet weet of zijn boeken nog gewenst zijn (derde verhaal), een architect die niet meer gelooft in zijn werk (vierde verhaal) en een man die gewond is geraakt bij een bomaanslag (vijfde verhaal). Nooit gaat het over de gebeurtenissen, het gaat over de vraag hoe verder te leven. Dus, om je vraag te beantwoorden, volgens mij zijn deze personages niet meer bezig met het laten lukken van het leven, maar met het laten lukken van het verder leven. 



En de achtergrond van dat verloren gegane geloof in een nieuw leven meen ik terug te lezen in het verhaal over de architect. Daarin wordt de hoofdpersoon geconfronteerd met een ambitieuze jonge collega die pleit voor een betere wereld. De architect zegt dan tegen hem: &#8216;Ik ben al blij dat er een wereld is en dat is misschien de zwakte en de kracht van mijn generatie. De wereld wéér bewoonbaar maken was ons ideaal van na de oorlog, de wereld iets bewoonbaarder maken is ons ideaal van nu. De wereld verbeteren, nee, zoveel geloof heb ik nooit gehad. De wereld ervoor behoeden nog ellendiger te worden, verder kom ik niet. Ik geloof wel in mensen, in jou en Saks en wie ik zo tegenkom, maar in de mensheid, nee, daarin geloof ik niet.&#8217; 



Zo gezien zou je kunnen constateren dat Kossmanns werk het werk is van de teleurstelling en van de onmacht. Maar nee, daarvoor schuilt er toch teveel plezier in al die pogingen om verder te leven. Zo heeft de invalide hoofdpersoon uit het slotverhaal, Ga weg, ga weg, zei de vogel (interessant: geschreven net voordat Kossmann zelf invalide werd!), een min of meer gelukkig bestaan opgebouwd door in zijn kleine appartementje in zijn luie stoel zijn oren te trainen om alles wat in de woninkjes om hem heen plaatsvindt te beluisteren. Hij verzint er achtergronden bij, en hij noemt dat zelf (grappig gevonden van Kossmann) &#8216;visionair horen&#8217;. Er staat dan: &#8216;Het was, dacht hij, een bijzondere kwaliteit van zijn gehoor dat hij het kon afstellen op veraf en dichtbij, alsof het een mechaniek was, een ding dat de menselijke vermogens net zo had geperfectioneerd als een camera.&#8217;



En de zoon uit Het model mag dan diepe wrok koesteren ten opzichte van zijn oude door een beroerte getroffen, afstandelijke vader (die nota bene als laatste manuscript een pornoverhaal geschreven heeft, terwijl pornografie nu juist een onderwerp is van hem, de zoon), maar de vader zelf, met wie het verhaal begint, is in zijn afasie helemaal niet zo ongelukkig. Hij waardeert het personeel in de zorginstelling en hij is blij met zijn schoondochter, die hem perfect verstaat. &#8216;Ik knik berustend. Het komt er niet op aan, ik zit hier en ben eigenlijk al dood, het is dom van me dat ik niet ben doodgegaan, maar het komt er niet op aan.&#8217;



Dus, conclusie, weet ik eigenlijk niet zozeer waar het de Kossmannpersonages aan ontbreekt, Harm. Niet aan wanhoop, dat klopt, maar over het algemeen ook niet echt aan het blijmoedig hanteren van die wanhoop. En is dat niet wat ons leven óf ons verder leven vaak is &#8211; het blijmoedig hanteren van onze wanhoop?



met grote groet,



Edward

Omdat ik niet zo getalenteerd of intelligent ben als de reuzen in de literaire geschiedenis, vind ik het in mijn vrije tijd leuk – en leerzaam – om op hun schouders te staan door korte verhalen te herschrijven naar moderne versies. Daarbij stel ik vragen: hoe zouden zij omgegaan zijn met digitalisering? Welke woorden hadden ze juist wel, of juist niet, durven schrijven? Welke beeldspraak kan écht niet meer, welke karaktertrekken zijn nog steeds pijnlijk relevant? Wat is zeitgeist, wat is de menselijke natuur zelf? In deze reeks vraag ik aandacht voor het korte verhaal van vroeger en hoop ik een conversatie te voeren over wat tijdelijk en wat tijdloos is.



&#8212;



Tea



In het korte verhaal Tea van Saki (H.H. Munro, 1870) wordt de jonge James Cushat Prinkly door zijn omgeving gemaand om, na jaren van losbandigheid, te gaan trouwen. Hij heeft recent een aardige erfenis gehad, hij is al lang geen achttien meer en zijn familie vindt dat hij eens wat serieuzer mag worden. En hoewel hij niet negatief staat tegenover het getrouwde leven, vindt hij de theeceremonies waar vrouwen (in die tijd) prat op gingen verschrikkelijk. Hij moet er niet aan denken! Hierdoor slaat hij het advies van zijn omgeving in de wind en maakt hij een abrupte, eigen keuze.



In mijn versie wilde ik de originele verhaallijn vasthouden, maar qua stijl, woordkeuze en karakters linken aan de problemen waar millennials en GenZ’er tegenaan lopen: de huizenprijzen, de opkomst van het tweeverdienersinkomen, de verminderde waarde die we hechten aan familie. Ook wilde ik de oude stijl ombuigen naar een snellere, kortere stijl die past bij de hedendaagse studentencultuur, waar gemakzucht, individualisme en comfort t.o.v. ongemak de boventoon voeren.



Lees het originele verhaal: <a href="https://americanliterature.com/author/hh-munro-saki/short-story/tea">Klik hier!</a>



&#8212;



Lucas slaat een traptrede over



Nee, Lucas was niet tegen een relatie, per se. Hij geloofde dat hij er mettertijd eentje zou krijgen, zodra de tijd rijp was voor zaken als ‘belastingvoordeel’ of ‘nationale hypotheekgarantie’. Maar vooralsnog, als het op vrouwen aankwam, had hij vooral oog voor het meervoud in plaats van het enkelvoud. Hij had het er zijn hele studie druk mee: zoenen in de kroeg, ghosting na het ontbijt. En dat was toch prima? Als je het sec bekeek, was hij eigenlijk de laatste die vrouwen ongelijk behandelde: voor hem waren ze allemaal voor één nacht. Was het wereldvreemd om te genieten van een boswandeling, zonder de behoefte om een boom in eigen tuin te planten?



Zijn clubgenoten vonden hem maar vermoeiend. Toegegeven, zij hadden de eerste twee, drie studiejaren ook losbandig geleefd. Maar, gast, luister, zij verloren de wilde haren op tijd en hadden stuk voor stuk toekomstbestendige relaties. Lucas was volgens hen ‘blijven hangen’. Waar hij eerder werd bejubeld, werd hij nu vooral geplaagd; achter zijn rug om werd hij beticht van onvolwassenheid, bindingsangst en &#8211; in het ergste geval &#8211; slappe was.



Zijn moeder was het daar roerend mee eens. Sinds zijn vader was overleden, had hij zijn wezenpensioen enkel ingezet voor die studentenonzin. Ze vond het nu tijd om volwassen te worden. Hij had zijn lol gehad. Hij moest eens een vrouw gaan vinden. En eerlijk is eerlijk, lag de start van de carrière niet op dezelfde traptrede als een serieuze relatie? Ze zei het omdat ze van hem hield, Lucas. Kleinkinderen, dat wilde ze, en wel voor het te laat was.



En Lucas, die net vorige week zijn masterscriptie had ingeleverd, kon de toekomst niet ontkennen. Stel dat hij nog eens een huis wilde kopen. Een hypotheek in je eentje? Uitgesloten. Voor een modaal toekomstperspectief was een relatie nodig, dat gaf hij toe. Het leven van een alleenstaande in Nederland was gewoonweg niet te betalen. Straks werd hij geconfronteerd met lage schalen, marktconforme salarissen en het budget van een pas afgestudeerde. Waar zijn clubgenoten konden doorstromen naar grotere en mooiere huizen, een auto konden betalen of, hij durfde het woord bijna niet uit te spreken, sparen, zat Lucas nog steeds in dezelfde studentenkamer. Het leven was met twee gewoon gemakkelijker dan met één &#8211; economisch gezien.



Omdat hij niet onverschillig was over de mening van anderen &#8211; en bang voor de toekomst &#8211; gaf Lucas schoorvoetend toe. Hij wilde het best proberen. Maar met wie dan? De vrouwen zagen hem als tijdverdrijf. Een bijrol, geen hoofdpersoon. Lucas had altijd gedacht: als hij het écht wilde, kon hij gewoon stoppen. Maar nu leek dit toch lastiger. Waar moest hij een leuke vrouw vandaan halen? Toen hij dit op een donderdagavond bij de jaarclub op tafel gooide, werd er gelachen. ‘Serieus, jongens,’ zei Lucas. ‘Toe nou even.’   ‘Fleurtje,’ riep iemand. ‘Sowieso Fleur.’ De rest klapte instemmend. Iemand sloeg met vlakke op de bijzettafel. Ze riepen: goeie!, there we go! en dattissem! Anne-Fleur Kaassmaeker? Van de vrouwenvereniging, waar hij één keer een nummertje mee had gehad? Hij herinnerde zich vooral haar luide lach. ‘Juist mooi,’ riep de één. ‘De band is er al.’ En een ander zei: ‘Doet zij ook niet econometrie? Heb je gelijk wat om over te praten.’ De club was het erover eens dat Lucas daar eens werk van moest maken.



Tja, waarom niet? Anne-Fleur stond cum laude en haar vader werkte als senior bij een accountancykantoor. Vanuit economisch oogpunt &#8211; en dat was toch het belangrijkste? &#8211; was Anne-Fleur een verzekering. Als hij haar tegenkwam bij colleges, of toevallig naast haar zat, rook ze best lekker. Zijn moeder vond haar vast geweldig &#8211; Anne-Fleur kwam ook uit Bloemendaal. Zijn jaarclub zei dat ze samen goede banter hadden en dat ze hem wat broodnodig tegengas gaf. Ze zat bij de vrouwenvereniging, in een jaarclub niet heel anders dan de zijne, ze deden dezelfde studie en hadden dezelfde achtergrond. Hun werelden lagen zo dichtbij dat ze constant tegen elkaar aan schurkten.&nbsp; ‘Goed,’ gaf Lucas toe, ‘Anne-Fleur.’ De jongens sloegen op hun knieën en beloofden hem te helpen. That’s what friends are for, gozer.



Terwijl de jongens hen in de daaropvolgende weken koppelden, wende Lucas geleidelijk aan het idee van een relatie. Hij kreeg er zin in: matchende truien, weekboodschappen, huishoudboekjes en &#8211; uiteindelijk &#8211; een dubbel inkomen. Hij verlangde naar het gemakkelijke, het duidelijke, het simpele. Eigenlijk was de buit al binnen. Lucas moest alleen nog de eerste stap zetten. Altijd zo’n heikel punt: hij moest haar nog mee op date vragen. Maar dat was een kleinigheid. Toch?



Daarom liep Lucas, op een zaterdagmiddag, zelfvoldaan richting de westkant van de stad, langs de zonnende stelletjes in het plantsoen, met de wetenschap dat hij iets als een uitgesteld huishoudelijk klusje ging klaren. Hij kon het na vandaag van tafel vegen. Een vrouw op date vragen &#8211; met de eerlijke intentie van een relatie &#8211; was ongemakkelijk. Zoiets schoof hij gebruikelijk zo ver mogelijk naar voren. Het lag meer in zijn aard om overal met een bocht omheen te lopen. Maar die tijd was voorbij: hij zette een stap richting volwassenheid. Na vandaag kwam er een einde aan zijn luizenleven.



Zijn overpeinzingen werden verstoord toen hij ruw tegen een schouder stootte. Deze schouder hoorde bij een lange, beenderige jongen in een lullig, tot de nek geknoopt overhemd vol mintgroene kokosnootjes en een kaki zeven-achtstebroek. Na een kort&nbsp; gewapper met armen en wenkbrauwen om duidelijk te maken wie er nou tegen wie aan was gelopen, beende de jongen geërgerd verder. Lucas keek hem fronsend na. Nog geen tien meter verder zag hij hem op een picknickkleed ploffen, bij een meid in een verschrikkelijk gezellig jurkje. Ze veerde op; omhelsde hem een tikkeltje geforceerd; hij kuste haar op de wang, probeerde de andere wang, maar dat mislukte; zij ging zitten, hij volgde; de jongen verschoof driemaal zijn kont op het gras om de juiste houding te vinden. Hij koos voor één hand achter zijn rug en de andere stijfjes op zijn knie.



Bàh, daten. Lucas begreep niet wat daar het plezierige randje aan was. Geheel vrijwillig zaten dagelijks duizenden mensen stijfjes tegenover elkaar als mannequins in een woonboulevard. De stiltes, het aftasten, stijve lachjes, small talk over hobby’s, werk en studierichting, proberen te manoeuvreren naar overeenkomsten, die eeuwige onzekerheid, wat denkt de ander, vindt zij mij, vind ik haar? Nee, daten, daar werd hij verschrikkelijk moe van.



Waarom kon men het ongemak niet gewoon overslaan? Snel de knoop doorhakken en, gebaseerd op leeftijd, sekse, inkomen en aantrekkingskracht, linea recta het bootje instappen. Iemand zou daar eens een applicatie voor moeten ontwikkelen. Dan kon hij, alsof het een boterham was, de harde korsten laten liggen en eten wat hij wel lustte. Samen op de bank, een gemakkelijke film. Zij in joggingbroek, hij in sweater, terwijl de bezorger met twee stomende pizza’s aankwam.&nbsp;



Hij dacht aan Anne-Fleur. Als hij haar nu mee uit vroeg, moest hij dan ook gaan picknicken? Opeens zag hij het voor zich. Hij, in datzelfde overhemd, de boord knellend om zijn nek, een stijve onderrug van het zitten in een onhandige houding, het wegwerpbestek, de goedkope huismerkwijn en bruschetta, waarvan de tomaat op zijn broek knoeide. Hij zag Anne-Fleur in dat gezellige jurkje tegenover hem luid lachend een lok achter haar oor vegen en een spervuur aan vragen op hem afvuren. Waar heb jij zin in? Wat heb jij meegenomen? O, broodjes beenham &#8211; écht? Zalmrolletjes in tortilla? Je bent dus geen vegetariër? Eet je nog steeds gluten? Wat doe je naast de studie, wat is je side-hussle? Sport, of heb je een kleine business? Wat zijn je hobby’s &#8211; die heb je toch wel?&nbsp;



Aan het einde van de lange straat zag hij het Wiebengacomplex, en, vier huizen verder, studentenhuis ‘Hell’s Kitchen’. Anne-Fleur woonde daar met acht anderen. Was hij hier wel klaar voor? Was er écht geen manier waarop hij deze traptrede over kon slaan?



Hij passeerde de voordeur van Renske Buursma, de dochter van de oom van de zwager van zijn nichtje &#8211; maar geen familie &#8211; die hij toevallig kende van een bruiloft, waar hij toen aardig met haar had gebabbeld over het post-studerende leven; met name over vastzitten in de telecommunicatie. Ze had het bruidspaar een zelfgebreid fantasiedier cadeau gedaan, waar ze een klein handeltje in had. De knuffels waren van hoge kwaliteit en hadden zo in een winkel gekund &#8211; ware het niet dat grote bedrijven soortgelijke knuffels uit de derde wereld verscheepten. Pure economie. Maar, ook al waren haar opbrengsten omgerekend onder het minimumloon, deed ze het niet slecht. Ze had een klein huisje, een lapjeskat en goed gevulde theedoos. Dat mocht hij wel: Renske had nooit rimpels in haar voorhoofd en kon overal om lachen.&nbsp;



&nbsp;Kon hij haar niet even op gaan zoeken? Nee, een half uurtje meer of minder maakte voor het ja-nee-woord van Anne-Fleur niets uit. De liefde liet zich niet haasten. Hij kon het prima uitstellen. En misschien, zo dacht hij, zou zijn latere komst ervoor zorgen dat Anne-Fleur al een biertje achter de kiezen had. Alcohol smeerde gesprekken als olie op kogellagers.



Na een wat verbaasde begroeting verwelkomde Renske hem in een vertrek dat dienst deed als hal, woonkamer, keuken, trappenhuis, wastafel en werkkamer, waarbij alles door elkaar stond; de bollen wol lagen naast het oude televisietoestel, er staken twee naalden in de stoffen armleuning van de bank, de eettafel stond tegen de wenteltrap naar de vide met platliggend matras gedrukt, naast de wasbak van de keuken stond het bekertje met haar tandenborstel. Maar afgezien van dat was het er best comfortabel: het televisietoestel en de bank stonden zo gedraaid dat je perfect met z’n tweeën een film kon kijken.&nbsp;



‘Ik wilde net pizza bestellen,’ zei ze met haar telefoon in de hand. ‘Dus ik heb er eentje bij besteld. Champignon, daar houdt iedereen van. Straks trek ik een blikje olijven open. Als je iets wilt drinken, staan de kopjes in de kast en je weet de koelkast wel te vinden.’



Ze gaf geen blijk van twijfel en praatte met het soort gemak van een vrouw in haar eigen omgeving. Toen de pizzadozen op schoot lagen, knipte ze de pizza door met een schaar. Ze zette het blikje olijven met de vork ernaast. ‘Help yourself.’ Al smakkend keek Lucas naar de film die toch al op stond. Hij zat te genieten: de geknipte pizza, de stilte zonder vragen, het gemak van haar joggingbroek &#8211; en dat hij geen film, pizza of toppings hoefde te kiezen. ‘Waarom stond je eigenlijk zo opeens op de stoep?’ vroeg Renske, nadat ze de pizzadozen op de grond hadden gegooid. ‘O, ik weet het al &#8211; niets zeggen &#8211; het is bijna moederdag, en je hebt een cadeau nodig. Aardig dat je speciaal langs komt, maar dat had je ook gewoon kunnen appen. Geen probleem, dat kan volgende week wel. Noem maar waar ze van houdt, nijlgiraffe, pijlstaartkonijn? De neuseekhoorns zijn uitverkocht, maar daarvoor trek ik met liefde een sprintje.’



‘Wie had het over moederdag?’ zei Lucas. ‘Ik vroeg me gewoon ineens af hoe het met je was. Maar nu we hier zo zitten, denk ik aan hele andere dingen. Als je moederdag een seconde vergeet, dan vertel ik je wat het is.’



De daaropvolgende donderdag bij zijn jaarclub kwam Lucas aanzetten met een fles sterke drank en belangrijk nieuws.



‘Gasten, ik heb een rela,’ zei hij smalend. De jaarclub reageerde in mix van gejuich en hoongelach.&nbsp; ‘Eindelijk! Is het gelukt? Met Anne-Fleur?’ ‘Zeker weten dat het gelukt is,’ zei Lucas.&nbsp; ‘Hadden we het niet voorspeld? H-de-p, man!’ joelden ze. Lucas maande de jaarclub tot stilte. ‘Een voorspelling, mijn reet! Maar goed, als jullie me twee weken geleden hadden verteld dat ik met Renske Buursma op stok zou zitten, had ik het ook niet geloofd.’



Hoewel de abrupte wending geen enkele logica bevatte, stelde niemand vragen. Zijn clubgenoten vonden het maar niks, maar tenminste hielden ze op hem te plagen. Zijn moeder was al lang blij dat hij eindelijk wat volwassen was. Het was natuurlijk moeilijk om enthousiasme te voelen voor een vreemde wisseling van potentiële partners zoals die van Anne-Fleur naar Renske, maar, hè, zo stootte iedereen elkaar aan, over smaak viel niet te twisten.



Lucas was in ieder geval dolblij dat hij de traptrede daten over had weten te slaan. Hij was ze uiteindelijk toch allemaal te slim af geweest, dacht hij, en zo bleek maar weer, dat hij het altijd al bij het rechte eind had gehad.Op een septemberavond van hetzelfde jaar, pas een maand in de ‘relatie’, hoopte Lucas zoals gewoonlijk op twee lege pizzadozen, een gemakkelijke film en joggingbroeken, maar verraste Renske hem met een jurkje dat bij uitstek gezellig genoemd kon worden, een stijve, trillende glimlach en de vraag of ze niet eens moesten beginnen met écht daten &#8211; waarna ze hem prompt&nbsp; bestookte met vragen: waar wilde hij gaan eten, konden ze eens uit dansen gaan, of, nou ja, elkaar wat beter leren kennen. Waar hou je van? Van Mexicaans, Thais of juist Grieks? Heb je zin in een biertje, of in een cocktail, of drink je niet &#8211; dat is natuurlijk ook oké? Zeg, heb je niet een leuk overhemd thuis liggen? Een nette broek, dan? Wist je trouwens dat ik vegetariër ben? O &#8211; eet je nog steeds gluten?

Geur der droefenis

Vroeg in januari van het jaar 1996 las ik mijn eerste boek van de nu bijna vergeten schrijver Alfred Kossmann. Aan het eind van datzelfde jaar las ik het laatste. In de tussentijd was ik verslingerd geraakt. Ik schreef hem in 1997 een bewonderende brief, die hij beantwoordde met een gracieus bericht, met daarin onder andere de zin: ‘Ik hoop ooit ook uw werk te lezen en mooi te vinden’. In 1998 overleed hij.



Nu wil ik, samen met tien Vuurlandschrijvers die elk voor het eerst een Kossmanntitel tot zich nemen, onderzoeken waaróm ik zo vrolijk geobsedeerd raakte door zijn werk. Gevaarlijk wel: kunnen zijn controversiële boeken nog in deze tijd? Zijn het niet vooral oude mannen-verhalen? Of is zijn speelsheid nog altijd speels?



Vandaag: Geur der droefenis (1980), Kossmanns omvangrijkste en meest geprezen roman, vertelt over drie jongens die voor de oorlog vrienden zijn, met Thomas Rozendal als hoofdpersoon. Ze worden van hun veertiende tot hun vierenvijftigste gevolgd, en de schetsen uit hun leven vertellen iets over liefde, over ambitie, en ook over wat de oorlog voor invloed op hen heeft gehad.    



Pieter de Wit las het boek met me mee, en we schreven er elkaar een mail over:



Edward, Geur der droefenis, de titel past bij mijn leeservaring: de gebrekkig uitgewerkte karakters van de vele (hoofd)personages kon ik niet uit elkaar houden. Thomas, Bert, Peter, Henriëtte, Liselotte, Arend, Cornelis en hun vrienden, familieleden, kennissen, collega’s, buren en ga zo maar door. Te vaak dacht ik bij het lezen van een naam: wie is dat ook alweer? Na een stuk of wat hoofdstukken verbaast het niet meer dat ze elkaar op ieder willekeurig moment een brief kunnen schrijven, op kunnen bellen of tegen kunnen komen. Het gevolg (denk ik): het lukte me niet met ze mee te leven, ze te voelen. Als ik niet goed oplette had ik bij de eindeloze dialogen niet goed door wat door wie werd gezegd. Bij de ogenschijnlijke willekeur van Kossmann dacht ik, onwillekeurig, aan wat je Thijs mailde in de eerste aflevering van deze serie: je afkeer van zowel teveel plot en structuur als van teveel waanzin zonder samenhang &#8211; mag ik dat zo samenvatten? Geur der droefenis ervaar ik als een fantasie-universum, een opgeschreven gedachtenwereld waarin personages, karakters, verhalen en plot voor vele verhalen worden geboren, maar in Geur der droefenis alleen nog voor de schrijver en nog niet voor mij als lezer kunnen bestaan. Toch, ik heb het gevoel dat ik iets over het hoofd heb gezien. Heb ik niet goed gelezen? Volgens de omslag moet deze roman het hebben van Kossmanns psychologische inzicht en ook in recensies wordt dat genoemd. Normaal gesproken hou ik zo van dat aspect in verhalen. Dus, Edward, zeg het me, als je het weet wil ik het weten, snappen: wat heb ik gemist? Wat overblijft is dat ik niet weet wat een boek zo fijn kan maken. Wat maakt dat ik soms zoveel van een verhaal kan houden? Ik weet het niet. Geur der droefenis herinnerde me aan dat fijne mysterie. Edward, hoe las en herlas jij dit boek? Pieter







Dag Pieter,



Je schrijft dat het lezen van Geur der droefenis je herinnert aan het fijne mysterie (mooi gezegd) van het genieten van een boek &#8211; wat je niet deed bij deze bekendste Kossmann. Inderdaad, wat maakt dat een boek ons boek wordt? Het is een goede vraag, zeker nu jij deze roman helemaal niet smaakte en ik hem bij herlezen juist veel sterker vond dan toen ik het voor het eerst las. Want ja, dat herinner ik me van ongeveer dertig jaar geleden, dat ik toen ook een beetje teleurgesteld was en wat verdwaald raakte. 



Nu niet. Drie jongens (Thomas, Bert, Peter) buigen zich aan het begin van de roman over een wieg. Daar ligt baby Liselotte in, het kind van Henriëtte. Die &#8216;Jetje&#8217; is Thomas&#8217; nichtje op wie hij al sinds zijn zevende heimelijk verliefd is. Hij en zijn vrienden zijn pedante veertienjarige gymnasiastjes, en Thomas heeft de anderen opgestookt om rare, arrogante dingen te zeggen tegen dat kleine kindje. &#8216;Het leven is niet zwaar maar zéér vervelend&#8217;, bijvoorbeeld. En: &#8216;Je zult nog een lange weg moeten gaan voor je mislukt bent.&#8217; En: &#8216;Pas als je tachtig bent, helemaal dement, zul je weer even wijs zijn als nu.&#8217; Vervolgens lezen we in bijna 400 bladzijden flarden van het leven van deze vijf (de drie jongens, het nichtje en haar dochtertje), zoals zich dat veertig jaar lang voordoet. Ik las de drie vreemde zinnen die die jongens uitspraken als programmatisch. Want ja, hun leven wordt vervelend, en ja, ze moeten nog een lange weg gaan voor ze kunnen terugkijken op dat al dan niet mislukte leven.



Laconiek, dat is misschien een woord dat bij Kossmanns vertellen past. Hij laat in die schetsen, die flarden, zijn personages veel praten en veel denken, en het is net alsof ze een beetje naast het leven leven. Maar levensgebeurtenissen zijn er toch genoeg: zo pleegt een van hen zelfmoord omdat hij niet om kan gaan met het feit dat hij eigenlijk een meisje is, een ander geeft huwelijk en baan op om schilder in Parijs te worden en Thomas, die grotendeels de hoofdpersoon is, ja, zijn vader wordt verraden (door een familielid!) vanwege verzetswerk en vermoord in een concentratiekamp, en zelf blijft hij zijn leven lang verliefd op zijn nicht, met wie hij van tijd tot tijd een gezin vormt. Er is dus plot, maar die moeten we steeds ontdekken in de gesprekken die de personages voeren. Nergens maken we die grote plotwendingen mee op het moment dat ze gebeuren, we lezen ernaast en eromheen. 



Juist dat beviel me zo goed aan dit boek. Kossmanns theorie, namelijk dat we verschillende versies van onszelf tegelijkertijd zijn, zou ook niet stroken met het rechtuit vertellen (&#8216;en toen gebeurde dit en Thomas voelde zich er zo en zo over&#8217;). Op pagina 322 verwoordt Kossmann het op deze manier, bij wijze van een gedachte van Thomas over zichzelf: &#8216;Sindsdien was er een Thomas Rozendal die iets in de hand had en liet vallen en een die erachteraan liep op het op te rapen en het liet vallen, en nog een en nog een.&#8217; Even verderop denkt Thomas dan: &#8216;Nu, bij het ouder worden, merkte hij dat hij de achtervolgers was kwijtgeraakt. &#8216; En: &#8216;Hij hoefde niet meer te ervaren wat hij beleefde. Hij zorgde ervoor dat hij niets beleefde wat de ervaring waard was.&#8217;



Oftewel: we zijn een leven lang aan het reageren op wat ons overkomt. En Kossmann schetst niet het &#8216;overkomen&#8217;, maar het &#8216;reageren&#8217;. Maar in de zinnen hierboven staat wel een heel belangrijk woord, en dat is &#8216;sindsdien&#8217;. Dit &#8216;sindsdien&#8217; gaat over iets heel concreets, namelijk de verwoesting van Rotterdam aan het begin van de Tweede Wereldoorlog. Want een tweede beginscène van Geur der droefenis is het lopen van de drie jongens door het verwoeste Rotterdam, en er niks bij voelen. Hoe zouden ze ook &#8211; hoe moet je omgaan met zoveel totale verwoesting aan het begin van je leven? Voor mij laat Geur der droefenis dát zien, de doorwerking van het nihilisme van oorlog op de levens van Thomas, Peter en Bert. Waarbij elk van hen er verschillend mee omgaat (of eraan ten onder gaat). Thomas doet het door om het leven heen te leven, door te leven in denken en schrijven &#8211; en dat is misschien wat Kossmann, precies even oud als zijn hoofdpersoon en net als hij werkzaam in een illegale boekhandel in de oorlog, net als hij opgepakt en in Duitsland tewerkgesteld, waarschijnlijk ook altijd heeft gedaan.



Voor mij toont Geur der droefenis dus vooral Kossmann. Wat voor personen (meervoud!) hij is en was en vooral dat hij het zijn van die personen aankon door te denken, laconiek, met distantie, met ironie. Dáárom heb ik geen behoefte aan plotwendingen in dit boek, denk ik, want die hadden het wezen van een leven als dat van Thomas, als dat van Kossmann, nooit kunnen laten zien.



Het spijt me, Pieter, dat je het lezen van dit boek als een klus hebt moeten ervaren. Je schrijft dat niet zo op, maar ik denk wel dat het dat voor je was. En dan ook nog eens zoveel bladzijden lang. Ik ben je er dankbaar voor, temeer omdat het mij een begrip opleverde van hoe distantie iemand kan redden van een onmogelijk leven. En dat kon ik blijkbaar niet halen uit een eerste lezing van dit boek &#8211; een boek dat dus nu meer mijn boek werd dan toen. 



(Ik wilde ook nog aangeven dat het al eind jaren zeventig volkomen naturel schrijven over lesbische relaties en over een jongen die een meisje is, me opnieuw beviel &#8211; maar daar zal ik wellicht bij de herlezing van een ander boek ruimte voor maken, deze brief is al te lang.)



Dag Pieter, dank dus.



Edward

die op een soort huiden lijken

als de kraaien komen (I)

gesprekken in tussenruimte

in de knop gebroken

schaduwhuid || als de kraaien komen (II)

brief aan thuis 

het verlies dragen

een binnenlichaam || als de kraaien komen (III)

acht portretten in tussenruimte

nog voor de zomer begint is de hitte langer en dikker geworden







in een van mijn handen houd ik een jonge merel, in de andere een oude kraai



beide dieren worden opgezet door een jonge taxidermist die ik kort geleden heb leren kennen







ik houd van de vorm die de kraai in de plastic zak heeft, de scherpe vorm van zijn snavel tekent zich af tegen het lichtdoorlatende plastic. juulke vertelt me hoe ze de vorm herkent in het weken van de lichamen van de vogels. in een bad maakt ze de veren schoon en verwijdert ze de weke delen eerst. ze legt me uit hoe een vogel een binnenlichaam bezit (ik vraag me af of ik het een eerste of tweede lichaam moet noemen, maar gevoelsmatig is de gevederde buitenkant de tweede, zoals mijn bakstenen huis ook de tweede is. een beschermlaag van de weke binnenzijde).&nbsp;







ik begrijp waarom het moreel juist voelt om vogels op te zetten. het pakketje met de weke delen en de botten kan in vrijwel een beweging uit het verenpak gesneden worden. er schijnt weinig kracht voor nodig te zijn, alsof de dood het aardse lichaam losweekt.







dit zachte lichaam mag vergaan, we zullen het begraven zoals we met onze eigen doden doen







het voor mijzelf houden van de veren en de vleugels heeft daardoor iets aards. het helpt me te begrijpen wat het binnenlichaam wilt, waar het voor dient en welk doel het mijne dient. het aanraken van het binnenlichaam van de vogel met de zachte huid van mijn handen zal een beweging in gang zetten, een die vogel tot lichaam maakt. leven en dood raken elkaar aan in het badwater met de wolken dat juulke klaarzet.

nog voor de zomer begint is de hitte langer en dikker geworden in een van mijn handen houd ik een jonge merel, in de andere...

ik draag stenen in mijn jaszakken



houd ze vast vanuit mijn zorgen&nbsp;







mijn vingertoppen slijten de stenen naar mijn handen



zacht en rond zoals de zee van scherven stenen slijpt







ik sta voor de spiegel en doe mijn ketting om. een gouden hanger met een jade beertje valt op de grond, er breekt een stuk van het kopje af en een grillige gebroken rand wordt zichtbaar. ik besluit de hanger niet te dragen, steeds verdrietig bij het zien van de wond in zijn gezichtje. wanneer ik besluit om de ketting weer dagelijks om te doen, kijk ik niet meer naar de hanger, maar voel ik hoe de scherpe rand sporen in mijn eigen huid slijt.&nbsp;



als de ketting opnieuw uit mijn handen valt, bekijk ik de steen, maar kan ik de scherpe rand in het gezicht niet meer vinden. de open wond lijkt in mijn huid te zijn opgenomen, mijn dagelijkse bewegingen hebben de ruwe plek weer zacht gedragen. soms komt het vanzelf goed.



ik kreeg ooit een ketting met vijf glanzende gouden kralen, ze begonnen verband te houden met mijn familie, die ook uit vijf was gaan bestaan na het overlijden van mijn vader. ik besloot de kralen om te dopen, een voor ieder van hen, ikzelf was de drager.&nbsp;



in mijn werkplaats slijp ik een van de gouden kralen ruw, ik noem hem naar mijn vader. zijn afwezigheid een nieuwe plek in het gezin en in mijn leven. mijn huid maakt de kralen door de tijd heen glanzend, het wegslijten van het ruwe oppervlak gaat gelijktijdig met het wegebben van het gemis. het zichtbare ervan is langzaam weggesleten, lijkt niet meer aan de oppervlakte te liggen. met trots en verdriet en vooral, met het dagelijkse ervan, slijt het de scherpe hoeken als vanzelf, neemt mijn lichaam ze op als de zee en is het draaglijk geworden.

ik draag stenen in mijn jaszakken houd ze vast vanuit mijn zorgen&nbsp; mijn vingertoppen slijten de stenen naar mijn handen zacht en rond zoals de...

Een gouden beker

Vroeg in januari van het jaar 1996 las ik mijn eerste boek van de nu bijna vergeten schrijver Alfred Kossmann. Aan het eind van datzelfde jaar las ik het laatste. In de tussentijd was ik verslingerd geraakt. Ik schreef hem in 1997 een bewonderende brief, die hij beantwoordde met een gracieus bericht, met daarin onder andere de zin: ‘Ik hoop ooit ook uw werk te lezen en mooi te vinden’. In 1998 overleed hij.



Nu wil ik, samen met tien Vuurlandschrijvers die elk voor het eerst een Kossmanntitel tot zich nemen, onderzoeken waaróm ik zo vrolijk geobsedeerd raakte door zijn werk. Gevaarlijk wel: kunnen zijn controversiële boeken nog in deze tijd? Zijn het niet vooral oude mannen-verhalen? Of is zijn speelsheid nog altijd speels?



Vandaag: Een gouden beker (1982), een novelle over een jong gestorven onderwijzer die vlak na zijn dood en vlak voor zijn echte dood zijn in een soort tussenfase een gouden beker leeg moet drinken, die hij van zijn begeleider krijgt. Maar eerst ontstaat er een wonderlijk kronkelend gesprek waarin de man steeds maar weer andere, al dan niet verzonnen, verhalen uit zijn leven vertelt &#8211; en zo het drinken uit de beker uitstelt. &nbsp;&nbsp;&nbsp;



<a href="https://www.vuurland.nu/wie-zijn-wij/mike" data-type="URL" data-id="https://www.vuurland.nu/wie-zijn-wij/mike" target="_blank" rel="noreferrer noopener">Mike van Holsteijn</a> las het boek met me mee, en we schreven er elkaar een mail over:



Ha Edward,



Deze week las ik Kossmanns Een gouden beker. Ik kan me nog herinneren dat de flaptekst van het boek me aansprak toen ik het uit je kast haalde, maar ik ben inmiddels compleet vergeten waarom precies. Aangezien mijn eigen editie geen flaptekst had ging ik vrij blind het boek in, maar ik werd aangenaam verrast. De hele roman bestaat uit een dialoog tussen een stervende/gestorven man en zijn begeleider naar het hiernamaals, en er was voor mij geen enkel moment waarop de dialoog plat viel of saai werd. De dynamiek tussen de twee personages vond ik heerlijk verfrissend: de begeleider die gewoon zijn taak uitvoert als Magere Hein en de stervende man die al dan niet bewust zo lang mogelijk zijn sterven uit probeert te stellen door constant nieuwe levensgeschiedenissen aan zijn begeleider voor te schotelen. Ze praten constant langs elkaar heen, wat op mij een heel lachwekkend effect had.



Eén dingetje dat nog een beetje aan me blijft knagen – en waarvan ik heel benieuwd ben hoe jij ernaar kijkt – is de titel van het boek. Het hoofdpersonage drinkt driemaal uit de gouden beker, waarna hij dingen vergeet en zich nieuwe levens herinnert en stukje bij beetje dichter bij zijn dood komt en ja, deze gouden beker speelt een belangrijke rol in het verhaal, maar ik snap nog niet helemaal waarom Kossmann heeft gekozen voor het onbepaalde lidwoord ‘een’ in plaats van het bepaalde lidwoord ‘de’. Het lijkt onlogisch – omdat het in het boek gaat om één specifieke beker waaruit gedronken wordt – en daarom een bewuste keuze. Zegt dat onbepaalde lidwoord iets over het universele van het sterven? Dat het niet uitmaakt wie het hoofdpersonage is of was of uit welke beker hij drinkt? Ik ben heel benieuwd wat jij hierover denkt.



In een recensie uit 1982 las ik dat de recensent het een irritant boek vond, omdat je in feite niets te weten komt over het personage. Ik had die ervaring totaal niet. Voor mij gaat het boek niet per se om wie de stervende persoon nou precies is, maar om het sterven zelf. We gaan allemaal dood en proberen dat allemaal zo lang mogelijk uit te stellen. En ik denk dat iedereen wel eens – ook aan het eind van zijn leven – iemand anders had willen zijn.



Ik kijk uit naar jouw ervaring!



Groetjes,



Mike







Dag Mike,



Een gouden beker is een prachtig uitgegeven novelle. De letters staan in gouddruk op het dunne blauwe boek en als je het onder een bepaalde hoek op je ontbijttafel in het licht legt, dan spat de zonneschijn ervan af &#8211; maar wat ik van mijn Kossmann-leesfurie van 1996 nog weet is dat ik dit dunne boekje doornam in plaats van beleefde, dat het niet bij mijn favorieten hoorde, dat ik het meer een gedachte-oefening vond en ja, interessant, en ja, sterke stijl, maar ook een beetje zwoegen. 



Hoe verliep mijn leeservaring nu? Eh&#8230; ik nam het door in plaats van dat ik het beleefde, het hoort niet bij mijn favorieten, het lijkt me meer een gedachte-oefening en ja, interessant, en ja, sterke stijl, maar ook een beetje zwoegen. Dus hoe blij ben ik dat het jou, Mike, behoorlijk beviel.



Sterker dan dat: hoe meer ik nadacht over dat verschil in onze waardering, hoe meer ik je fascinatie begon te begrijpen. Want er is echt wel wat meer te zeggen over dit boek. Ten eerste is het interessant om dit na Laatst ging ik spelevaren te lezen, Kossmanns verslag van zijn auto-ongeluk en vooral van zijn periode van &#8216;dood-zijn&#8217; erna. De man uit dit verhaal arriveert in het pre-hiernamaals ook met verbrijzelde benen, net als de auteur tien jaar eerder zelf en Een gouden beker lijkt soms rechtstreeks uit zijn bijna fatale ziekenhuisdromen te komen. Kossmann verkeerde in zijn leven en schrijven in een nauwere verhouding tot het einde dan anderen, en dat maakt het boek al minder tot een alleen maar filosofisch geïnspireerde vertelling. 



Een gouden beker is zo gezien vooral een onderzoek naar wat sterven is (ik denk inderdaad dat het daarom in de titel &#8216;Een&#8217; is en niet &#8216;De&#8217;). De man die steeds maar aarzelt om verder te drinken, probeert allerlei verhalen uit, levensverhalen, van mensen die hij óók geweest kan zijn. Is dat wat er gebeurt als we bijna overgaan? Dat we een tijdje op zoek zijn naar wat werkelijk de vertelling van ons leven was? En dat dat diffuus mag zijn, omdat de biografische waarheid er niet meer echt toe doet? Volgens Kossmann bestaan dood én dood geweest zijn tegelijkertijd, en zorgt dat drinken uit die gouden beker voor een bepaald gelukzalige overgang. Ergens vind ik (altijd bang dat mijn christelijke opvoeding vlak voor mijn sterven opeens weer de overhand zal nemen en dat ik mijn zonden optel en verdoemd zal lijken) dat best troostrijk.



Ook viel me weer de enorme lenigheid van Kossmanns geest op. De man uit het boek is dan weer een pochende machthebber geweest, dan weer een vrouw die kaal geschoren wordt na de oorlog, en dan toch weer de jonge onderwijzer die trouwt met de vrouw, omdat ze de zus is van de jongen op wie hij eigenlijk verliefd is. Een gouden beker bevat maar 88 pagina&#8217;s, maar je kunt het niet in een snelle treinreis tot je nemen, je moet meerdere keren uitstappen en even op een perronbankje gaan zitten. 



Ja, nu ik dit schrijf denk ik: Een gouden beker is wel meer dan alleen een gedachte-oefening. En misschien volgt het beleven van dit boek (zoals het dood-zijn na de dood) vooral na het lezen. En Een gouden beker mag dan een beetje zwoegen zijn, maar dan alleen maar een beetje en in elk geval préttig zwoegen. En ook is deze titel misschien toch wel een van mijn Kossmannfavorieten? Mocht dat laatste uiteindelijk zo zijn, Mike, dan komt het met name ook door jouw leesbelevening.



Dank je wel dus,



en groet,



Edward

Omdat ik niet zo getalenteerd of intelligent ben als de reuzen in de literaire geschiedenis, vind ik het in mijn vrije tijd leuk &#8211; en leerzaam &#8211; om op hun schouders te staan door korte verhalen te herschrijven naar moderne versies. Daarbij stel ik vragen: hoe zouden zij omgegaan zijn met digitalisering? Welke woorden hadden ze juist wel, of juist niet, durven schrijven? Welke beeldspraak kan écht niet meer, welke karaktertrekken zijn nog steeds pijnlijk relevant? Wat is zeitgeist, wat is de menselijke natuur zelf? In deze reeks vraag ik aandacht voor het korte verhaal van vroeger en hoop ik een conversatie te voeren over wat tijdelijk en wat tijdloos is.



&#8212;



 A Very Old Man with Enormous Wings



Op een stormachtige dag stort er een engel ter aarde, schrijft Gabriel García Márquez (1927). Pelagio, de vader van een ziek kind, vindt de engel in zijn achtertuin en sluit hem op in het kippenhok. Binnen no-time weet het hele dorp ervan en komt de plaatselijke kerkvader een oordeel vellen over of de engel wel voldoet aan de eisen van de katholieke kerk. Dit duurt en duurt, en de engel verliest langzaam al zijn veren. Uiteindelijk, na veel kopzorgen, vliegt het wezen uit zichzelf en zonder hulp weg. Het verhaal schildert een beeld over de mens: hoe die zijn eigen verhalen verkiest boven het objectieve &#8211; en dat zelfs afwijst, als de natuur niet voldoet aan onze ideeën.



Het idee van een mythologisch wezen dat opeens ter aarde stort is bizar &#8211; net als Márquez’ vileine humor en satire &#8211; en meeslepend. Dat wilde ik graag vasthouden. Maar waar het originele verhaal een steek is naar de katholieke kerk, wilde ik klimaatverandering, plastic soup en de politiek aangrijpen. Hoe zou dit wezen tegenwoordig bekend worden?



Lees het originele verhaal hier: <a href="https://www.ndsu.edu/pubweb/~cinichol/CreativeWriting/323/MarquezManwithWings.htm" data-type="link" data-id="https://www.ndsu.edu/pubweb/~cinichol/CreativeWriting/323/MarquezManwithWings.htm">Klik hier!</a>



&#8212;



Vissenstaartsoep



Na het derde potje monopoly zei Eline dat ze ‘gewoon naar Frankrijk hadden moeten gaan’. Hun dochter, op de bank zuchtend vastgeplakt aan haar telefoon, zei dat ze naar huis wilde, papa. Teun stond op, pakte zijn regenjas en sloeg de deur van het huisje achter hem dicht. Ja, hij wist het ook wel. De vakantie in Vlissingen viel in het water. Niets was als geadverteerd: de douchekraan lekte luid in de badkuip, het strand lag vol zwerfafval en het huisje rook naar blauwe kaas. Hij had er ook de pest in; liever was hij op roadtrip door Amerika gegaan &#8211; zijn jongensdroom &#8211; maar daar was nu eenmaal geen geld voor. Mokkend liep hij over het zeiknatte Nollestrand. Toen hij naar de zee keek, verlichtte een bliksemflits in de verte een silhouet een paar meter van de waterlijn. Een aangespoelde zeehond? Met knarsende hardloopschoenen rende hij naar beneden. Hij vergat plotsklaps zijn zorgen: op het zand lag een oud vrouwtje, met een vissenstaart in plaats van benen, gorgelend naar adem happend vanwege het sixpackhoudertje om haar keel.



Met zijn regenjas over zijn telefoon stuurde hij een foto naar zijn vrouw. Zij reageerde met een reeks vraag- en uitroeptekens. Vijf minuten later stond de familie op het natte strand. De oude vrouw lag erbij als een aangespoelde zeekoe, met vetrollen en gele tanden. Haar enorme borsten werden bij elkaar gehouden door vissersdraad en kampeerservies. Haar staart was slijmerig van het aangekoekte zeewier. Er zaten zuigende kieuwen op de plaats van haar ribben. Ze produceerde allerlei borrelende geluiden &#8211; krachttermen, dacht de familie, in een taal waar ze kop noch staart van konden maken. Toch leek ze van de heupen omhoog op een vrouw uit een volkswijk: een lubberende buik en een kortpittig kapsel. Eline, die haar nauwelijks aan durfde te kijken, stelde voor het plastic om haar nek weg te snijden. Nadat Teun terugkwam met een broodmes, was de opzichter van het terrein verschenen. Hij zei dat ze haar het beste konden laten liggen &#8211; om er geen heisa van te maken. Maar dat was te laat: nog voor Teun iets kon doen, zag hij zijn dochter, de monopolydoos boven haar kapsel tegen de regen, met uitgestrekte arm een livevideo opnemen. ‘Look what my dad found at the beach. It’s ugly!’ zei de robotstem hakkelend. Op de achtergrond zong een zangeres oh no no no.



De volgende dag wist heel Vlissingen van de zeemeermin. De video van de dochter was binnen een paar uur viraal gegaan. Tegen de wijsheid van de opzichter hadden ze niet alleen het sixpackhoudertje verwijderd, maar ook de vrouw naar het huisje gesleept en het bad vol laten lopen. Terwijl haar kieuwen het water lieten borrelen, hield Teun op de wc-klep de wacht met de broodrooster in zijn handen, klaar om die bij de minste beweging in het water te gooien. Eline stond in de deuropening haar tanden te poetsen. Wat moesten ze nu? Ze besloten de dag daarop Pieterburen te bellen. Of het Dolfinarium. Maar nog voordat ze voor wat croissantjes naar de supermarkt konden, zagen ze dat zo’n twintig mensen op bierkratjes aan de zijkant van het huisje stonden en op het badkamerraam tikten als op het glas van een aquarium.



De dierenbescherming verscheen voor het einde van de middag. Honderdduizend mensen hadden het filmpje bekeken en het was duizenden keren gedeeld. Allerlei instanties waren getagd in de reacties. Tegen de tijd dat de witte bestelbus van de beschermers op kwam dagen, was de meute al uitgegroeid tot boven de honderd: ramptoeristen, influencers met cameraploegen, spirituele dierenfluisteraars, eindtijdpredikers, leden van de Nederlandse afvaardiging van Scientology, een kung-fu-leraar met zijn volgelingen en, natúúrlijk, Jehova’s Getuigen, die de gelegenheid gebruikten om De Wachttoren uit te delen. Dierenactivisten maakten ter plekke borden en spandoeken en riepen dat de zeemeermin teruggeplaatst moest worden. Een stel boeren had het op zich genomen om die links-radicalen met verse haring te bekogelen. Een verslaggever kwam informeren of de zeemeermin iets merkte van de opwarming van de aarde. Een enkeling schreeuwde dat ze ‘terug moest naar haar eigen zee’.&nbsp;



In de deuropening van de badkamer, kijkend naar de monsterlijke verschijning, ijkte Rutger Hamstra, het gemeenteraadslid van Vlissingen, zijn kansen, nu er opeens een aquatische volksvrouw in een badkuip lag en je er verdomd op kon zeggen dat de oppositie ging roepen dat er intelligent leven in de zee zat. Zou dit geen enorme problemen opleveren voor de visserij, of laat staan, zijn eigen vissersbedrijf? De linkse partijen zouden deze gekte zo aangrijpen om allerlei reguleringen op de visvangst te drukken. Hij keek lang naar de obese bejaarde met slijmerige schubben, die hem het meeste aan een tandbaars deed denken. Haar vettige achterhoofd plakte aan de badrand, haar lobbige staart was te breed voor de badkuip. Het hele huis stonk naar rotte tonijn. Hij schraapte zijn keel, maar wist een paar tellen niets te zeggen. De commotie vreemd, keek het oude vrouwtje de gemeentebestuurder aan, irissen in vissenogen als gebakken eieren en brabbeltaal voortbrengend, dat iets weg had van Afrikaanse kliktaal, het borrelen van een doorluchte radiator en een zuurstofpomp in een aquarium. De gemeentebestuurder, een trotse polyglot, probeerde wat Deens, maar dat verstond de zeemeermin niet. Wetende welke problemen hem boven het hoofd hingen &#8211; en aardig wat peentjes zwetend &#8211; verklaarde hij aan de menigte buiten dat het ging om een guerrilla-kunstactie. Geen paniek, riep hij, het zou niet lang duren voordat de actie geclaimd werd door een klimaatorganisatie. Toegegeven, ze werden steeds slimmer, maar meer dan een awareness-campagne was het niet. Hij prees het idealisme, sprak van symboolpolitiek en sloot af met het onderstrepen van zijn eigen partijagenda. Daarna verliet hij zo vlug als hij kon de voortuin. Hij stuurde in de auto een smekende e-mail naar de landelijke fractie: dat ze met spoed cultuurbeweging uit de hoed moesten toveren.



Zijn toespraak viel op dove oren. De TikTok-video bleef bovenaan de hitlijsten en was onderhand ook op de NOS en NU.nl-websites te vinden, was voorpaginanieuws op Reddit en stond op Youtube. Op Dumpert schreeuwde men moord en brand. Al met al was er veel heisa, maar wreef de opzichter van het vakantiepark zich in de handen. Hij had nog nooit zoveel huisjes verhuurd. En het leek niet te stoppen. Er waren foodtrucks verschenen voor verse falafel, Vlaamse frieten op de huid, kibbeling en vegan teppanyaki. Er was een man met een koffiebar op een bakfiets aan komen rijden. Het was zelfs zo druk, dat de gemeente Dixie-toiletten en hekwerk installeerde om alles binnen de perken te houden. Het was op dit moment dat Eline, haar vakantiegevoel volledig geruïneerd, op het briljante idee kwam om donaties te vragen voor het, zojuist bedachte, zeemeerminnenfonds.



Er ontstond een Woodstock-achtig festival op het terrein. Er werden grote stellages van zwerfplastic gebouwd, er werden tussen gehuurde huisjes tentjes opgezet, mensen liepen rond in kostuums, kunstenaars vanuit alle hoeken kwamen aanzetten met klei, verf en installaties, dichters spraken in strandtenten, de ene bij kaarslicht, de ander met spoken word, over klimaatverandering. Op een projectiescherm werden documentaires als Seaspiracy en My Octopus Teacher vertoond. Natuuractivisten klommen op huizen, gooiden gekleurde rookbommen, klonken zich aan bomen vast, zongen vissen is moord! en voorbij de duinen lag het schip van Greenpeace voor anker. Ook de spirituele brigade groeide in aantal: er was een vrouw die zei dat ze onderwater was geboren; een man die I Ching met visgraten deed; een astroloog die gespecialiseerd was in het sterrenbeeld waterman. Buiten verkocht de dochter getrokken vissoep van het badwater tegen een kleine vergoeding, In het midden van alle gekte &#8211; die het hele terrein in modder veranderde &#8211; telden Eline en Teun hun geld op het monopolybord.&nbsp;



De zeemeermin was de enige die niet meedeed. Zij spendeerde haar tijd in de badkuip, besproeide zichzelf hijgend met een plantensproeier, speelde verward met de douchekop en rook vervreemd aan de douchegelletjes van Eline. Voor de mensen die één voor één met hun geheven telefoons de badkamer binnenkwamen, drukte Teun met de stok van het zolderraam tegen het hoofd van de oude vrouw. Omdat ze niets at, probeerden Teun en Eline haar diepvriesmosselen te voeren, wat volgens de opzichter ‘gewoon moest kunnen’. Maar ze weigerde. Eigenlijk weigerde ze alles, net als de kibbeling met hollandaisesaus, de smoothies van spirulina en zeekraal en de haring met uitjes. Het enige wat ze at, waren bekers en bekers zoute stengels. Daar was ze content mee. Alleen toen iemand voor de grap een plastic rietje tussen de zoute stengels had gedaan, waar het oude vrouwtje bijna in stikte, begon ze met zo’n geweld rond te spartelen en bracht ze zo’n klotsend, rochelend geluid voort, dat de badkamer die dag gesloten bleef.



De gemeentebestuurder kwam elke dag in ijdele hoop kijken of dat monster eindelijk de geest had gelaten. Tot zijn schrik groeide de meute elke dag, werden er steeds uitdagendere spandoeken opgehangen en, het ergste nog wel, bemoeiden steeds grotere milieuorganisaties zich met het geval; de meest directe toegangsweg was door Extinction Rebellion geblokkeerd, waardoor hij zijn chauffeur helemaal om had moeten laten rijden. Ongeduldig wachtte hij op bericht van de landelijke partijfractie, maar een besluit bleef uit; wel was er naar verluidt een werkgroep opgezet, die samen met een consultant van een onafhankelijk bedrijf een adviesrapport op zou stellen over een aan te nemen plan van aanpak, die dan door een nog op te stellen adviescommissie beoordeeld zou worden. De premier hield er tot nu toe zijn handen vanaf &#8211; want er waren grotere problemen dan een, ja, ‘zeemeermin’. Als hij ernaar gevraagd werd, had hij er geen actieve herinneringen aan. Wel werd de gemeentebestuurder bestookt door lobbyisten van tegelijk de fossiele industrie (of deze oudere bejaarde iets kon doen tegen de bouw van windmolens op de Noordzee) en de visserij (of ze alvast een hernieuwde vergunning aan konden vragen voor grote vangsten).



Na een week of twee was het terrein zo’n bende geworden, dat je er niet meer kon rondlopen zonder te struikelen over verlaten tenten, vuilniszakken, dronkelappen en weggeworpen plastic. Om de aandacht van het voorval af te leiden, bedacht het marketingkantoor van Coca-Cola een strategie waarbij ze tegelijk een zandsculptuur voor de zeemeermin liet bouwen, een grootschalige beach clean-up organiseerde en een aardige donatie deed aan een start-up die een nieuwe techniek had ontwikkeld voor het opruimen van de Noordzee. Tegelijk zorgde ze er met branded content voor dat er allerlei nieuwsartikelen verschenen over het bestrijden van de acties van de betrokken milieuorganisaties, waardoor ze in een slecht daglicht werden gesteld. Er werden in heel Nederland fikse meningsverschillen uitgevochten, aan de keukentafel, in de politiek en online. Langzaam zwakte het activisme van de meeste mensen &#8211; die ook graag weer normale douche wilden kunnen nemen &#8211; af. Alleen de harde kern bleef. Met het verdwijnen van al die mensen vertrokken ook de influencers, de verslaggevers en pakten de muzikanten, kunstenaars en horecagelegenheden bij gebrek aan publiek de biezen, waardoor het terrein, los van een aantal hardnekkige hippies, er snel verlaten uitzag.&nbsp;



De familie plofte opgelucht aan de eettafel en boekten die avond nog een volledig verzorgde roadtrip door Amerika in een veertien meter lange motorhome, dat ze betaalden met het verdiende geld, waarna er nog net genoeg over was voor een bescheiden donatie aan het WNF, waarmee ze hun schuldgevoel af kochten. Bij het plannen onderstreepte Eline de wens alle kustplaatsen te vermijden en vooral bossen, berggebieden en canyons te bezoeken. De zeemeermin werd in het vuile badwater gelaten, dat bij het constante klotsen over de badrand op de muren was aangekoekt. De dochter spoot bussen luchtverfrisser leeg tegen de stank. De vloer lag bezaaid met lege zoutestengelverpakkingen, die niemand meer opruimde. De dikke vrouw at niks meer en werd steeds grijzer en bleker. Er was een schimmelachtige uitslag op haar buik was ontstaan. Op de laatste dag van de vakantie lag ze stil in de badkuip. De schimmelplek zat vol maden. Teun waste haar uit medelijden met een lange wasborstel, maar dat hielp niet veel.&nbsp;



Net voordat ze hun spullen wilden pakken, wees de opzichter hen op de schoonmaakkosten en de borg van het huisje, en dat zo lang die dikkert nog in de badkuip zat, hij hen een week extra ging laten betalen. Eline belde een aantal slagers en visafslagen, maar niemand wilde de monstruositeit overnemen. Pieterburen zei enkel iets te doen met zeehonden en het Dolfinarium, dat al onder vuur lag, durfde het niet aan. Wanhopig voor nog meer kosten, nam Teun een grote schop en groef een kuil op het strand, helemaal tot de zandsteenlaag. Met geweld sleepte de familie de lobbige vrouw terug over de duinen, waarna ze haar in de kuil kieperden. Met allesreiniger en mondkapjes maakten ze de badkamer schoon, en lieten een paar tientjes achter voor de opzichter om de rest goed te maken. Daarna keerden ze Vlissingen opgelucht voorgoed de rug toe.&nbsp;



Dagen later, nadat de storm was gaan liggen, tuurde de opzichter hijgend over het strand, dat vol lag met verwassen flessen frisdrank en motorolie, slippers en schoenen, vissersnetten, allerhande huishoudartikelen, afgebroken kunststof onderdelen en autobanden. Tussen het afval zag hij ontelbare sporen van kinderhanden en -benen, die zich een weg door het afval hadden gebaand als het kroost van een zeeschildpad. De zeemeermin was verdwenen. De opzichter trok de rechtopstaande schop weer uit het zand, keek naar de vissersschepen op de horizon en ging daarna door met het dichtgooien van het gat, zich niet bekommerend of het een zeegraf was, of een een strandkuil, gegraven door kinderen van badgasten met als doel tot de kern van de aarde door te dringen, en dat uiteindelijk slechts enkele meters diep was.

Omdat ik niet zo getalenteerd of intelligent ben als de reuzen in de literaire geschiedenis, vind ik het in mijn vrije tijd leuk &#8211; en...

heerstraat noord 34,



tegen de tijd dat ik hier ben komen wonen, lijk je uit meer te bestaan dan je fysieke vorm. de herinneringen aan je ruimtes hebben de muren van je kamers in mijn gedachten doorgetrokken tot buiten de dromen, tot buiten de huizen en de dorpen waar ik woonde.



ik heb me altijd afgevraagd hoe alles verder is gegaan toen we uit elkaar gingen, welke dingen je van mij miste, of juist niet. was je boos toen we steeds minder vaak terugkwamen? mijn post niet meer door jouw brievenbus aankwam?&nbsp;



op de laatste dag voor de verhuizing nam ik in me op hoe de traptreden klonken, het geluid van de krakende trede heeft zich toen vlak achter mijn hart gezet. ik hoop dat je niet boos op ons bent omdat je vloeren zijn gaan verkleuren naar de meubels die niet van ons waren, probeer het te zien als andere tijden die in je zijn vastgelegd.&nbsp;



wist je dat je inmiddels een eigen contact hebt in mijn telefoon? gezien de wisselende bewoners, heb ik je telefoonnummer naar jou genoemd. inmiddels weet ik ook niet meer over welke plek ik het heb als ik over thuis schrijf. ik besloot je dus te noemen naar jezelf, zodat jouw huisnummer op mijn scherm verschijnt wanneer er iemand vanuit jouw muren belt. voor mij ben je uit meer dan bewoners gaan bestaan, waardoor er iets van jou in hun woorden klinkt.



specifieke herinneringen lopen over in toevallige ontmoetingen, ik leer dat thuis kan bestaan in verleden en heden, in videobanden van mijn oma die opgenomen werden voor ik werd geboren. in huisdieren en in lievelingssoep, in kennismakingen met lichte dieren, in het handschrift van mijn moeder dat ik in het mijne herken. mensen om me heen doen me steeds vaker aan plekken denken, hebben iets weg van hun vaste grond, voelen vertrouwd genoeg om naar terug te keren. en andersom hebben plekken die me dierbaar zijn ook vaak menselijke trekken gekregen; een stemgeluid, een oogopslag, een manier van verdriet dragen.&nbsp;



je lijkt herinneringen in je te houden, onzekerheden op anderen te projecteren, je gemoed afhankelijk van de dagen. bovendien ben je mij gaan bewonen toen je terugkwam in mijn dromen, iets dat mij tot huis maakt met jou als mijn bewoner. de herinneringen die ik met je deel lijken daardoor vaak aan zichzelf te refereren. soms schrijf ik ze op, stuur ik ze als brieven met onbeschreven enveloppen zodat ik zeker weet dat ze buiten ons kunnen bestaan.



er staat een grote boom in het midden van onze tuin, op een avond slaat de bliksem in. we kijken door de glazen schuifpui en zien hoe de boom wordt geraakt (we staan in de keuken en laten ons fotograferen door de bliksem). mijn vader lijkt even getroffen als de boom zelf. hij vertelde wel eens hoe hij de boom plantte met zijn eigen vader. (na de inslag vertelde hij dat verhaal alleen maar vaker). dat maakt het een extra triest gezicht, de lege plek in de tuin.&nbsp;



de tuin is ingericht rond de boom; stenen om de stam, spotlicht op de takken. nu alleen nog die omlijning zichtbaar is, is zijn afwezigheid dieper voelbaar. die van de boom, die van mijn opa: de tuin vormt de tussenruimte die het mijn vader ooit makkelijker maakte om met de dood om te gaan.



ook ik heb manieren gevonden om met de dood om te gaan, maar voor mij liggen die nog te dichtbij het heden om te kunnen benoemen, wellicht hebben mijn kinderen ook ooit een boom nodig om uit te leggen waar de dood zich nog schuilhoudt. voor nu weet ik dat jouw lege kamers ook een tussenruimte vormen, ruimte die het mij makkelijker maakt om met het leven om te gaan.&nbsp;&nbsp;



elisa verkoelen

heerstraat noord 34, tegen de tijd dat ik hier ben komen wonen, lijk je uit meer te bestaan dan je fysieke vorm. de herinneringen aan...

Laatst ging ik spelevaren

Vroeg in januari van het jaar 1996 las ik mijn eerste boek van de nu bijna vergeten schrijver Alfred Kossmann. Aan het eind van datzelfde jaar las ik het laatste. In de tussentijd was ik verslingerd geraakt. Ik schreef hem in 1997 een bewonderende brief, die hij beantwoordde met een gracieus bericht, met daarin onder andere de zin: ‘Ik hoop ooit ook uw werk te lezen en mooi te vinden’. In 1998 overleed hij.



Nu wil ik, samen met tien Vuurlandschrijvers die elk voor het eerst een Kossmanntitel tot zich nemen, onderzoeken waaróm ik zo vrolijk geobsedeerd raakte door zijn werk. Gevaarlijk wel: kunnen zijn controversiële boeken nog in deze tijd? Zijn het niet vooral oude mannen-verhalen? Of is zijn speelsheid nog altijd speels?



Vandaag: Laatst ging ik spelevaren (1973), het verslag in novelle-vorm van het ernstige ongeluk dat hij in 1972 kreeg, in de auto bij een oude chauffeur, die zelf niets had. Kossmann zweefde een tijd op de rand van de dood en bleef uiteindelijk invalide. In dit boek vertelt hij hoe hij zichzelf zag tijdens het ongeluk, hij vertelt over de zware dromen die hij had tijdens zijn &#8216;dood zijn&#8217; en over de eerste maanden van de revalidatie, waarin hij vrijwel niets kon, behalve lezen.&nbsp;&nbsp;&nbsp;



<a rel="noreferrer noopener" href="https://www.vuurland.nu/wie-zijn-wij/francis" target="_blank">Francis Nagy</a> las het boek met me mee, en we schreven er elkaar een mail over:



Dag Edward,



De middag dat je vertelde over het idee om een Kossmann-reeks te starten, nam je kort het oeuvre van Alfred Kossmann door. Ik wist meteen dat ik Laatst ging ik spelevaren wilde lezen. Het is het boek dat gaat over het auto-ongeluk waar hij in 1972 bij betrokken was.



Hoewel ik geen fervent autobiografisch schrijver ben, ik houd de werkelijkheid en een vertelwereld graag gescheiden, kon ik niet voorkomen dat ik bij het horen over Kossmanns ongeluk direct moest denken aan het verkeersongeval dat mijn vader meemaakte. De twee ongelukken hebben nauwelijks overeenkomsten. Kossmann was volwassen, mijn vader drie jaar. Kossmann zat als bijrijder in de auto, mijn vader stak de weg over en werd geschept door een auto. De straat, de dag, het tijdstip, de situaties zijn niet te vergelijken.



Ik ben het boek ook niet gaan lezen met een vergelijking als vertrekpunt. Mijn vader en Kossmann hebben elk hun eigen ongeluk. Kossmann heeft echter over zijn ongeluk geschreven. Hij heeft als volwassene (en schrijver) woorden kunnen geven aan wat hij meemaakte. Hoe hij het ongeluk, de tijd in het ziekenhuis, de pijn en zijn gehavende lichaam beleefde. Mijn vader was een peuter en heeft slechts vage herinneringen. De details van die middag en de maanden daarna in het ziekenhuis waarover hij mij vertelde komen uit de herinneringen van anderen.



Het bijzondere vind ik dat Kossmann over eenzelfde soort indirectheid schrijft, maar dan zonder dat daar een ander bij betrokken is. &#8216;Het is moeilijk samen te vallen met je zelf,&#8217; schrijft hij over het moment dat hij in het weiland lag nadat hij uit de auto was geslingerd. Hij kan aan dat moment terugdenken maar hij kan het niet ‘terugvoelen’. Hij observeerde, zo zegt hij, zichzelf. Het moet een onwerkelijke gewaarwording zijn om het gevoel met jezelf, met je lichaam, te verliezen. Wat dat betreft is Kossmanns ervaring evengoed omgeven met een verwarrende, vage mist die niet wegblijft omdat je volwassen bent.



De twee auto-ongelukken waren dan wel totaal verschillend, de beleving van mijn vader en Kossmann (en daar is dan toch de vergelijking) liggen niet eens zo heel ver uit elkaar. Een gedeelde vaagheid, die mij duidelijk maakt dat de grens tussen fictie en werkelijkheid ook een diffuse is.



Groet, Francis.







Dag Francis,



op het omslag van Laatst ging ik spelevaren zien we Venus, de godin van de liefde. Halverwege het boek vertelt Kossmann over haar. Hij verkeert in weken van pijn en half in coma zijn en droomt dan dat de dood op hem wacht in de gedaante van die godin, die op een open schelp op zee dobbert. Het is het gevolg van het verschrikkelijke auto-ongeluk dat hem op zijn vijftigste overkomt, hij wordt uit een auto geslingerd en breekt vrijwel alles wat je breken kunt. 



Op het moment van de verwoording van die doodsmetafoor &#8211; zwemmend in de zee van zijn hallucinaties &#8211; hebben we al een eerste deel van het boek gelezen. Dat waarin Kossmann vrij licht en niet al te zorgelijk vertelt hoe hij zichzelf met hoed, aktetas en zwart pak en al door de lucht ziet zweven, de auto uit. En dat terwijl hij dat niet gezien kan hebben, en hij helemaal geen hoed, aktetas of zwart pak droeg. Zoals jij al omschreef, Francis, heeft het ongeluk precies dat effect op Kossmann als schrijver: hij beziet zichzelf. En hij beziet ook degene die zichzelf beziet, in de berm naast de weg, in de ambulance en in het ziekenhuis. En die &#8216;extra mannen&#8217; die boven hem zweven noteren belangstellend en redelijk opgeruimd wat de ik-in-de-berm, ik-in-de-ambulance, ik-in-het-bed voelt en denkt. Later paste Kossmann dat veelvuldig in zijn werk toe, hij had op het eind van zijn leven zelfs een columnreeks in de NRC die altijd begon met &#8216;de mannen uit wie ik besta&#8217;. 



In deze schitterende novelle &#8211; verslag? memoir? dagboek bijna? &#8211; had het voor mij weer een onweerstaanbare aantrekkingskracht. Kossmann laat ons er ongelooflijk dichtbij mee komen. Ook als hij lijkt uit te weiden. Zo beschrijft hij hoe hij, ten tijde van de maandenlange revalidatie waarin hij nauwelijks iets kan, van een familielid de amateur-memoires te lezen krijgt van een al gestorven oom. Een oom die behoorlijk trots is op het Germaanse ras en van alle feesten en verjaardagen in de familie verslag doet in gezwollen verzen. Kossmann vertelt erover, en je vraagt je af wat het met het auto-ongeluk te maken heeft. Maar net als met de sublieme verwoording van de comadromen doet het uitstapje naar oudoom Heinrich de lezer zich verplaatsen tot vrijwel &#8216;in&#8217; Kossmann. Een netjes lineair verslag, met een afgeronde conclusie, zou de totale ontworteling van iemand die een dergelijk ongeluk krijgt denk ik juist op afstand zetten. 



Naast je rake conclusie, Francis, dat het vage beleven van een ervaring zowel een driejarige als een vijftigjarige overkomt, moet ik toch ook zeggen dat deze novelle voor mij &#8211; vanwege zijn visualiteit &#8211; in de dagen na het lezen steeds maar beelden terug deed keren. Van de door de lucht vliegende en altijd beleefd blijvende Kossmann, van de zee-met-godin, van de jonge dokter die die vijftigjarige patiënt even ter geruststelling door zijn haar aaide, van Kossmanns uitgever die zijn schrijver met een rolstoel rondrijdt (en dat nogal onhandig doet). 



En zoals altijd bij Kossmann blinkt de taal. Zo wil ik hier eigenlijk elke alinea van de eerste bladzijden wel citeren. Sta je me er eentje toe? Deze: &#8216;Ik was benieuwd. Toen ik de auto werd uitgeslingerd, met rechter voordeur en al, 24 februari 1972, om kwart over twee &#8217;s middags, op de Gooilandsweg ter hoogte van de kruising met de Dammerweg, vlak bij Weesp, zei ik &#8216;Godverdomme, godverdomme&#8217;, en was benieuwd.&#8217;



Ik hoop, Francis, dat Kossmann ook jou niet alleen diffuusheid bracht, maar toch ook beleving &#8211; opgedist in scènes, precisie en taal. Dank je wel voor het meelezen!







groet, Edward

we besluiten de garage op te ruimen. het is een uitgestelde klus, de garage is in dezelfde staat als waarin mijn vader hem vier jaar geleden achterliet. daarmee is hij op een bepaalde manier nog daar, in de onaangeraaktheid van de plek, we zien hem staan achter de werkbank omdat het gereedschap nog steeds daar ligt waar hij het achterliet.







samen besluiten we welke spullen we niet meer nodig hebben, een van die spullen is het bed waar ik van kinds af aan in heb geslapen. als het besluit wordt genomen, probeer ik het bed zo snel mogelijk op de aanhanger te laden, het afscheid uitstellen lijkt onmogelijk omdat ik bang ben het dan niet meer te kunnen dragen, we dragen het bed de trap af, de aanhanger op. ik neem een foto van de schaduw. het voelt vreemd, mijn lieve bed in de hete zon, het asfalt dat zo weinig weg heeft van de zachte ondergrond van mijn kinderkamer. ik probeer het bed uit te zwaaien, het lukt niet goed. een groep kraaien vliegt op dat moment over, hun schaduwen lijken het gemis terug te nemen. de vogels worden een met mijn eigen schaduw, we bestaan uit eenzelfde huid, een schaduwhuid die me helpt met afscheid nemen. ze zwaaien voor mij, ‘dag lief bed’, ‘dag kindertijd’, ‘dag heerstraat noord’, ‘dag papa’. het troost me dat uiteindelijk alle dingen tijdelijk zijn.

we besluiten de garage op te ruimen. het is een uitgestelde klus, de garage is in dezelfde staat als waarin mijn vader hem vier jaar...

Huldigingen

Vroeg in januari van het jaar 1996 las ik mijn eerste boek van de nu bijna vergeten schrijver Alfred Kossmann. Aan het eind van datzelfde jaar las ik het laatste. In de tussentijd was ik verslingerd geraakt. Ik schreef hem in 1997 een bewonderende brief, die hij beantwoordde met een gracieus bericht, met daarin onder andere de zin: ‘Ik hoop ooit ook uw werk te lezen en mooi te vinden’. In 1998 overleed hij.



Nu wil ik, samen met tien Vuurlandschrijvers die elk voor het eerst een Kossmanntitel tot zich nemen, onderzoeken waaróm ik zo vrolijk geobsedeerd raakte door zijn werk. Gevaarlijk wel: kunnen zijn controversiële boeken nog in deze tijd? Zijn het niet vooral oude mannen-verhalen? Of is zijn speelsheid nog altijd speels?



Vandaag: Huldigingen (1995), de laatste roman van Kossmann, die bekroond werd met de Libris Literatuur Prijs. Het boek bestaat uit vijf verhalen die elk een ‘huldiging’ zijn die met het leven van de oude schrijver Jacob Drenth te maken hebben. &nbsp;&nbsp;&nbsp;



<a href="https://www.vuurland.nu/wie-zijn-wij/thijs" target="_blank" rel="noreferrer noopener">Thijs Joores</a> las het boek met me mee, en we schreven er elkaar een mail over:



Hoi Edward,



Alfred Kossman, wie kent hem niet? Nou, ik. En volgens mij de meeste jongere literatuurliefhebbers met mij.



Hij stierf in mijn geboortejaar 1998, maar niet voor hij met zijn laatste roman in 1996 de Libris Literatuur Prijs won. De andere winnaars uit de beginjaren van die prijs – Vogels, Rosenboom, Claus, Voskuil, Mulisch – ken ik, maar Kossmann?



Gelukkig ken jij hem wel. Op jouw voorstel las ik Huldigingen (1995), de prijswinnende laatste roman in kwestie. Ik wist niet wat ik ermee aan moest. Dat is altijd een ervaring om te koesteren, in mijn ogen. Dat zit al in de genreaanduiding: is 122 pagina’s niet erg kort voor een roman? En de vijf hoofdstukken zijn weliswaar verbonden – ze raken allemaal aan het leven van één personage, een tachtigjarige schrijver – maar werken ze eigenlijk niet veel meer als korte verhalen? Hoe léés je dit?



De hoofdstukken zelf zijn minstens even bevreemdend. Ze zijn heel praterig en nogal absurd. Het eerste hoofdstuk begint met een interview met de schrijver voor de radio, dat eigenaardig verloopt. Na een witregel bevinden we ons opeens in de studio van het radioprogramma, de volgende dag. Deze plotselinge nieuwe laag in het verhaal werkt desoriënterend en zet je op scherp. Uiteindelijk blijken de interviewer en de schrijver verbonden te zijn door een gebeurtenis uit het verleden. En even abrupt als deze onthulling wordt gedaan, eindigt het hoofdstuk.



Wat me vooral bijblijft van deze roman: de schijnbare achteloosheid. Het boek begint met een onvolledige, bijna ongrammaticale zin: ‘Dat iemand zo kan lijken op zijn portret en van bijna tien jaar geleden.’



Ook de eindzinnen van de roman kan ik niet anders omschrijven dan enorm onbeduidend: ‘“Wat een kind” zei Irma. “Ze méénde het toch, dat dit een terugval zou zijn voor haar, in haar training voor atletiek?”’



Ik krijg de indruk dat Kossmann juist met deze technische ingrepen, die op mij heel kunstmatig overkomen, iets organisch en diepmenselijks wil naderen. Als je even niet oplet, spreekt het hoofdpersonage een zin uit die je omverblaast: ‘Als ik mijn vingernagels knip grom ik hoewel er geen reden is om te grommen en het is imitatie van mijn vader en een hommage.’



Poëzie die ik niet zag aankomen.



Ik ben nu zo benieuwd, Edward: brengt dit boek jou net zo in verwarring? En om maar meteen met de deur in huis te vallen: verdient dit boek volgens jou zijn ereplaats in Kossmanns oeuvre?



Lieve groet,



Thijs



Dag Thijs,



Verwarring, verwarring, ik weet het niet. Ik denk soms dat ik moe ben van plot. Van netjes schakelen van probleemstelling naar tegenkracht naar dal naar opklimmen naar dieper dal naar oplossing. Niets zo vervelend als een schrijver ijverig zien vlechten. Maar ik kan ook niet goed tegen waanzin. Een boek dat als een berg scherven uit diverse boedels in mijn schoot wordt geschoven (puzzel maar, niets past) is ook niks voor mij. Ik hou erg van iets daartussenin, en Huldigingen is voor mij een prachtig daartussenin. Vijf verhalen waar Jacob Drenth in voorkomt, soms min, soms meer, en aan het eind heb je in elk geval zicht op het raadsel dat die oude man was. Voor mij waren die vijf verhalen een onlogisch yet logisch geheel, precies genoeg gekte, precies genoeg vertelling. Waar ik nogal blij van werd: het eerste herlezen Kossmannboek beviel me nog steeds.



Maar meer nog door de geinige structuur toch vooral door de taal. Júíst zo’n eerste, niet grammaticaal verantwoorde, maar wel hoorbare zin (‘Dat iemand zo kan lijken op zijn portret en van tien jaar geleden.’). En bijvoorbeeld ook, nog steeds op de eerste bladzijde, deze repliek van de oude Drenth als de radiodame hem vraagt haar ‘Loes’ en ‘jij’ te noemen: ‘Ik zeg “u” tegen de poes omdat ik niet weet of zij mij zou willen tutoyeren. Tegen de hond zeg ik “je”. Die wil niet anders, die voelt “u” als slaag.’



Ik moest meteen al grinniken, en grappig is Kossmann in dit boek zéker. Ook wild, trouwens: op een bepaald moment gaat het over een student die een brandend rotje in zijn anus heeft gestoken en zo aan zijn einde is gekomen. Elders in het boek is Kossmann dan weer ernstig, als tegenwicht. Over het joods zijn bijvoorbeeld, over antisemitisme, en ook over (groot thema in het hele boek) oud versus jong: ‘U bent jong, u weet nog niet hoe onzeker ervaring maakt.’ [Drenth weer tegen de radio-interviewster]



Misschien ben ik minderziend vanwege mijn bewondering (dat begint dus al goed), maar ik zag geen ‘technische ingrepen’ zoals jij die benoemt, ik zag een verzameling teksten die niet anders dan zo tot Kossmann kwamen. Alsof dit was wat hij te weten kón komen over Jacob Drenth. Alsof hij ons na 122 pagina’s wat onzeker vraagt: ‘Ik hoop dat dit genoeg is?’



Daar komt voor mij ook de wetenschap bij (dit las ik in een recensie) dat men Kossmann gevraagd had een biografie aan te leveren over de literator <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Victor_E._van_Vriesland">Victor van Vriesland</a>. Kossmann had die opdracht terug moeten geven, het was hem niet gelukt. In plaats daarvan schreef hij dus Huldigingen, over een man die enigszins op Van Vriesland lijkt. Uit een falen een flonkeren halen, en daar dan ook nog, op het eind van je leven en het eind van je oeuvre, een grote prijs voor krijgen, kijk, van zo’n plot houd ik dan weer wél. &nbsp;



Dank dat je dit boek mee wilde lezen, Thijs. Ik ontwaar geloof ik in je mail je wat twijfelachtig opgetrokken schouders over Huldigingen, maar ook je welwillendheid. Peil ik dat goed? Hoe dan ook: ik waardeer het. &nbsp;



Edward

ik herken mezelf met regelmaat in nieuwe en oudere vormen







de oudste vorm ben ik kort geleden tegengekomen, toen dit huis verlaten werd en mijn oma de helft van haar lichaam achterliet, besloot ze haar eigendommen af te staan



&nbsp;



ik kreeg van haar een lidcactus, een oude plant die deze plek al voor mij bewoonde. daarmee delen we herinneringen, ik hoop dat de plant ook van de kamers droomt, dat we ons beiden herkennen in het oude leven.&nbsp;







de plant is door mijn overgrootouders grootgebracht, de ontmoeting tussen mij en de plant is er daardoor een die ouder is dan ikzelf. zijn bladeren vormen een fysieke verbinding door tijd en ruimte, hebben een leven voor het mijne gekend &#8211; mijn grootouders, hun dagelijkse leven, de geur van brood op zaterdagochtend, hun ouders, hun honden, geheimen die werden verteld van moeder op dochter, de kwekers, de dagen, hun stemmen in het donker.&nbsp;







een lidcactus groeit vanaf zijn geboorte met de zon mee



de takken zoeken naar de lichte plekken in een kamer, stemmen op het avondrood af



ook het donker krijgt daarmee een plek in de dag







ook ik weet me tot licht en ruimte te verhouden



ik ken de plekken waar de kozijnen in het avondlicht de muren raken







ik weet waar het donker het dichtst bij me kan komen



in de dagen na mijn vaders overlijden tekenen schaduwen zich scherper af







de lichte plekken van een kamer kunnen de lichte plekken van een kindertijd vormen



het zoeken naar deze plekken in een nieuw huis







maakt de dagen korter



maakt mijn weke plekken zachter



zet mijn gemis dagelijks vaster







mijn oma waarschuwt me de plant niet te verplaatsen, niet te draaien als de knoppen in de takken zitten de knoppen begrijpen de verandering van licht niet, ze breken van schrik hun eigen nek als ze te snel aan de nieuwe lichtval willen wennen







daarmee lijken we eenzelfde taal te spreken, ons beiden naar het licht te gedragen, te vergroeien met de kamers waar we zijn grootgebracht







we vertrouwen erop dat het licht niet zal veranderen 



wortelen gebeurt niet voor niets in vaste aarde

ik herken mezelf met regelmaat in nieuwe en oudere vormen de oudste vorm ben ik kort geleden tegengekomen, toen dit huis verlaten werd en mijn...

verhuizingen overkomen me meestal twee aan twee; het leeghalen van plekken voordat ik er kan gaan wonen, lijkt vaak groter dan het daadwerkelijk innemen van mijn eigen ruimte&nbsp;







de tijd is ervan uitgegaan dat ik weer terug zou komen



de eeuwige stroom aan spullen komt door de kieren van het huis gekropen&nbsp;







in doosjes met paperclips en veiligheidsspelden herken ik mij&nbsp;



in spullen gerangschikt naar hun omgeving, naar tijd en naar herhalingen







ik vind stapels foto’s tussen servies en oude boeken. de kasten houden herinneringen binnen, een veilige schelp van voorbijgegane dingen







en hoewel de ruimtes zijn veranderd, herken ik al snel de eeuwigheden die volgen







ik herken mijn oma in de manier waarop het huis is volgelopen, ik kan haar in de bank zien zitten, de kussens hebben zich naar haar lichaam gevormd. ik loop routes door de kamers die de meubels voor me uitsparen. in deze tussenruimtes lijken we nader tot elkaar te komen, we spreken tot elkaar in stille afwezigheid







het lukt me de lades en kasten eindelijk uit te pakken, ik maak een eerder geleefd leven in tegengestelde richting mee







ik neem dezelfde houdingen aan als mijn oma voor mij



de volgorde waarop de plek is ingericht, een handleiding om haar te leren kennen







haar leven heeft zich in de spullen vastgezet



ik dupliceer de tijd door me naar haar te gaan gedragen







ik besluit na weken toch je kleding te gaan dragen



jouw armen zijn de armen van de jassen die ik aanpas







je handen zijn de mijne als ik de knopen sluit tegen de kou



mijn palmen zijn de jouwe als ik mijn handen in de zakken vouw







in het verhuizen herhaal ik haar lichaam, herhaal ik haar handen&nbsp;



in afwezigheid vormt mijn lichaam zich naar het hare&nbsp;







het is een gesprek dat in geheimtaal wordt gevoerd







ik hoop het in stilte te bekijken



houd ruimte vrij voor uitgespaarde woorden







ik neem me voor niet meer te vragen



ik besluit alleen nog te herhalen

verhuizingen overkomen me meestal twee aan twee; het leeghalen van plekken voordat ik er kan gaan wonen, lijkt vaak groter dan het daadwerkelijk innemen van...

ik droom voor het eerst van een kraai in 2019, het is een intieme droom, ik ben op een strand, ik lijk er iets te verliezen als hij afscheid van me neemt. ik noem de kraai naar een land waar ik niet eerder ben geweest. 



sinds die droom vergroeien hij en ik, in de vogel lijkt ik iets te zoeken dat ik ben kwijtgeraakt. het zoekgeraakte deel lijkt op mij.



op een dag zie ik hem terug, de dood in de takken, tegen een lichte ijzige lucht, ik knip de dode vogel uit de boom en raak zijn vleugels aan met geduldige handen, ik zie opeens hoe veren als vingers zijn, lichamen als elkaar.&nbsp;



 ik druk mijn ervaring af in een lino, snijd weg wat er mist; een beschermende laag tussen mij en de wereld, een meisje (ze ligt op haar zij), ik weet precies wat er ontbreekt, maar gebruik er liever geen woorden voor.&nbsp;



ik bezoek mijn oma, ze vergeet de laatste weken meer dan de weken ervoor, maar mij is ze nog niet vergeten. we praten vaak over dezelfde dingen, waardoor ik steeds minder praat en steeds beter luister. op de terugweg rijd ik bijna een kleine kauw aan, zijn lichte ogen haken zich onmiddellijk achter de mijne, hij struikelt onhandig over de straat, maar is weg als ik hem wil zoeken.&nbsp;



 ergens in de eerste weken na de droom zwermt er een groep kraaien door de tuin, ze proberen een kleine kauw dood te pikken. ik word wakker door zijn geroep en ren op blote voeten de zwerm vogels in. ik pak de jonge vogel vast en zeg; ‘jij bent van mij want ik heb je gered’&nbsp;



met lichtblauwe ogen en een oranje-gele snavel, is hij een volmaakt gevleugeld wezen, ik herken hem uit de droom en koop kattenbrokken in de supermarkt twee dorpen verderop.&nbsp;



 ik lees op het internet dat kraaien zich aan mensen hechten, hun dagelijkse leven onmogelijk maken, hun omgang met geliefden tegengaat. ik besluit de kraai in de tuin vrij te laten. ik wens met alles in me dat hij bij me blijft, maar ik heb hem nooit meer gezien.



ik leer dat het niet helpt om de dingen buiten mij te zoeken omdat ik mijn dagen uiteindelijk toch zelf zou moeten dragen, maar soms hoop ik dat hij terugkeert, een deel van mij wordt en dat ik dan terug zal keren in amerika.

ik droom voor het eerst van een kraai in 2019, het is een intieme droom, ik ben op een strand, ik lijk er iets te...

ze zeggen dat de huizen waar mensen opgroeien zich in hun lichamen vastzetten



de basis vormen van hun dromen











de ruimtes zijn zich naar hun bewoners gaan gedragen



hun lichamen en geesten, de mijne en die van hen die voor mij kwamen











via de kinderen leren de huizen opnieuw over ouder worden











een plaats leren kennen is als een taal leren spreken, het vergroeien gaat als vanzelf, lijkt op een kind dat in zijn aardse lichaam groeit. het is gemakkelijker om iets te leren als een mens nog weekdier is, de schelp waarin hij groeit zijn vorm bepaalt.











als een mens vormvast geworden is, wordt het aangeleerde gedrag voor identiteit verruild



een slakkenlichaam vormt zich naar zijn huis, ik vorm mijn eigen lichaam naar de lichtval&nbsp;











en zo wisselt het eigendom door generaties, bij mij is het ook zo gegaan. ik ben altijd dicht bij de plekken waar ik opgroeide gebleven, maar in dromen besloot ik terug te komen,











ik werd er graag getroost door de manier waarop het licht de ruimtes betrad,&nbsp;



door de ramen, via de kozijnen, aangespoeld op hardhouten vloeren











buiten mijn eigen lichaam&nbsp;











herken ik mezelf in onveranderde plekken



leg verzamelingen aan van geluiden en gevonden dingen











het kraken van de laatste trede



de bekende kamers die op elkaar volgen











de kiezelstenen uit mijn geboortedorp



ik leg ze op volgorde van oud naar jong











in hun huid de aderen die ook vanachter mijn palmen lijken te vertakken



als ik mijn handen tegen het zonlicht houd











ik verzamel de velden in het dichtstbijzijnde dorp



de fysieke verschijning van vrije tijd op zomeravonden











het huis was niet van mij toen ik het verliet, maar door er in dromen te wonen kreeg het een woonplaats in mijn eigen lichaam. sindsdien ben ik me af gaan vragen wie wie eigenlijk bewoonde. waarmee een verhuizing overgaat in dagelijksheden, waar leven omslaat in wonen.&nbsp;

ze zeggen dat de huizen waar mensen opgroeien zich in hun lichamen vastzetten de basis vormen van hun dromen de ruimtes zijn zich naar hun...

Mila

Nikki

Laura

Kyong

Jeffrey

Vijf verhalen over hoe mensen elkaar bekijken

‘Jeffrey! Kerel!’   De joviale klap op Jeffrey’s schouder dreunde onverwacht hard door, zijn lichaam was niet voorbereid op zoveel brute spontaniteit. Voor hem stond Maxim den Hartog, zijn gezicht een en al schitterende rechte tanden en zijn halflange haar nog altijd in een glanzende naar achter gekamde blonde kuif. Om hem heen hing de onmiskenbare aura van een man met de wind in de rug, en een hint van een geur die verraadde dat hij al wat langer op de borrel aanwezig was om zijn successen te vieren.   ‘Jeffrey van der Kust. In levenden lijve.’ Jeffrey stompte Maxim terug, probeerde het niveau van zelfverzekerde jovialiteit te evenaren. Hij grijnsde.   ‘Noem me Jeff, gek. Alleen mijn moeder noemt me nog Jeffrey.’ Dat was niet waar, bedacht hij zich. Ook Kyong, zijn beste en oudste vriend, noemde hem soms nog zo. Macht der gewoonte, zou hij zeggen.      ‘Niet te geloven. Daar staan we dan,’ zei Maxim lachend, en tikte zijn glas prosecco tegen dat van Jeffrey. ‘Toch wel de meest sensationele alumni van het Limes Gymnasium, als ik het mag zeggen.’ Hij nam een slokje. Zijn gezicht betrok.   ‘Gatverdamme. Goedkope troep. Anyway, mooi om jou hier tegen te komen. Dat zat er dik aan te komen natuurlijk, zeker na dat laatste interview met het FD.’ Jeffrey was verrast, maar deed zijn best om het niet te laten merken.  ‘Je bent goed op de hoogte.’  ‘Natuurlijk kerel. Ik ben fan.’   ‘Jij bent anders ook lekker bezig.’   ‘Ach ja, het wereldje van de leuke start-upjes. Wat kan ik zeggen? Laten we het erop houden dat ik een goed oog heb voor potentieel.’ Maxim grijnsde breed bij het woord start-upjes, alsof hij ervan genoot om grote zaken te beschrijven met verkleinwoorden. Het gesprek viel even stil. Jeffrey zag vanuit zijn ooghoek hoe Maxim hem schattend aankeek voor hij zijn verhaal vervolgde.   ‘Hoewel, soms kan ik er natuurlijk naast zitten.’  ‘Ohja? Wat dan? Verkeerde investering gedaan?’ Jeffrey nam een slokje van zijn prosecco, en veinsde een vies gezicht. Hij kon na al die jaren nog steeds niet inschatten of iets echt goedkoop smaakte of dat witte wijn met prik gewoon niet zijn drankje was.   Maxim vervolgde: ‘Nee, gelukkig niet op dat gebied.’ Hij nipte opnieuw aan zijn glas, nonchalant. ‘Maar meer: ik had niet per se verwacht dat ik jou op een dag op zo’n soort evenement zou tegenkomen. No offence natuurlijk. En zo zie je maar weer: ook ik gok wel eens op het verkeerde paard.’ Jeffrey onderdrukte een frons en dwong zichzelf om joviaal te lachen, alsof hij zeker wist dat Maxim een goedbedoeld grapje maakte.    ‘Lul.’ Maxim grijnsde, maar zei verder niets. Het jeukte in Jeffreys buik. Hij kon zich niet inhouden.  ‘Hoe bedoel je dat precies?’    ‘Nou, je weet wel. Gewoon. Het grote geld, het échte echte succes. De wereld van de grote jongens, weet je wel. Niet dat ik verwacht had dat je af zou glijden ofzo, dat helemaal niet. Je deed altijd al je best. Maar als je me tien jaar geleden had gevraagd waar Jeffrey van der Kust nu zou zitten, dan zou ik gegokt hebben op een baan als IT’er, een vrouw, twee kinderen en een rijtjeshuis in Pijnacker. Oh, en misschien een labrador.’ Hij lachte. ‘Je weet dat ik het niet lullig bedoel, toch? Wat ik zeg: ik ben echt fan.’    Jeffrey keek voor zich uit en nam een nieuw slokje. ‘Tuurlijk man.’     Toegegeven: Jeffrey had zelf ook niet verwacht dat het zo zou gaan. Maar hij had het wel altijd gewild. Dat hoefde Maxim niet te weten, natuurlijk. Hij had geknokt voor zijn vwo-diploma op het Limes. Het was hem allesbehalve komen aanwaaien, nadat hij ingestroomd was van de havo. Hij had altijd het gevoel gehad dat de docenten hem in de gaten hielden. Alsof ze bang waren dat hij steken zou laten vallen, de reputatie van de school omlaag zou halen. Het schoffie van het Dijkstracollege, dat ventje met die platte bek. Hij deed zijn best om in te mengen. Om aan de ene kant de beste en braafste student van de klas te zijn, en tegelijkertijd bevriend te raken met de mensen die dat allesbehalve waren.  Maxim had hij niet meer gezien sinds het eindexamenfeest, toen ze met een groep gasten een pilletje hadden genomen, verscholen in de binnentuin naast het atrium waar het feest gaande was. Maxim had iedereen voorzien, want hij was degene met alle connecties. Hij grapte op feestjes vaak dat hij op vele manieren gebruik maakte van zijn vaders goede netwerk, en dat hij er geen probleem mee had om daarvoor af en toe door zijn vaders Blackberry te scrollen. Op school gingen geruchten dat Maxim allang van het lyceum was getrapt als hij niet zijn vaders invloed in de rug had. Ondanks zijn magere cijfers leek het hem na het eindexamen voor de wind te gaan. Kennelijk was Maxim een zakelijk natuurtalent. Tenminste, die conclusie had Jeffrey getrokken bij het zien van Maxims updates op LinkedIn.  



Door de jaren heen had Jeffrey gedacht dat hij zijn eigen succes op de groei gekregen had, en dat hij er vanzelf in zou gaan passen. Maar nu hij met Maxim op dit evenement stond, voelde het nog altijd een paar maten te groot. Misschien was hij zelf weer even een stukje gekrompen, dat kon ook. Jeffrey haatte het hoe de reacties van anderen hem beïnvloedde. Hij schaamde zich voor de triomf die hij voelde toen zijn voormalige docent Nederlands mevrouw Wiedema hem een berichtje had gestuurd. Hij had zeker een kwartier in de lucht staan boksen nadat hij had gelezen dat ze onder de indruk van hem was. Ook Wiedema had destijds vriendelijk laten doorschemeren dat ze geen hoge verwachtingen van hem had. Toen hij bij haar in de klas kwam, had hij tot haar verbijstering nog geen enkel boek van de leeslijst gelezen. Wiedema had geconcludeerd dat het slecht gesteld was met zijn algemene kennis, en dat hij meer in te halen had dan hij zich realiseerde. Ze wist niet zeker of hij tot zo’n inhaalspurt in staat was. Dit had ze ook laten weten aan zijn moeder tijdens het oudergesprek, waarop zijn moeder in lachen was uitgebarsten. Want ook zij had geen van die boeken gelezen, en zij was toch ook prima terecht gekomen? Bij thuiskomst had zijn moeder ongelovig aan Jeffrey gevraagd wat hij toch op die kakschool uitspookte.   ‘Ik weet dat je graag wil studeren, Jeffrey,’ had ze verzucht. ‘Maar als ik dan van dat arrogante volk hoor wat je moet doen voor een diplomaatje. Is toch zonde van je tijd, jongen. Je had allang een leuke baan kunnen hebben.’  



Maxim&nbsp;stond plotseling&nbsp;in een hoek met een meisje&nbsp;waarop hij druk aan het inpraten was.&nbsp;Kennelijk was hij daarmee&nbsp;subiet zijn interesse in Jeffrey verloren. Jeffrey zette gauw zijn lege proseccoglas op het dienblad van een voorbijgaande serveerster, en wipte daarna zijn telefoon uit zijn broekzak. Zijn duim opende automatisch PlantBnB. Zijn app. Zijn eigen fucking app. Het was niet de eerste app die hij gebouwd had, maar wel de eerste die zo’n enorm commercieel succes was geworden. Jarenlang had hij aan de weg getimmerd als whizzkid, en nooit was hij veel meer geweest dan een nerd met een vlotte babbel. Geliefd bij collega’s, maar verder onbekend. Maar sinds PlantBnB was hij onverwachts een ster in zijn vakgebied. Het had deuren geopend waarvan hij niet eens wist dat ze bestonden. Ineens stond hij elke week wel ergens zijn verhaal te doen. CEO’s, journalisten, vak-idioten: de wereld hing aan zijn lippen. Waar haalde hij zijn ideeën vandaan? Hoe kwam hij in de juiste werkflow? Was hij altijd al zo slim, gedreven, innovatief geweest? Een paar maanden geleden had een interviewer hem vragen over zijn jeugd gesteld. Ze vroeg hem of hij zijn snelle geest van zijn moeder of zijn vader had. Of het klopte dat hij van vmbo naar havo was opgestroomd, en na zijn havo nog vwo was gaan doen. En of hij vanuit huis&nbsp;gemotiveerd werd om zo hard te werken. Jeffrey was niet gewend aan dat soort vragen. Achteraf gezien had hij te eerlijk geantwoord, het achterste van zijn tong laten zien. Zijn verhaal was in de media met volle teugen omarmd, columnisten schreven smakelijk over de vraag of zijn openhartigheid oprecht of aanstellerig was. Ondertussen ontstond er een heuse cultus rondom het beeld van selfmade man Jeff, de man die bewees dat ieder dubbeltje in Nederland de kans had om ooit een kwartje te worden.&nbsp;&nbsp;



&nbsp; ‘Pfoe man, wie is deze Mila Pavlenko?’ toeterde Maxim onverwachts in zijn oor. Daar was wederom een onnodige harde klap op de schouder. &nbsp; ‘De op twee na beste plantverzorgster van PlantBnB op dit moment.’ zei Jeffrey een beetje korzelig. &nbsp; ‘Kerel, je bent toch niet nú nog met werk bezig? Doe die telefoon toch weg vent. Ehh, dametje? Dametje! Hier nog twee glaasjes van die vieze goedkope bubbels graag. Hier ja, vriendelijk bedankt hoor. Kerel! Laat je mij nou gewoon met een dubbele voorraad ranzige prosecco achter?’ &nbsp; ‘Sorry man, ik zie daar iemand staan die ik echt even iets moet vragen. Ben zo terug.’ Jeffrey wuifde lachend, trok een quasi-dramatisch gezicht en liep toen snel door. Hij was niet van plan om terug te komen. Snel stelde hij zich verdekt op achter een grote plant en appte Kyong. &nbsp; &nbsp; ‘Was Maxim den Hartog altijd al een enorme lul?’&nbsp; ‘Hahah 100%’ stuurde Kyong terug. Jeffrey grijnsde. &nbsp; ‘Nooit gesnapt wat je met die vent moest. Hoezo dan?’ &nbsp; ‘Onverwachte Limesreünie op dat netwerkding waar ik over vertelde.’&nbsp; ‘Haha dat meen je! Trouwens, m’n ouders vragen of je binnenkort weer eens komt eten. Ze missen hun geadopteerde zoon’&nbsp; ‘Is goed, laat maar weten wanneer’&nbsp; &nbsp; Jeffreys grijns verflauwde. Wanneer had zijn eigen moeder hem voor het laatst gevraagd te komen eten? Hij kon niet anders dan concluderen dat hun relatie nog verder bekoeld was sinds dat ene interview. Of zijn moeder al zijn interviews las, wist hij niet. Maar deze hype was moeilijk te missen. En als ze het zelf niet had gelezen, was er vast wel een bemoeizuchtige neef, tante of buurvrouw met het artikel op de proppen gekomen. Hij zag al voor zich hoe ze over hem zouden praten, samen rondom de keukentafel. Zijn tante die het onderwerp steeds opnieuw zou aanbreken, steeds opnieuw het vuur zou aanwakkeren. Zijn neef die hem vast en zeker in de gaten hield via Instagram, om dingen door te kunnen spelen. Zijn moeder, die met een opeengeperste lippen een sigaret zou opsteken onder de afzuigkap. Jeffrey? Mijn kind, bedoel je? Die kijkt niet meer naar ons om. Voelt zich te goed voor ons. Met z’n dure huis. Met z’n dikke bak. Arrogant volk. Mijn zoon is nu arrogant volk, Jolanda. Zie je het voor je?&nbsp;



Jeffrey keek over zijn schouder naar Maxim, die nu een eind verderop zijn arm om een ander meisje had geslagen. In een impuls greep hij opnieuw naar zijn telefoon.     ‘Hee ma. Morgen bakkie doen?’  ‘Tuurlijk jongen. Hoef je toch niet te vragen’

‘Jeffrey! Kerel!’  De joviale klap op Jeffrey’s schouder dreunde onverwacht hard door, zijn lichaam was niet voorbereid op zoveel brute spontaniteit. Voor hem stond Maxim...

‘Bro, ik ben blij voor je, echt.’ Jeff keek hem aan met een wat ongemakkelijke blik die Kyong niet goed kon plaatsen. ‘Ik wil alleen maar zeggen… Loop niet te hard van stapel.’ ‘Waarmee?’ ‘Nou, met háár.’ Kyong keek opzij naar zijn beste vriend Jeff, dacht even: jij hebt makkelijk praten. Stompte hem daarna tegen zijn schouder. ‘No worries man. Ik weet gewoon dat dit goed zit.’ Kyong wilde dat Jeff blijer voor hem was. Natuurlijk, voor iemand als Jeff stelde het misschien niets voor. Jeffrey, die al sinds groep 6 het ene na het andere vriendinnetje had en sneller praatte dan hij na kon denken, altijd ad rem een charmante opmerking uit zijn mouw schudde. Kyong zag al twintig jaar hoe meisjes voor zijn beste vriend in katzwijm vielen. En dat terwijl hijzelf zijn halve leven bezig was geweest om de restanten van zijn Koreaanse accent van zijn tong te schrapen en tijdens zijn jeugd steeds zachter ging praten omdat hij zich steeds meer ging schamen. Hij wilde voorkomen dat Vincent en Wessel uit de parallelklas zijn tongval en ogen zouden nadoen op het schoolplein. Hij wilde dat ze een dagje stopten met hun grapjes over foeyonghai en tjaptjoi (het was altijd Jeffrey die hen dan scherp van repliek diende en ze bijvoorbeeld erop wees dat dat ‘Chinése, geen Koreaanse gerechten zijn dombo’s!’, een feitje dat hij kort daarvoor van Kyong geleerd had). Terwijl Kyong zijn leeftijdsgenoten door de jaren heen langzaam uit hun schulp zag kruipen, had hij niet anders gekund dan zich steeds verder verstoppen. Snapte zijn beste vriend niet hoeveel het voor hem betekende dat het nu eindelijk zijn beurt was? Hij was het nooit vergeten. Op zijn zestiende liep hij over de overloop, stilletjes, om iets lekkers uit de gangkast te pakken. Dat was toen hij zijn moeder hoorde. Ze vertelde haar zus via de telefoon dat Kyong heel lief en heel slim, maar gewoon nogal sociaal onhandig was. En dat ze ook niet wist wat ze tegen haar ouders moest zeggen, als die weer eens vroegen of hun kleinzoon nou al een bijzonder meisje ontmoet had. Ze wilde niets liever voor hem, had ze verzucht, maar ze vermoedde dat er voorlopig niet veel verandering in zou komen. Kyong spendeerde de meeste tijd op zijn kamer achter zijn computer, en was er sinds de basisschool slechts in geslaagd om één goede vriend te maken. Ook in de kerk liepen de jongeren niet met hem weg, had ze gemerkt. Het was niet alsof hij niet met ze praatte of dat ze hem volledig links lieten liggen, maar het klikte gewoon niet. Hij trok zijn mond niet open, lachte te laat om grapjes, nam geen initiatief. Kyong hoorde zijn tante troostend zeggen dat hij dan in ieder geval ook niet met foute types rondhing. Wist ze wel hoeveel Nederlandse jongeren er cannabis rookten? Kyong had zich omgedraaid en was terug naar zijn kamer geslopen.  



Een leuk meisje, het liefst uit dezelfde kerk en het allerliefst ook Koreaans. Als Kyong met zijn opa en oma belde, probeerden ze hem steevast over te halen om terug naar Korea te komen. Daar stikte het van precies het soort meisjes dat zij voor hem voor ogen hadden. Inmiddels was hij op een leeftijd waarop zijn ouders al getrouwd waren. Ze hadden elkaar ontmoet in Nederland, zij als conservatoriumstudent, hij als masterstudent op uitwisseling, en hadden tegen de gewoonte in besloten om terug te keren toen Kyong vier jaar oud was. De familie benadrukte vaak dat Kyong single was omdat hij nooit in dat rare kikkerland had kunnen aarden, en dat het beter was geweest als zijn ouders gewoon in het moederland waren gebleven. Zijn moeder, die vaak bij deze gesprekken aanwezig was, kon hem dan zo fronsend aankijken. Hij kon in haar ogen zien dat ze zich afvroeg of het inderdaad haar schuld was.



Hoe vreselijk zielig en onnatuurlijk zijn familie het ook vond dat hij nog steeds geen vrouw had, op de liefde na was Kyong tevreden over zijn leven. Ja, hij was een ongemakkelijk kind en een zo mogelijk nog ongemakkelijkere puber geweest. Maar ook al was hij nog altijd niet het type wat met een vlotte babbel een vrouw aan durfde te spreken, toch was er veel ten goede veranderd. Hij had een leuke baan met fijne collega’s, een klein flatje in de stad, en dankzij Jeff was hij een sociaal leven ingerold waar hij vroeger niet van had durven dromen. Als hij op vrijdagavond aanhaakte voor een biertje en zichzelf op Jeffs dakterras zag staan, aanschouwend hoe Jeffs maten een feestje bouwden, dan voelde hij zich rijk en geslaagd. Er was een bruisend leven, en hoewel hij nooit het middelpunt van dit sociale geweld zou zijn, was hij inmiddels een geliefde en gewaardeerde vaste toeschouwer. Op zaterdagochtend ging hij trouw naar de sportschool, waar hij inmiddels een groep bekenden had verzameld om mee te trainen. ’s Avonds at hij graag een hapje met zijn ouders. En op zondag installeerde hij zich na een wandeling met een grote kop koffie en wat lekkers achter zijn computer, om zich te wentelen in zijn lievelingswereld: videogames.



Het lot wilde dat hij precies die zaterdagavond een grapje tegen zijn moeder had gemaakt. Nee, hij had nog steeds geen vriendin. En misschien kwam die er ook wel niet. Gewoon, niet. Nooit. Misschien was het gewoon wel goed zo. Zijn moeder had hem scherp aangekeken van boven haar kom bibimbap. Dat zijn geen leuke grapjes, had ze gezegd. Laat je grootouders het niet horen. Die avond was hij bij thuiskomst direct achter zijn scherm gekropen. Er was een nieuwe game uit die hij dolgraag wilde spelen. Razendsnel klikte hij zijn persona in elkaar. Brede schouders, lang blond haar, elvenoren. Al gauw was zijn halfelf verwikkeld in een gevecht met een driekoppige draak dat hij dreigde te verliezen.



Tot zij te hulp schoot.



Ze had lang roze haar tot net boven haar billen en vocht met een magisch zwaard dat verraadde dat ze dit spel als early bird gekocht had. Hij vermoedde dat er achter dit poppetje een zestienjarige jongen verscholen zat, die haar op deze manier had vormgegeven uit eigen belang. Zodra de draak verslagen was, verscheen er onverwachts een tekstwolkje bovenin het scherm. ‘Good fight ;)’ Na een aantal gezamenlijke quests en wat smalltalk over de chat bleek tot zijn verbazing dat er toch wel degelijk een vrouw achter het scherm zat. Een internationale studente, slechts een paar jaar jonger dan hij. Haar naam was Dolly, en toen ze hem na twee weken een foto van zichzelf stuurde, had hij het bloed naar zijn hoofd voelen stijgen. Ze was erg knap, en hij had nooit verwacht dat er ook dit soort meisjes actief waren in de game-wereld, laat staan dat ze het initiatief zouden nemen om met hem contact te zoeken.



Dit was inmiddels vier maanden geleden, en hoewel Kyong haar nog steeds niet in het echt ontmoet had, kon hij zijn geluk nauwelijks op. Dolly en hij praatten elke dag, over de chat of over de telefoon, vaak tot diep in de nacht. Hij sliep minder dan ooit, maar voelde zich fris en opgetogen. Zelfs zijn collega’s was het opgevallen dat Kyong energieker en extraverter leek dan normaal. Kyong kon het niet ontkennen. Dolly stuurde schattige foto’s en vertelde wat ze meemaakte. Haar dagen leken altijd gevuld te zijn met lekker eten, bijzondere momenten en originele gedachten. Dolly was het soort vrouw dat rechtstreeks uit een film leek te zijn gestapt, en ze ondernam alles wat ze deed zo sprankelend en vol levenslust. Zo appte ze hem dat ze spontaan op blote voeten in een fontein had gedanst, of dat ze ’s nachts met vriendinnen naar het bos was gefietst om de volle maan te bekijken. Om indruk op haar te maken deed Kyong zijn best om zijn energie aan de hare te matchen. Het had nooit in zijn natuur gezeten om avontuurlijk te zijn, maar voor Dolly wilde hij het graag proberen.



Het voelde alsof ze elkaar echt kenden. Ze hadden gepraat over hun hobby’s, werk, families en tijdens nachtelijke chatsessies hadden ze hun onzekerheden gedeeld. Kyong had haar zelfs verteld over het incident waarbij hij zijn moeder per ongeluk had afgeluisterd. Dolly had liefdevol gereageerd: dat ze trots was op zijn openheid en op hoeveel hij gegroeid moest zijn in de tussentijd. En dat ze zeker wist dat hij ook als zestienjarige al leuk en aantrekkelijk was. Door de constante stroom van updates over haar leven voelde hij zich dichtbij en intiem met haar verbonden. Het enige probleem met Dolly was dat het zo lastig was om haar in het echt te ontmoeten. In de eerste weken was hij soms bang geweest dat hij te maken had met een soort chatbot, of met iemand die alsof deed. Maar omdat ze zoveel foto’s stuurde en ze ook regelmatig belden, wist hij inmiddels zeker dat ze een echt persoon was. Ze hadden zelfs een aantal keer gebeld met video aan, en hoewel Dolly altijd in haar atmosferisch verlichte kamer was en de telefoon ergens neerzette zodat ze ondertussen haar handen vrij had, kon hij duidelijk haar smalle figuur en lange blonde haar onderscheiden, wat vervelend genoeg altijd precies voor haar gezicht leek te vallen als hij haar eens goed wilde bekijken. Kyong durfde haar nooit te vragen eens goed in de camera te kijken. Hij wilde niet overkomen als een of andere disrespectvolle creep. Daarbij stuurde ze genoeg leuke foto’s waarop hij haar mooie gezicht wel goed kon zien. Hij wilde haar zo graag ontmoeten. En zij hem ook, dat vertelde ze hem keer op keer. Maar in de praktijk bleek dat ingewikkeld. Dolly’s familie woonde in het buitenland, en door een zieke oma moest ze vaak onverwachts weg. En dankzij haar sociale drukke leven en studie leek het soms onmogelijk om een moment te vinden als ze wél in de buurt was. ‘Heb je het nou al aan je ouders verteld?’ Jeff zette een biertje voor hem neer op de houten salontafel. Netjes op een onderzetter, zag Kyong, en hij glimlachte onwillekeurig. De Jeffrey die hij kende van de basisschool zou zich nooit zorgen hebben gemaakt over vochtkringen op tafels. ‘Nee, ik zei toch al: dat wil ik doen als ik haar ontmoet heb.’ ‘Snap ik. En wanneer is dat?’ Kyong ergerde zich niet vaak aan zijn beste vriend, maar het onderwerp Dolly was een heikel punt in de gesprekken geworden. Hij zuchtte. ‘Als het juiste moment daar is.’ Toen hij Jeff naar hem zag kijken, voelde hij de noodzaak daar iets aan toe te voegen. ‘Ik wil haar vragen of ze mee naar je feestje komt, als jij dat ook goed vindt,’ flapte Kyong eruit. Jeff grijnsde en stak beide duimen op. Natuurlijk was Kyong dit helemaal niet van plan geweest. Hij was bang dat ze zou weigeren. En op een gekke manier was hij ook bang dat ze wel zou accepteren. Die angst was al vaker door zijn hoofd geschoten, vooral op momenten dat een eventuele ontmoeting griezelig dichtbij kwam. Wat als ze hem zou zien, en direct op hem af zou knappen? Maar nu hij Jeff dit beloofd had, voelde het niet eerlijk om Dolly helemaal niet te vragen. ‘Hey beautiful’ ‘Question: my best friend is having a party next week at that giant house I told you about. So I was wondering…’ ‘You wanna join me?’



‘Look I tried the bubble tea you told me about! You were right, it is amazing’ ‘Hey beautiful’ ‘Everything okay? You’re so quiet out of the sudden’



‘Hey hope you okay, here’s a picture of a cute cat I saw, reminded me of you. Btw: party I was talking about is tomorrow, if you wanna come’



‘Hey’ ‘How are you? Wanna catch up?’ ‘Hey sorry about all the messages but I’m worried. Is it your grandmother? Please let me know if everything is okay’



‘Dolly?’&nbsp;&nbsp;

‘Bro, ik ben blij voor je, echt.’ Jeff keek hem aan met een wat ongemakkelijke blik die Kyong niet goed kon plaatsen.‘Ik wil alleen maar...

Invidia (Afgunst)

Avaritia (hebzucht)

Acedia (Gemakzucht)

Luxuria (wellust)

Superbia (Hoogmoed)

Ira (Toorn)

Gula (Vraatzucht)

De zeven bekentenissen van Eva

Vergeef me Vader, want ik heb gezondigd&#8230;



Ik heb met mijn vader de eendjes gevoerd in het stadspark, terwijl er een groot verbodsbord stond van de vissersvereniging.



Van tevoren hadden we tijdens het halfvasten krombroodjes geraapt op de Kollenberg. Op de terugweg zat ik achterop de fiets bij mijn vader en trok ik aan de koorden van zijn versleten Sanddposttassen, terwijl ik met mijn witte legging tegen de tassen schopte: ‘Sneller, sneller, in galop!’ Ik slaakte een gil, toen we door een grote modderplas fietsten. Op de fietstassen zag je een zeefdruk van mijn hangende beentjes, als een mislukt doek van Jackson Pollock. We kwamen thuis met Aldiboodschappenzakken vol met halvemaanvormige broodjes, een paar gedeukt in mijn wijde trui verstopt als in een kangoeroebuidel. Ze hadden ietwat verbrande uiteindes, wat ze extra knapperig maakte. Soms zat er eentje tussen die juist opviel door zijn rechte vorm. We belegden ze aan tafel met hardgekookte eieren en een snufje zout. De hele week aten we wit brood, totdat het groen kleurde.



We deelden de kruimels met de eendjes. Zij kwamen tevoorschijn als muizen, die de vloer opruimen, wanneer de muziek al is gestopt. De waterhoentjes verdrongen elkaar en moesten uiteindelijk plaats maken voor een paar ganzen. Mijn lievelingseend Donald, die er cartoonachtig geel uitzag, gaf ik extra veel. Vissers stonden chagrijnig te wijzen naar het officiële verbodsbord dat er opgepoetst uitzag: VERBODEN EENDEN TE VOEDEREN. We gooiden de plastic boodschappenzak in één keer leeg en vertrokken weer naar huis voor het avondeten, pulpo alla gallega, wat mijn vader eerder die dag had bereid. Want Spanje had van Nederland gewonnen bij het WK of Nadal had van Federer gewonnen. Of papa vertrok die keer de volgende dag naar Menorca om zijn ex op te zoeken. Een van die drie.



Iemand te vroeg missen is als het opeten van het laatste intacte paprikachipje in de zak. Het enige wat overblijft zijn kruimels.



★



Op de achtergrond klinkt een harde knal wanneer de kerkbank valt, omdat er maar één iemand op is gaan zitten. Een jonge vader zoekt de verkoeling en rust op van trekkende plakkerige kinderhanden, waarvan je maar hoopt dat het jam is. Hij vlucht verontschuldigend de kerk uit, terug naar het lawaai zonder volumeknop dat niet van hem afkomstig is.



★



Ik zie het maar als een goddelijk teken dat ik je moet interrumperen. Volgens mij gaan we nu wel erg ver terug in de tijd. En je begrijpt toch wel dat dat geen zonde is, maar bureaucratie. ‘Jezus richtte zich op en zei: Wie van jullie zonder zonde is, laat die als eerste een steen naar haar werpen.’ (Johannes 8:7) &nbsp;



Ja, mijn inspiratie raakt een beetje op. Ik heb je zo’n beetje alles verteld, behalve hoe ik heet. Mijn naam is trouwens Eva. Kun je me de jouwe vertellen of is anonimiteit als priester verplicht?



Nee, we zijn geen anonieme superhelden. Elke zondag kon je me gewoon voorin de kerk in het volle licht zien staan zonder venster ertussen. Al zou ik waarschijnlijk tegenvallen zonder alle mystiek. De biecht is mijn favoriete sacrament. Ik had wel op iets spannenders gehoopt als laatste biecht, een moord ofzo.



Oké, je weet nu wel genoeg over mijn miserie. Vertel me eens iets zondigs over jou. Waarom is dit eigenlijk je laatste biecht, heb ik je zo afgeschrikt?



Nee, het ligt niet aan jou, maar aan mij. Na twaalf jaar als priester de communie te hebben uitgedeeld, heb ik een glutenallergie ontwikkeld. Helaas bestaan er geen glutenvrije hosties. Dus na langdurig overleg heb ik bij de bisschop mijn ontslag ingediend. Ik word denk ik timmerman, moet alleen nog naar de Hornbach voor het juiste gereedschap. ‘Daarom maak ik u bekend, dat niemand, die door den Geest Gods spreekt, Jezus een vervloeking noemt; en niemand kan zeggen, Jezus den Heere te zijn, dan door den Heiligen Geest.’ (1 Corinthiërs 12:3)



Wow, dat is de sulligste ontslagreden ooit. Op mijn werk krijgen we altijd een verzorgde veganistische lunch – het hoogtepunt van mijn dag. Je kan dan ook je dieetwensen aangeven: glutenvrij/lactosevrij/plantaardig/Halal/pinda-allergie. Krijg je dan net als in de dodencel een Laatste Avondmaal?



Zo werkt het niet helemaal. Ik kreeg wel bloemen met een kaartje door alle nonnen ondertekend: ‘Denk aan Hem bij alles wat je doet, dan baant Hij voor jou de weg’ (Spreuken 3:6) ‘Steeds houd ik de Heer voor ogen, met Hem aan mijn zijde wankel ik niet.’ (Psalm 16:8) ‘Al bezwijkt mijn hart en vergaat mijn lichaam, de rots van mijn bestaan, al wat ik heb, is God, nu en altijd.’ (Psalm 73:26). Zulke persoonlijke woorden.



Dat cadeau is niet zo milieubewust, maar wel een mooi gebaar. Al klinkt jouw God als een bezitterig iemand. Had ik trouwens iets voor je mee moeten nemen als bedankje? Voor juffen en meesters deed ik dat altijd voor de zomervakantie. Het was een dorpsschool dus de kans was groot dat je het jaar erop dezelfde leerkracht had.



Dat zou helderziend van je zijn, en rieken naar hekserij. Ook gaat het in tegen het ambt. Wij doen Gods werk. Ik kan je wel een laatste advies geven: ‘Echte liefde is geduldig en vol goedheid. Ze kent geen afgunst, geen ijdel vertoon en geen zelfgenoegzaamheid’ (1 Korinthiërs 13:4). Affectie is als een ei, dat na verloop van tijd barstjes vertoont. En dan duim je maar dat het hardgekookt is. Wanneer je verliefd bent, dan voelt dat als hoop. Angst, pijn en twijfel krijg je er gratis bij. ‘Het celibaat is een stuk minder ingewikkeld dan een relatie.’



Quote je nu die knappe priester uit Fleabag? Als je als bedankje platonisch wil trouwen, heb ik nog ergens een jurk liggen. Handig voor de boodschappen, huur en autoverzekering.



Laten we het eerst maar bij een kopje koffie houden, thee heb ik ook in de aanbieding. ‘Toen zeide David tot Nathan: Ik heb gezondigd tegen den HEERE! En Nathan zeide tot David: De HEERE heeft ook uw zonde weggenomen, gij zult niet sterven.’ (2 Samuël 12:13)



Oké, als je belooft alleen maar uit Fleabag te citeren als je christelijk wil overkomen. Al die Bijbelse spreuken doen me te veel denken aan The Handmaid’s Tale.



Beloofd. Als je dit alles ook tegen je vader vertelt.



Geloof me, dat was ik al van plan. Oké misschien zal ik niet álles met hem delen, maar wel het belangrijkste. Zo waarlijk helpe mij God. Zeg je dat zo? Amen.



★



De kerkklokken klinken op de achtergrond, wanneer Eva de krakende deur van het biechthok achter zich sluit. Door het glas en lood schijnt een lichtspel van primaire kleuren op de marmeren vloer. En voor het eerst wacht ze op het geschuif van het bordeauxrode gordijn tot een extra paar sloffende voetstappen door de gotische bogen echoot, terwijl de zon alweer ondergaat als een kaars die uitdooft.



★



‘Hoi Eva, aangenaam kennis te maken. Mijn naam is Noah’, en gekleed in zijn rijk versierde kazuifel reikt hij me de hand.

Vergeef me Vader, want ik heb gezondigd&#8230; Ik heb met mijn vader de eendjes gevoerd in het stadspark, terwijl er een groot verbodsbord stond van...

Hee Muis, yes we zijn weer veilig thuis. Lief dat je het vraagt. Zanzibar was amazing, echt een aanrader. Zie je snel bij paps en mams? X &nbsp; &nbsp; Laura fietste snel van werk naar huis. Het was wederom een saaie, tergend trage dag geweest, en ze keek al vanaf vanochtend uit naar het pakket wat die avond zou worden bezorgd: een grote bestelling pruiken, haarverf en nepwimpers van haar favoriete webshop. Bij thuiskomst gooide ze haar tas in de hoek en plofte neer op de rand van haar bed. Ze pakte haar telefoon, eigenlijk met de intentie om eten te bestellen, maar in plaats daarvan viel haar oog op het bericht van Nikki. Ze klikte het scherm van haar telefoon uit en daarna direct weer aan, staarde naar de woorden op het scherm, klikte Whatsapp weg en opende Instagram. Op de automatische piloot tikte haar vingers de eerste letters van Nikki’s gebruikersnaam in. De zoekbalk, die de opdracht gewend was, deed de rest van het werk. Laura scrolde door de foto´s van haar zus. Haar lange bruine benen die het scherm vulden. Af en toe een foto met Bart die haar hals zoende en haar dicht tegen zich aan trok, de weelderige blonde lokken die om hun gezichten heen dansten als een gouden lijst rondom een kunstwerk. En natuurlijk was daar het pronkstuk: de foto waarop Nikki en Bart hand in hand van een steen de zee in sprongen. Laura vroeg zich af wie die foto genomen had. Pas toen haar maag begon te grommen, realiseerde ze zich hoe lang ze al aan het scrollen was. &nbsp;



De blonde pruik die Laura had besteld bleek nagenoeg perfect. Vol bewondering hield ze het haar met één hand omhoog, terwijl ze ondertussen het laatste korstje van haar pizza in haar mond propte. De pruik was adembenemend glanzend en goudkleurig. Ze dacht eraan misschien nog een pony te knippen, om het kapsel een iets zachtere en jeugdigere uitstraling te geven. De rode pruik wilde ze tot een korte bob omtoveren, en de goedkope synthetische pruik zou ze in verschillende kleuren verven. Laura pakte haar andere telefoon uit haar tas. Het rokje en de blouse die ze afgelopen maand had afgerond, werkten erg goed als een soort uniform, zeker als ze het met een stropdasje combineerde. Ze positioneerde de blonde pruik op haar hoofd, plakte haar nieuwe nepwimpers op en nam met de zelfontspanner een paar foto’s. Voor ze naar bed ging, bewerkte ze de best gelukte foto met een paar apps en borg het eindresultaat zorgvuldig op in een mapje op haar tablet. In haar bed las ze nog één keer het berichtje van Nikki. Hee lieve Muis…&nbsp;



De bijnaam Muis was blijven plakken. Laura wist wel waarom. In groep 3 was ze als muis verkleed geweest naar de grote verkleedwedstrijd op school. Ze was toen al gek op verkleden, ze had het altijd heerlijk gevonden om in de huid van een ander te kruipen. Van die dag herinnerde ze zich vooral de diadeem met de grote grijze vilten oren en de jurk met de staart die haar moeder voor haar had gemaakt. Nikki, zelf verkleed als Britney Spears, had gezegd dat niemand zich als dier zou verkleden. En zeker niet als een muis. Maar Laura had niet geluisterd. Op school bleken de klassen inderdaad gevuld met superhelden, popsterren, prinsessen en cowboys. Een meisje was verkleed als Catwoman, en siste de hele ochtend tegen Laura dat ze haar op zou eten. Ze was huilend naar groep acht gelopen om het tegen Nikki te zeggen. Die had haar vluchtig gesust en gezegd dat Catwoman zoiets nooit zou doen. Daarna hadden de meisjes van groep acht Nikki giechelend weggetrokken om te zeggen dat Kevin verkering met haar wilde. Nikki keek niet meer op of om: haar taak als grote zus was voltooid, ze had genoeg getroost. Laura had zich daarna tot de pauze op de wc verstopt, en de tijd gedood door aan haar lange vilten staart te frunniken. &nbsp;



Om onduidelijke redenen was ze zich daarna steeds meer met een muis gaan vereenzelvigen. Dat was tegen wil en dank. Ze stopte met groeien toen ze 1 meter 53 was, en haar postuur bleef knokig en kinderlijk. Haar vroeger hoogblonde haar veranderde langzaam maar zeker in een modderig soort grijsblond. Maar het ergste vond Laura haar tanden. Toen ze haar melkgebit voor grotemensentanden verruilde, bleek dat haar frêle kaak niet voorbereid was op adolescentie. Haar gloednieuwe kiezen duwden haar voortanden met geweld naar voren. Vele jaren beugelen konden niet voorkomen dat haar lach puntig en scherp was, als de snijtanden van een knaagdier. In de brugklas besloot Laura om nooit meer voluit te lachen zonder haar hand voor haar mond te houden.&nbsp;&nbsp;



Haar familie was haar door de jaren heen liefkozend Muis blijven noemen. Niet vanwege haar tanden, had haar moeder haar op het hart gedrukt – ‘want ze had toch een prachtig gebit?’ &#8211;&nbsp; maar omdat ze zo’n lief klein snoetje had. Ook nu ze een volwassen op zichzelf wonende vrouw was, ze kon er zelf nauwelijks aan wennen, bleef ze in de ogen van haar ouders en zus een muis. Verlegen, schuchtere Muis. Muis de studiebol. Het kleine meisje Muis. Vooral van Nikki kon ze die bijnaam niet altijd goed hebben. Het was misschien anders geweest als haar zus eenzelfde treurige transformatie was ondergaan. Maar Nikki had daarentegen altijd iets onmisbaar gloeiends over zich gehad. Ze was een prachtig kind geweest, en leek vanaf de middelbare school elke dag stralender en magnetischer te worden. Laura besloot in die tijd stilzwijgend dat het onmogelijk was om haar zus bij te benen, laat staan om uit haar schaduw te stappen. Ze had zich gefocust op haar studie, vastbesloten om dan maar de slimme dochter te worden. Ze excelleerde op de middelbare school, vond vrienden in de wereld van videogames, anime en cosplay, en studeerde daarna cum laude af in informatica en Engels.&nbsp;&nbsp;



Nikki zei soms op beschuldigende toon dat Laura overvloedig vaak op Engels overstapte in gesprekken om interessant te doen, maar zo zag Laura het niet. Ze had het gevoel dat ze zich in het Engels beter uit kon drukken, en ze voelde zich meer zichzelf als ze Engels sprak. Ze had penvriendinnen in Stockholm, Kyoto en São Paulo waar ze in het Engels contact mee onderhield, en waar ze eens per jaar een grote Comic Con of ander cosplay-evenement mee bezocht. Naast het verkleden schreef ze graag fanfictie over haar favoriete fictieve personages, en om extra lezers te krijgen was ze die verhalen in het Engels gaan schrijven. Ook haar baan was volledig Engelstalig. Ze had geleerd om de houterige harde klanken van het Nederlands uit haar Engels te filteren, en kreeg van vreemden vaak de vraag of ze Brits was, wat ze als een compliment opvatte.&nbsp;



Het was begonnen met een dergelijke vraag. Laura had in een dip gezeten. Ze had in fases het gevoel dat ze altijd aan het wachten was tot het moment dat haar leven echt zou beginnen, en soms werd ze overspoeld door een verstijvende angst dat het misschien al wel begonnen was zonder dat zij ervan wist. Om zichzelf uit de sleur te trekken, had ze haar haar die week in een impuls koperrood geverfd. Op een netwerkborrel was ze plotseling benaderd door een knappe, roodharige man. Een collega van het dochterbedrijf, kennelijk, die haar vroeg of ze toevallig Iers of Schots bloed had. Tot Laura’s eigen verbazing had ze ja geantwoord. En zoals ze al hoopte had het enthousiasme bij de man losgemaakt. Hij vroeg haar de oren van het lijf over uit welke streek haar familie kwam, en Laura kwam tot de ontdekking hoe eenvoudig het was om een verhaal te verzinnen. Sterker nog, het vertellen van een fictief Schots familieverhaal ging haar gemakkelijker af dan een gesprek over haar echte leven. Toen hij haar naam vroeg, stelde ze zich voor als Olivia. En toen hij haar de volgende ochtend vroeg of ze al plannen had voor het weekend, was ze rond blijven hangen. Ze wist dat hij na het weekend terug naar Glasgow zou vliegen, en dat leek haar de perfecte manier om een einde aan haar avontuur te breien zonder iets te hoeven uitleggen. Nadat ze hem had uitgezwaaid op Schiphol, had ze nooit meer op zijn berichten gereageerd.&nbsp;&nbsp;&nbsp;



Maar toen de Schot terug naar huis was, ontdekte Laura dat ze eigenlijk nog geen zin had om Olivia in de kast op te bergen. Ze voelde zich mysterieus en bijzonder met haar rode lokken, en begon haar nieuwe uiterlijk aan te vullen met kunstmatig aangebrachte sproetjes. Ze kocht een geruit rokje en bijpassend kort topje, en bewerkte de foto’s zo dat haar heupen en billen een stuk voller leken dan haar middel. Voor haar gezicht had ze inmiddels een vaste routine op haar bewerkingsapps: amandelvormige ogen, glinsterende jukbeenderen, haar altijd gesloten lippen maakte ze vol en rond. Olivia Macleod bleek een hit op datingapps, en zo was er plotseling een nieuwe hobby geboren die veel weg had van een bevredigende combinatie tussen cosplay en fanfictie. Het was heerlijk om zelf de hoofdrol te spelen in haar verhalen en fantasieën, om een driedimensionale huid te creëren die haar perfect paste. Het gaf haar zoveel plezier dat haar fantasie zich bleef uitbreiden. Naast Olivia ontstonden Kimmy, Christina en Zuzu. Kimmy was Amerikaans, luid en extravagant, Christina een verlegen maar beeldschone boekenwurm die aan Oxford studeerde en Zuzu een alternatieve kunstenares die regelmatig van kapsel wisselde. En nu ze haar nieuwe blonde pruik binnen&nbsp;<s> </s>had, kon ze eindelijk beginnen met het vormgeven van haar nieuwste personage. Ze twijfelde nog tussen twee namen: Pippi of Dolly. Dit personage zou de ultieme mannenfantasie worden, had ze besloten. Schattig, energiek, spontaan, een beetje quirky. Eigenzinnig en poëtisch, een meisje dat op bewonderenswaardige wijze altijd de positieve en magische elementen van het leven kon blijven zien. Op Etsy had ze een extravagante roze bril gevonden, die ze direct had besteld. Het zou de perfecte accessoire zijn voor haar volgende fotoshoot. Er zou geen man zijn die de overduidelijk symbolische knipoog naar haar personage zou begrijpen. Dat maakte het des te leuker.&nbsp;&nbsp;



Nikki had Laura’s nieuwe rode haar aanstellerig gevonden. Haar ouders waren hun oudste dochter bijgevallen. Puur natuur was altijd mooier, was hun oordeel. Als je de genenloterij hebt gewonnen wel ja, had Laura willen zeggen. Maar in plaats daarvan had ze haar schouders opgehaald. Haar moeder interpreteerde de beweging verkeerd. Ze had een arm om haar heen geslagen en gezegd dat het rood gelukkig vanzelf weer uit zou groeien. Maar ze kon tussendoor altijd naar de kapper om het ongedaan te maken, zei Nikki. Ze kon nog wel een adresje aanraden. ‘Doe dat maar,’ had haar vader troostend gezegd. ‘Dan ben je zo weer de oude Muis.’ &nbsp;



Laura werd die ochtend wakker van de zon in haar kamer. Een straal licht viel op de lege pizzadoos, die besmeurd was met vetvlekken. Slaperig pakte Laura haar telefoon. Ze had een gemiste oproep van Nikki. Dat was ongewoon. Haar vinger zweefde boven het groene telefoontje. Maar Nikki had ook de tijd genomen om op haar appjes te reageren, bedacht ze zich. Nikki reageerde eigenlijk altijd alleen als het haar uitkwam. Laura schoof haar telefoon onder haar kussen, pakte haar tweede telefoon, en scrolde door de vele berichtjes die ze binnenkreeg via diverse apps. Het werd een drukke zaterdag voor Kimmy, Olivia en Christina.&nbsp; &nbsp;

Hee Muis, yes we zijn weer veilig thuis. Lief dat je het vraagt. Zanzibar was amazing, echt een aanrader. Zie je snel bij paps en...

Twaalf sierlijke, symmetrische lijnen. De olifant op Nikki’s onderrug zag er wat geïrriteerd uit, de huid rondom de lijnen was roze en opgezet. Nikki liet haar vingers voorzichtig langs haar rug glijden. Ze had het dier laten tatoeëren tijdens haar laatste dag op Zanzibar. Terwijl de tattoo artiest de naald over haar huid schraapte, filmde ze zichzelf met haar telefoon op een statief. De livevlog werd met hartjes bedolven door meer dan 30K van haar kijkers, die haar toestuurden dat ze er geweldig uitzag. Tijdens de vliegreis terug had ze spijt gehad van haar timing. De tattoo was groot en maakte dat ze niet lekker kon zitten. Eenmaal thuis had ze moeite het werk zelf goed in te smeren met de daarvoor bedoelde zalf. Bart had aangeboden haar te helpen, maar die hulp had ze afgeslagen. &nbsp;



Het privéstrand van hun verblijf had twee strandstoelen en een hangmat, daarnaast drie bijzettafeltjes, het hout was op een nauwkeurige manier afgebladderd om het de illusie van aangespoeld scheepshout te geven.&nbsp;In de riante moderne keuken een eettafel met vier stoelen, een bar met een espressomachine en vier krukken, het kastje daarboven gevuld met acht cocktailglazen, vier halve kokosnoten en zes kleine glazen kopjes om uit te drinken. In het hele logement was geen enkele mok te vinden. In de moderne badkamer stonden vijf grote vazen met daarin elk twee palmbladeren. Plastic, had Bart lachend vastgesteld. Het ergerde haar. Niet de plastic bladeren zelf, maar het feit dat hij daar de lol van inzag. Desondanks hadden ze een reel opgenomen waarin Bart grapjes maakte over de plastic entourage, want ook de kokosnoten bleken hartstikke nep. Haar volgers vonden het hilarisch dat zij en Bart de draak staken met het instagramparadijs. ‘Love it when you keep things real’ reageerde marloesfleur84. ‘Bart moet gewoon een regular worden in je reels, jullie zijn geweldig samen.’ zei Bloomsbabes, die ook emoji’s met hartjesogen had gestuurd. &nbsp;



Nikki opende haar instagram om een foto van haar onderrug te maken in de spiegel. Ze had veel vragen ontvangen over hoe de tattoo er nu na een paar dagen uitzag. Terwijl ze een pose zocht om haar rug zo egaal mogelijk te belichten, zwaaide de deur met een knal open. &nbsp; ‘Dát ziet er goed uit!’ &nbsp; ‘Jezus, ik schrik me kapot.’ &nbsp; ‘Hoeft niet, ik ben het maar.’ Bart trok Nikki naar zich toe en gaf haar een kus.&nbsp; Ze zuchtte. ‘Dat weet ik ook wel. Jij praat gewoon altijd zo hard.’ &nbsp; Bart grinnikte vrolijk. &nbsp; ‘Kan ik niet helpen. Ik zit nou eenmaal vol levenslust.’ Hij zakte neer op de rand van het bad.&nbsp; &nbsp; ‘Ik kwam eigenlijk vragen of je tevreden bent over de planten. &nbsp; ‘Wat?’ &nbsp; ‘De planten. Zijn ze goed verzorgd volgens jou?’ &nbsp; ‘Hoezo?’ &nbsp; ‘Dat meisje van PlantBnB vraagt om een review. Er is niks dood volgens mij, is dat 5 sterren waard?’&nbsp; ‘Dat wil ik eerst wel even zelf bekijken.’&nbsp; ‘Had ik kunnen weten. Mijn kleine controlefreak,’ murmelde Bart liefkozend.&nbsp;



Ze wachtte tot Bart de badkamer had verlaten voor ze verder ging met poseren. Om de een of andere reden lukte het vaak niet meer als hij erbij stond. Ze wist zelf ook hoe krom het was: ze kon er prima mee leven, nee, ze koos er zelfs van harte voor om online gadegeslagen te worden door duizenden anonieme volgers. Ze verdiende er haar geld mee. Vanuit de slaapkamer hoorde ze Bart niezen en daarna neuriën. Ze ademde diep in door haar neus zodat haar buik opbolde. Toen dat niet hielp, telde ze de gouden krullen in de omlijsting van de spiegel.&nbsp;&nbsp;



Ze had de tip gekregen van een vriendin die ze kende via Instagram. Op de borrel na een influencer-evenement hadden ze uren gepraat over hoe sociale contacten zo overweldigend konden zijn sinds de pandemie. Hoe de online wereld een veilige haven was geworden in vergelijking met het echte leven. Hoe vaak ze in conversaties op zoek waren naar een muteknop, of een mogelijkheid om het achtergrondgeluid in hun favoriete muziek te veranderen. Nikki had opgebiecht dat ze gek werd van dagelijkse geluiden. Toen de vriendin vroeg welke geluiden ze precies bedoelde, noemde ze de harde nies van Bart, het geluid van de tram naast het huis en hard pratende mensen. De vriendin herkende het probleem, en sluisde het advies van haar psycholoog door om bij overweldigende emoties iets neutraals te kiezen in de omgeving en daarop te focussen. &nbsp; ‘Als ik in de trein zit, tel ik nu bijvoorbeeld graag de bomen in het landschap. Dat helpt me enorm als ik word overvallen door anxiety.’ Sindsdien telde ook Nikki dingen in haar omgeving als haar emoties haar teveel werden. Ze had gemerkt dat het haar rust gaf. Tegen de vriendin noemde ze het effect ‘meditatief’, ook al had ze zelf nog nooit gemediteerd. De vriendin zei dat ze blij was dat ze kon helpen.&nbsp;&nbsp;



De spiegel had 22 krullen. Acht aan iedere lange kant, en drie aan de kortere. Ze had het om onduidelijke redenen fijner gevonden als de lange kanten zeven krullen hadden gehad in plaats van acht. Zo te horen had Bart nu zijn favoriete sitcom aangezet en zich voor de tv in de slaapkamer geïnstalleerd. Nikki had behoefte aan een lang, warm bad. Met de deur op slot, al haar favoriete verzorgingsproducten binnen handbereik, en het nieuwe seizoen van Emily in Paris. Ze had ook al een tijd een set geurkaarsen klaarstaan die ze van haar zusje Laura cadeau had gekregen. Ze bedacht dat ze haar nog moest appen, maar had daar even geen zin in. Helaas had de tattoo artiest haar afgeraden om in bad te gaan vanwege een verhoogd risico op infecties. Nikki besloot in plaats daarvan een muziekje aan te zetten en haar nieuwe peel off-masker te proberen, dat ze opgestuurd had gekregen van een luxueus merk dat met haar samen wilde werken.&nbsp;&nbsp;



Haar instagramposts met Bart werden altijd het meest geliked. Dat was bijzonder, want bij de meeste vergelijkbare influencers scoorden foto’s van alleen de influencer zelf het best. Ze kon zich er soms een beetje verbitterd over voelen. Ook als ze in haar bikini op een prachtig strand poseerde, prefereerden haar volgers de foto’s waarop Bart aan haar zijde stond. Nikki timmerde al vele jaren aan de weg. Ze was groot geworden dankzij haar make-up-hacks, maar gaandeweg was ze ook steeds meer over haar outfits, work outs en interieur gaan delen. Mensen bewonderden haar minimalistische stijl en noemden haar chique. Bart had zich lang afzijdig gehouden. Hij had weinig interesse in social media en spendeerde zijn tijd online vooral aan videogames en Netflix. Nikki had daar nooit problemen mee gehad. Ze vond het heerlijk om Bart voor zichzelf te hebben. Haar uiterlijk en stijl waren gemeengoed, een stuk van haarzelf wat ze met de hele wereld deelde. Maar haar relatie met Bart was alleen van haar. Twee jaar geleden was Bart tijdens een live tutorial per ongeluk de kamer binnen gelopen. Het was een kort en nietszeggend moment: hij was vergeten dat ze ging filmen en scharrelde even op de achtergrond in beeld om zijn sleutel te pakken. Tot Nikki’s verbazing was haar inbox daarna ontploft. Veel volgers hadden geen idee dat ze een vriend had, en de berichten dropen van nieuwsgierigheid. &nbsp; ‘Dat heb je mooi geheim voor ons gehouden!!! Maar als ik goed heb gezien wat voor exemplaar je hebt, snap ik wel waarom ;)’ stuurde een van haar vaste kijkers. Vanwege het groot aantal vragen had ze daarna een Q&amp;A met Bart opgenomen. Bart was op camera volledig zichzelf, was haar opgevallen. Hij was vrolijk, luid, nuchter en stopte zijn liefde voor haar niet onder stoelen of banken. Haar volgers waren bij de beelden volledig weggezwijmeld. Sindsdien had ze Bart steeds vaker toegelaten in haar online leven. Zijn aanwezigheid op haar feed had haar veel opgeleverd. Mensen bleken graag weg te dromen bij hun perfecte plaatje. De content van hun vakantie op Zanzibar had al haar persoonlijke likerecords verpletterd.&nbsp;&nbsp;



Nikki verbond haar telefoon met de bluetoothbox in de hoek, startte haar playlist Relaxed again en liep ondertussen richting de ladekast waar ze haar verzorgingsproducten bewaarde. Terwijl ze de lade opende, viel haar oog viel op de platte zenstenen die ze in een rechte lijn op de kast had gelegd. Eén, twee, drie… vier vijf zes? Het waren er zes. Het waren er zes, terwijl ze heel zeker wist dat het er eerder vijf waren geweest. Ze had ze voor haar vakantie al een aantal keer geteld. En ze had ze zelf aangeschaft. Vijf stenen. Vijf stenen omdat ze wist dat ze een oneven aantal wilde hebben, en omdat zeven stenen niet goed op de kast zouden passen. Het zou te druk zijn, er zou te weinig afstand tussen de stenen liggen. Het zou de esthetiek van de badkamer verpesten. Ze staarde naar het kleinste steentje. Nu ze er goed naar keek, was het duidelijk een ander soort steen. Het oppervlak was minder glad en de bolling was hoger dan van de afgeplatte zenstenen. Nikki pakte het steentje op. Op de onderkant was een klein kinderlijk hartje geschilderd, roze omringd door fijne witte stipjes. Ze voelde een rilling over haar rug lopen. De tattoo prikte even venijnig.&nbsp;&nbsp;&nbsp;



Barts liefde voor haar was altijd groot geweest. Toen ze een maand verkering hadden, liet hij een bos rozen bezorgen. Dertig rozen, één voor elke dag dat zij nu officieel de zijne was. In de weken, maanden en jaren daarna hield hij deze gewoonte vast. Hij overstelpte haar met aandacht, cadeautjes en verrassingen. En jarenlang voelde het elke dag als een warme douche op koude dagen. Zo comfortabel en allesomvattend dat ze zichzelf er niet toe kon zetten om de kraan dicht te draaien en zich af te drogen. Ze dacht dat ze nooit echt verzadigd zou kunnen raken van die overdaad, dat ze echt wilde dat ze voor altijd in die alsmaar blijvende stroom kon blijven staan. Maar sinds ze Bart op haar social media geïntroduceerd had, was er iets veranderd. Ze kon haar vinger er niet precies op leggen, maar ergens in de afgelopen twee jaar was hij haar teveel geworden. De hele wereld genoot mee van haar vriend, die luidruchtige prins op het witte paard die haar op handen droeg. Maar sinds zij hem zowel in haar echte leven als haar digitale wereld zag verschijnen, voelde het plotseling alsof ze voor een lachspiegel was gezet. Haar hele leven was gevuld met mijn lach, zijn blik, zijn uitspattingen, en de eindeloze digitale echo’s daarvan. Ze voelde zich verstikt. Vlak voor Zanzibar had ze hem het onvermijdelijke gevraagd. Of hij zijn liefde voor haar een beetje kon temperen. Of hij het voor de camera wilde bewaren, en haar in het echt een beetje ruimte kon geven. Bart had zoals altijd vriendelijk gereageerd. Hij had zelfs een beetje gelachen, en haar op haar kruin gekust. Tuurlijk, had hij gezegd. ‘Als jij dat nu nodig hebt, dan doe ik dat. Mijn kleine controlefreak.’&nbsp;&nbsp;



Sinds wanneer was het leven zo onoverzichtelijk geworden? Uit de slaapkamer klonken nog altijd verstomd de repeterende lachsalvo’s van Barts sitcom. Ze hoorde Bart gnuiven en daarna schateren. Die verdomde serie die hij al minstens vijf keer gezien had. Hoe vaak kon een mens om dezelfde grappen lachen? Nikki staarde naar het steentje in haar hand. Het piepkleine, infantiele hartje. Was dit Barts poging tot getemperde liefde? Of was dit zijn idee van een grap? Ze voelde zich in de zeik genomen. Haar hart bonkte tegen haar slapen. Ze pakte haar sport-bh, capuchontrui en joggingbroek van de kapstok aan de deur. Ademde diep in door haar neus. Sloop over de overloop langs de slaapkamer. Ze trok een paar gloednieuwe hardloopschoenen aan, opgestuurd door het merk waar ze een langlopende samenwerking mee had. In de lift appte ze Bart. &nbsp; &nbsp; Als je me zoekt: ben bezig met een nieuwe challenge. Testen hoe ver ik kan rennen op mijn nieuwe schoenen. Wacht niet op me met eten x&nbsp;

Twaalf sierlijke, symmetrische lijnen. De olifant op Nikki’s onderrug zag er wat geïrriteerd uit, de huid rondom de lijnen was roze en opgezet. Nikki liet...

Vergeef me Vader, want ik heb gezondigd&#8230;



Tegen mijn Tinderdate heb ik gezegd dat mijn vader vorig jaar overleden is aan een hartstilstand.



Kun je rouwen om iemand die niet dood is?



Elke keer als mijn moeder, zus en ik achter elkaar naar het verpleegtehuis fietsen, voelt het als een rouwstoet. Ik haat het om op bezoek te gaan, want ik wil de lopende, zachtaardige, pratende vader onthouden. Telkens moet ik de neiging onderdrukken om hem uit zijn lijden te verlossen. Zijn kleren ruiken naar die van een dreumes: gemakkelijk te kauwen voedsel en desinfectiemiddel gemengd met een vleugje urine. Zijn oude huiselijke geur is verdwenen: traditionele paella gemengd met AXE Dark Temptation en een vleugje tabak.



In de dichtstbijzijnde Mariakapel steek ik een kaarsje op zonder te weten waarvoor. Het Mariabeeld met kindje Jezus doet me denken aan mijn zus, die me een foto had geappt van haar zoontjes: de een met een snotneus en de ander met rode wangetjes door tandjes die maar niet door willen komen. Ze droegen dezelfde elfenmutsen (al voor de kerstkaart van volgend jaar). Ik stuurde een hart-emoticon, en wenste haar slaap toe.







Bij mijn moeder thuis hangt boven de bank een foto uit mijn vaders collectie: een maansikkel van ijs. Tegenwoordig doet me die denken aan de wazige foto’s op mijn vaders camera, die een afspiegeling zijn van zijn achteruitgang. Zojuist viel hij tegen me uit toen ik een mier van zijn tekening afsloeg. De tekening leek op die van een driejarige. Vroeger had hij dat geen kunst gevonden, laat staan zo tegen me geschreeuwd alsof ik hem mishandelde in plaats van het insect.



Als ik door de stapel met papieren op de bijzettafel blader, kom ik meermaals post aan hem geadresseerd tegen: ‘Voor de Heer Ros’ of ‘Aan de bewoners van’ – het nieuws dat hij hier niet meer woont, is niet doorgekomen. Vaderdag, verjaardagen en landelijke feestdagen zijn het lastigst. Er ontbreekt steeds een bord met Chinees eten, waardoor het moeilijk te negeren valt.



Hij is slechts 2.063 meter verderop, maar kan net zo goed op een andere planeet wonen. Ik ben jong, 25, en rouw wat te vroeg – zonder dat iemand het weet omdat er geen lijk of begrafenis is om het te bewijzen. Hierdoor voel ik me schuldig, want hoe leg je uit dat je iemand hebt doodverklaard, terwijl diegene nog ademt?







De tweede fase van rouw is woede. Mijn oma was echt oud. Het is altijd schrikken als het eenmaal zover is, maar uiteindelijk is het goed zo – of in de woorden van Disney: it’s the circle of life. Nu ben ik alleen maar boos op de mais die groeit zonder het licht van zijn flits, boos op de schaduw van zijn fiets die ontbreekt, boos op de wind waarin zijn woorden niet meer duidelijk klinken. Ik haat de foto’s die hij heeft gemaakt, omdat hij er zelf niet op staat en heb een hekel aan de sprookjes die hij me vroeger voorlas, omdat die nooit eindigden met ze leefden nog ziek en ongelukkig. Dan had ik liever willen horen hoe hij tijdens het regime van Franco in de gevangenis belandde en spoedig ontsnapte.



Ik ben gewoon woedend op alle kleine en grote gemiste momenten die zijn geweest en zullen komen: boos dat ik zijn geklap moest missen bij mijn toneeluitvoering en diploma-uitreiking, boos dat als ik later ooit kinderen krijg ze hem niet als opa zullen hebben. Boos dat hij de kinderen van mijn zus heeft mogen ontmoeten, maar ze niet zal zien opgroeien – en dat hij wel de partner van mijn zus heeft leren kennen, maar haar niet kan weggeven bij het altaar. Zelfs boos dat ik nooit meer hoef te zeggen dat hij de tuindeur moet sluiten vanwege de rook.



Daarnaast ben ik boos op de tabaksindustrie die aan zijn dodelijke verslaving flink verdient, op de dokters in het ziekenhuis die geen diagnose of geneesmiddel hebben gevonden, en op de verpleegsters in het verpleegtehuis die hem vergaten, nadat hij had gerookt, waardoor hij buiten onderkoeld raakte. Maar vooral op mijn vader omdat hij niet gezonder leefde of beter Nederlands sprak of gewoon vaker hier was. In mijn nachtmerries is hij de schuldige, degene die niet aan de elektrische sigaret wil of niet zijn medicijnen inneemt. Degene die ons allemaal wakker houdt met zijn manische buien.







Aangezien hij niet in de buurt is om mijn woede op af te reageren, ben ik boos op mijn zus en moeder. Omdat zij er anders mee omgaan dan ik, het anders zien dan ik, maar zich waarschijnlijk hetzelfde voelen als ik.



Mijn zus heeft als parttimehuisvrouw twee hummels en een bruiloft op de planning staan (naast een derde kind met bijbehorende zwangerschapshormonen). Ze manifesteert het geslacht met een doopsjurk, roze strik en flamengohakjes in maat 16. Ze doet aan zwangerschapsyoga, heeft een geüpdatet geboorteplan inclusief fotoshoot en gaat alleen nog naar cafés met een speelhoek.



Mijn moeder zit overspannen thuis als ex-mantelzorger genderneutrale babyoutfits te breien en knuffels te haken voor het volgende kleinkind. Ze kan zo een eigen babywinkel starten. Als er op Vinted een lading ongedragen babykleren- en schoenen te koop wordt aangeboden, denk ik meteen aan een overijverige oma. Ik lieg als mijn moeder aan de telefoon vraagt hoe het gaat en raak gefrustreerd als ze niet begrijpt dat ‘goed’ het tegenovergestelde betekent.             



En ik doe gewoon alsof er niets aan de hand is.







Na het uitgaan vertelde een vrouw van ongeveer mijn leeftijd over het overlijden van haar vader een paar jaar geleden. En het patatje joppie op mijn schoot werd zo doorweekt, alsof het over mijn eigen vader ging. Dus licht aangeschoten loog ik vanaf de stoeprand: ‘Wat toevallig, mijn vader is ook…’ Hij zou nu vast heel erg trots op me zijn.



Sindsdien vertel ik tegen semi-vreemden over mijn rouw, een erg geschikt gespreksonderwerp voor een eerste Tinderdate. Al spreekt iemands reactie hierop boekdelen. En vreemd genoeg lucht het uiteindelijk op, is dat niet ziek?



&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8211;



Wat vervelend voor je, sterkte.

Vergeef me Vader, want ik heb gezondigd&#8230; Tegen mijn Tinderdate heb ik gezegd dat mijn vader vorig jaar overleden is aan een hartstilstand. Kun je...

Mensen zijn als eksters, had ze vaak gedacht. Wezens die objecten meeslepen om een nest te bouwen, en daarna niet meer weten hoe ze aan al hun spullen komen. Prulletjes, wriemeltjes, dingetjes. Een mengsel van onbenullige, pretentieuze en dierbare bewijzen van hun bestaan.&nbsp;



Mila was te voet gearriveerd. Ze had in de ochtend college gehad en haar dienst bij Bar Dubrovnik begon pas om acht uur, wat betekende dat ze alle tijd had. Ze bezocht haar adresjes het liefst lopend. Ze hield ervan om door de stad te slenteren. Met één oog hield ze Google Maps in de gaten, en ondertussen speurde ze de grond af. Soms, als ze niks vond, liep ze zelfs een extra rondje. Maar vandaag had ze op haar route een glanzende marmerachtige knoop gevonden en zorgvuldig in het voorvakje van haar tas gestopt. Nu controleerde ze nog een keer in de app waar ze de sleutel kon vinden en stapte toen in de lift van het gebouw. Bij binnenkomst van het appartement trok Mila haar schoenen uit. Van haar moeder had ze geleerd dat ze dat altijd moest doen als ze te gast was, en zelfs nu ze door niemand ontvangen werd, kon ze de gewoonte niet van zich afschudden. Ze stopte de sleutel in haar broekzak, hing haar jas en tas aan de elegante houten kapstok en snoof. Ze rook de geur van zon op dichte ramen.



Er was een gieter klaargezet en tot Mila’s tevredenheid ook een plantenspuit. Ze had zich er al vaak over verbaasd: huizen tot de nok vol met planten, maar geen vernevelaar in zicht. PlantBnB werd vooral gebruikt door succesvolle dertigers en veertigers met lichte appartementen in de binnenstad. Mensen die ter decoratie veel planten in huis hadden genomen om daarna tot de conclusie te komen dat ze geen tijd of geen zin hadden om voor hun urban jungle te zorgen. De bewoners van Haaimanstraat 34 waren voor drie weken naar Zanzibar. Door de gigantische ramen op het zuiden zouden de planten in het huis verkruimelen als er niemand langskwam om op het groen te letten. Het appartement leek voor het grootste gedeelte uit glas te bestaan. Het was er warm en benauwd, ondanks de halfgesloten gordijnen. Mila opende een raam en besproeide daarna de reusachtige monstera die in de woonkamer stond. Haar vingers bevoelden de kurkdroge aarde. Ze bediende de plant met een extra scheut water, en gaf de grote bladeren een snel sponsbadje om ze van het stof te ontdoen. Daarna bewaterde ze lichtjes wat vetplanten en een plompe yucca bij het raamkozijn. Naast de grote lichte bank stonden wat verdwaalde pannenkoekplantjes. Terwijl ze hen water gaf, dwaalde haar blik af naar het glanzende, roomwitte leer. De bank zag eruit alsof er nog nooit iemand op had gezeten.  Mila vroeg zich vaak af waarom de buren van PlantBnB-gebruikers haar werk niet deden. Het leek haar een belachelijke overdaad, iemand via een app inhuren om de planten te verzorgen. Ze had altijd gedacht dat alleen mensen met een teveel aan geld en een tekort aan echte vrienden van dit soort diensten gebruik zouden maken. De oprichter van de app, Jeff van der Kust, leek haar precies zo´n type. Selfmade man Jeff. Wonderboy. Hij was een alumnus van haar universiteit, en werd uitgenodigd voor zo’n beetje ieder carrière-evenement. Een posterboy, boegbeeld van de potentiële glanzende carrière. Mila kon zijn kop niet meer zien. Het was inmiddels een vaste grap geworden in haar vriendengroep. Mannen zoals Jeff van der Kust waren verwende huilbaby’s die altijd de wind in de rug leken te hebben en al hun geld en energie in zaken staken waar de wereld geen centimeter mee opschoot. Ze bedachten diensten waarmee ze hun eigen stinkend rijke soortgenoten van nog meer bespottelijk gemak konden voorzien. Het was gemakkelijk om er woorden van walging voor te vinden, een snelle uitlaatklep voor frustraties die eigenlijk dieper en veelomvattender waren. Op een avond in de kroeg hadden ze voor de grap de app gedownload. Met overdreven stemmen hadden ze de reviews gelezen die in een strak gestileerd font op de app voorbij gleden. ‘PlantBnB is echt een lifesaver voor iedereen met een drukke baan en een liefde voor groen.’ ‘Geen groene vingers, toch de urban jungle die ik altijd al wilde. OBSESSED’ ‘Mijn plantenverzorgster heeft zelfs mijn tragische koffieplant weer tot leven weten te wekken, wat is deze witchcraft?!’ Mila en haar vrienden vielen haast van hun stoel toen ze de tarieven zagen die mensen vroegen voor hun groene gave.



Eenmaal thuis had Mila zich direct aangemeld. En zo was ze tot haar schaamte grootgebruiker geworden van Jeff van der Kusts verdomde app. Het voelde hypocriet, en ze had dan ook niks aan haar vrienden verteld. Maar hoe onzinnig ze het concept zelf ook vond, PlantBnB bleek een heerlijk baantje. Mila genoot van de stille, lege huizen, het geluid van het klotsende water in de gieter en de aanblik van de lichte waternevel die op de planten neerdaalde. Ze keek graag naar hoe de aarde het water opzoog en donker kleurde, en fantaseerde dat de planten een zucht van verlichting slaakte als ze langs was geweest. De bewoners van haar adresjes zag ze zelden. Het was vreemd hoe onzichtbaar ze was in diens levens, terwijl ze tegelijkertijd hun eigen levens zonder gêne aan haar blootstelden. Elk huis ging tijdens een bezoekje voelen als een grote etalage, een uitstalling van levensbewijzen. Het gevoel van voyeurisme had ze daarom allang achter zich gelaten. Deze mensen vroegen erom zich te laten bekijken. En Mila speelde het spel graag mee. Ze vergaapte zich aan de interieurs, de kledingkasten en de badkamers van haar opdrachtgevers. Ze ging op tijd naar haar adresjes en op bleef op haar gemak in de huizen treuzelen. Ze schoof even aan bij de keukentafel of plofte op de bank om de kussens te voelen. Of ze rommelde wat in de keukenkastjes, proefde de tandpasta, en snuffelde aan de parfum van de vrouw des huizes. Een enkele keer spoot ze wat op, om zich de hele dag luxueus en tegelijk een beetje vies te voelen. Het huis op de Haaimanstraat was geen uitzondering. In de schoenenkast vond ze een paar smetteloos witte hardloopschoenen, in de keuken ongeopende maar wel op kleur gesorteerde potjes kruiden. Het interieur ademde een irritant soort perfectie. Ze liep de badkamer in, waar ze minutieus opgestapelde handdoekjes, een schaal met ongebrande geurkaarsen en een gigantische spiegel met goudgekrulde omlijsting aantrof. Even vroeg Mila zich af of er überhaupt wel iemand in dit huis woonde. Het voelde niet alsof ze door iemands leven liep, maar door een filmset die voor een leven door moest gaan. Ze bewaterde de palm naast het badkamermeubel, en liep toen terug naar de gang, waar ze ruw een lade van een willekeurig kastje opentrok. Mila was opgelucht. De lade lag – zoals het hoort &#8211; vol met rommel. Een beduimeld vriendenboekje van vroeger, een HEMA-mapje met foto’s, oude verjaardagskaarten en een opgekruld post-it blokje, op het bovenste blaadje was in hanenpoten ‘Jij bent mijn liefste’ geschreven. Mila glimlachte. Mensen waren echt als eksters, dacht ze. Ze bewaarden dat waar ze zich onweerstaanbaar toe aangetrokken voelde. Vaak was dat: de herinneringen aan een rijk en vol leven (of de illusie daarvan). Spulletjes die een gevoel van luxe en comfort opriepen. Maar in deze la zag ze ook dat zelfs de meest protserige eksters een zwak konden hebben voor het onbenullige en verlepte, lelijke dingen bewaarden, omdat ze er zelf iets in zagen wat schitterde.



Ze was even bang geweest dat ze haar vaste routine had moeten verbreken. Maar nu Mila vastgesteld had dat er wel degelijk mensen in dit huis woonden, wist ze dat ze kon doen waar ze goed in geworden was. Ze pakte haar tas en opende het voorvakje. Op de grote glazen ronde tafel stalde ze haar schatten uit. De marmerachtige knoop van vanochtend. Het haarclipje van groen metaal. De deftig uitgevoerde aansteker, dat was een echte gelukstreffer geweest. Een rode vulpen. Een muntje van onbekende valuta. Een piepklein gehaakt gelukspoppetje. Een gladde, ronde steen, voorzien van een met kinderlijke hand geschilderd hart. In een flits dacht ze aan het badkamermeubel naast de grote palm. Daar lagen vijf perfect opgestelde zensteentjes. Mila stopte zorgvuldig haar vondsten terug in haar tas. Met de steen in haar hand liep ze naar de badkamer. Ze schoof alle stenen een paar centimeter naar rechts, en voegde aan het einde haar steentje toe, het beschilderde oppervlak naar onderen gericht. Ze zette een stap naar achteren en bekeek haar werk.



Mila wist sinds haar baan bij PlantBnB zeker dat intentie en toevalligheid in ieder huis voortdurend door elkaar heen liepen. De bewust geplaatste kapstok, waar in de haast van alledag jassen, sjaals en handschoenen overheen worden gedrapeerd en weer weggetrokken. De smaakvol gepositioneerde bank met ernaast het tafeltje waar altijd een verdwaalde pen of sleutel blijft liggen. Het aanrecht, waar vaak de broodrooster staat die eigenlijk voor het mooie even opgeborgen zou moeten worden. En de mooie kasten met lades die parafernalia aan het zicht onttrekken. Mila vermoedde dat deze esthetisch opgestelde zenstenen niet toevallig, maar intentioneel waren. Het was gewoonlijk niet haar stijl om te rommelen aan dit soort bedoelde opstellingen. Ze koos er meestal liever voor om dingen achter te laten die onder het gordijn van toevalligheid schuil zouden blijven. Het voelde lekker om te weten dat ze misschien ooit iets bij de mensen los kon maken. Een kleine rimpeling in het oppervlak, een moment van verwarring. Maar het mocht nooit groot genoeg zijn om haar reviews te beïnvloeden. Ze keek naar de stenen. Als je niet beter wist, waren het er altijd zes geweest.

Mensen zijn als eksters, had ze vaak gedacht. Wezens die objecten meeslepen om een nest te bouwen, en daarna niet meer weten hoe ze aan...

Vergeef me Vader, want ik heb gezondigd&#8230;



Ik heb mijn nicht Rachel, die parttime aan Oxford studeert, pure absint gegeven zonder te vermelden dat het geen nieuw sodamerk is.



Rachel [Nederlandse uitspraak: richel maar dan met een a van arrogant] komt aanrijden bij de familiebarbecue in een rode Volkswagen Golf, die erg lijkt op die van mijn overleden oma. Mijn nicht draagt bij het uitstappen grootmoeders ivoorkleurige Pradabroekpak en ruikt zelfs naar haar Chanel N°5. En dat is nog niet eens alles. Een schilderij dat ik voor mijn oma heb gemaakt hangt nu volgens Instagram boven haar Chesterfieldbank in Engeland. Wanneer ik haar hiermee confronteer, begint ze over haar sterke band met oma. Blijkbaar had Rachel genoeg geld voor een wekelijks vliegticket om op bezoek te gaan. De glinsterende ring die om haar pink zit, was daarnaast aan mij beloofd.



De knappe kistendrager Kaïn is niet komen opdagen, terwijl hij me naar Brabant zou rijden. Hij moest last-minute werken. Op een Instastory staat hij te zoenen met zijn collega en ‘zus’. Dus na een tirade in sonnetvorm heb ik hem geblokkeerd. Hopelijk hoef ik de komende tijd niet meer naar een begrafenis toe. Er moet een beroepscode komen om niet te daten met mensen in rouw.&nbsp;



De geur van aangebakken vleesvervangers stimuleert mijn vechtlust tijdens de jaarlijkse familiequiz. Het doet me denken aan de surprise-babyshower die ik voor mijn zus had georganiseerd, terwijl ze niet van verrassingen houdt. De vragen zijn nog net niet zo luguber als: ‘Zonder welk lichaamsdeel worden baby’s geboren?’, maar wel schurend: ‘Wie heeft als eerste in de familie gestudeerd?’ Rachel weet alle antwoorden, want ze heeft de quiz gemaakt. Is dat geen reden tot diskwalificatie? De prijs is een plastic medaille van de Action, maar toch.  







Tijdens de prijsuitreiking brengt Rachels speech me terug naar die keer toen ze me van de trap had geduwd, nadat ik haar lievelingsknuffel een make-over had gegeven met een schaar. Koprollend bolderde ik de trap af tot de muur in de hoek me opving. Zou Alice in Wonderland ook spierpijn hebben gekregen van al dat vallen of had ze konijnenoren geleend als helm? Mijn moeders handen voelden zacht aan, toen ze mijn hoofd naliepen op afwijkende deuken en vloeistoffen. Bovenaan de trap stond mijn nichtje als de hartenkoningin te genieten van het uitzicht, tot mijn moeders ogen haar gevonden hadden. Ze rende gillend naar haar kamer met een gehandicapte kolderkatknuffel.



‘Kinderen kunnen gelukkig wel tegen een stootje,’ zei mijn tante sussend tegen de andere genodigden, en stak nog wat extra wierook op. De ABBA-muziek werd in de huiskamer een streepje hoger gezet. Mamma mia, here I go again. Voor ik het doorhad, zat ik in een misplaatste plastic tuinstoel en kreeg ik een papieren bordje en vorkje in mijn handen geduwd – net alsof ik in de hoek was gezet, alleen dan met linzenvlaai als straf. 



Na zo veel lichaamsbeweging had mijn gekneusde lichaam zin in suiker. Mijn stem lag nog op de zesde traptrede, anders had ik om kersenvlaai gevraagd. Juist wanneer ik een hap wilde nemen van de steenvrucht (waar ik allergisch voor ben), liep er een mier over mijn vork. Hij bleef steken aan de punt en leek harakiri te willen plegen, zonder succes vanwege het meebuigende kindvriendelijke materiaal.



Ik had medelijden met de mier en wilde hem helpen door de vlaaipunt op de grond te gooien, maar ik had geen zin om de vloer te moeten boenen en werd al duizelig als ik naar mijn armleuning keek. Als een braaf meisje liet ik het gebaksbord onaangeroerd op mijn schoot staan, totdat de mier zich leek te vermenigvuldigen. Eentje had een uitgang gevonden en besprong me. Mijn stem was terug en ik gebruikte hem. Er vormde zich een kring van ramptoeristen om me heen. Niemand durfde me aan te raken. Met stoel en al ging ik naar buiten, waar we thuishoorden en de vloer in ieder geval zacht was. Mijn vader deed me een muts met hangoren op, terwijl de zon voluit scheen. 



De Aziatische weversmier kan volgens Google honderdmaal zijn eigen gewicht dragen, maar niet in kokend water zwemmen. Iedereen heeft zo zijn zwakke punten, dacht ik smakkend met een ijzeren smaak op de punt van mijn tong. Wraak smaakte helemaal niet zoet, maar jeukte erg.







Tijdens het inmiddels afgekoelde eten kan mijn nicht het over niets anders hebben dan hoe alles chiquer in Oxford is, van het kraanwater tot het accent. Irritante stopwoorden zijn er niets bij. Het voorgerecht bestaat uit het uitdelen van souvenirs: pennen, servetten en tandenstokers met vlaggetjes, waarop de hoofden van Kate en William zijn afgebeeld. Rachels hond Brutus heeft het beste Oxfordsouvenir gekregen: een hoodie, die een maat te klein is. Het hoofdgerecht staat in het teken van haar Britse vriendje Alexander, die ze heeft leren kennen tijdens het naspelen van Een Midzomernachtsdroom als Lisander en Hermia: ‘Britse jongens hebben tenminste nog manieren van hun ouders geleerd. Al kan het natuurlijk zijn dat Alexander hierop een uitzondering is, want zijn bloedlijn gaat helemaal terug tot Henry V. Wanneer we trouwen en kinderen krijgen, dan gaan we op het landgoed van zijn voorouders wonen. Barones Rachel klinkt niet verkeerd.’



‘Je moet echt eens op bezoek komen Eva, dan kunnen we samen Oxford onveilig maken. Natuurlijk kun je dan bij mij logeren, dan slaap ik wel op een luchtbed. En met de onderwatertrein ben je er zo.’ Met die woorden lijkt er eindelijk een einde te komen aan Rachels monoloog. Ik knik schaapachtig en mompel iets met ‘druk’. Mijn tante ziet haar kans schoon om als toetje over haar reuma te beginnen en al haar pseudowetenschappelijke middeltjes. Zo leer ik meer over de helende kaarsen van Gwyneth Paltrow, met de catchy titel: This Candle Smells Like My Vagina (75 dollar – pas op voor ontploffingsgevaar). ‘Ze voeden je innerlijke aspect,’ zegt mijn tante bloedserieus. Als ze tegen mijn zus begint over ‘vampire-facials’, ‘Viva La Vulva’ en luiers van zuivere alpacawol, vlucht ik naar de wc.  







Ik ken Oxford alleen van de boeken, foto’s en films. Natuurlijk wil ik me Hermelien wanen, alleen niet met Rachel. Liever logeer ik dan in een jeugdherberg op een matras met bedwantsen. Alleen dankzij de verkoop van mijn oma’s huis kan ze het collegegeld van £30.685 betalen. En het allerergste is: Rachel is niet eens zo slim. Toen ze in de brugklas zat, moest ik haar gratis wiskundebijles geven. Ze haalde delen en vermenigvuldigen steeds door elkaar.



Wanneer Rachel als een beenloze prinses om wat soda vraagt, geef ik haar een papieren beker pure absint. Het resultaat is dat haar Pradapakje na de eerste slok groen kleurt. Haar labradoodle Brutus, wiens buik net niet over de grond sleept, belandt op de intensive care met een Volkswagensleutel in zijn maag. Toen mijn nichtje aan het overgeven was, heb ik haar autosleutel afgepakt. Het kan dat ik die per ongeluk op de grond heb laten vallen. Maar dat mag je niet verder vertellen hoor, want Rachel heeft voor één keer in haar leven de schuld gekregen. En ik kan er toch niks aan doen dat ze een hondenbot als sleutelhanger heeft? Nu staan we quitte. Maar hoe kan ik boete doen, zodat ik de diamanten ring mag houden voor een hypothetisch aanzoek? Rachel heeft nog altijd Oxford.



&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8211;



Ach, het is ook wel een hele mooie ring. Bid de Engel des Heren.

Vergeef me Vader, want ik heb gezondigd&#8230; Ik heb mijn nicht Rachel, die parttime aan Oxford studeert, pure absint gegeven zonder te vermelden dat het...

De drummer

De gitarist

De pianist

De achtergrondzangeres

De fan

De zanger

Het concert

Zeven verhalen over de rockband der gebroken zielen

En nu staat het concert op het punt om te beginnen. De opening van de tour in de Ziggo Dome is uitverkocht, en dat is te horen aan het rumoer in het publiek. De gesprekken van 17.000 mensen die hier wekenlang naartoe hebben geleefd ballen samen tot een onverstaanbaar, luid gezoem. Duizenden hongerige magen, wachtend op hun favoriete maaltijd.



Ook backstage is het gezoem te horen. De bandleden maken zich allemaal op hun eigen manier klaar voor het optreden. De drummer luistert met een koptelefoon naar heavy metal, tikt met zijn vingers mee op de beat; de gitarist zit op een kruk strak voor zich uit te staren; de pianist gluurt door de coulissen de zaal in om de sfeer te peilen; de achtergrondzangeres loopt keer op de keer de toonladder op en af; de fan wil niemand in de weg lopen, heeft zich verdekt opgesteld in een hoekje; de zanger ijsbeert met zijn hand onder zijn kin heen en weer.



De zanger heeft zijn stem nog steeds niet terug. Voor iemand die straks voor duizenden mensen moet zingen is dat best een beetje problematisch. De afgelopen tijd hadden ze gerepeteerd terwijl hij vanaf de zijkant toekeek. Ze speelden simpelweg de opnames van zijn stem af terwijl de band de muziek speelde. Over een oplossing voor het concert zelf hebben ze het niet gehad. In stilzwijgen hoopten ze allemaal dat de stembanden terugkwamen. Of misschien durfden ze er niet over na te denken, dat het zonder zanger gedoemd was te falen.



Het ziet er echter niet naar uit dat de zanger zijn stembanden binnen de komende vijf minuten terug gaat vinden, en dus ijsbeert hij met een diepe frons door de gangen. Uiteindelijk stopt hij voor de gitarist, die zijn staarwedstrijd met de muur onderbreekt om naar de zanger op te kijken. Deze duwt zijn telefoon in zijn gezicht.



‘Ik kan het niet,’ staat er getypt.



‘Jawel,’ zegt de gitarist.



De zanger typt een nieuw bericht. ‘Hoe gaan we dit in godsnaam doen?’



De gitarist legt een hand op zijn schouder, glimlacht. ‘Vertrouw mij maar.’



De zanger schudt zijn hoofd en gaat verder met ijsberen, verloren in gedachten die elkaar steeds overstemmen. Hij beeldt zich in hoe het publiek begint te tieren nadat ze te horen krijgen dat hij niet kan zingen, dat ze zijn opgelicht. Hij ziet de tomatenregen al voor zich, hoe ze allemaal zullen schreeuwen om een terugbetaling. Voor eeuwig zal hij bekendstaan als de zanger die niet zingen kan. Deze avond zal de ondergang van de band betekenen. Vanaf volgende week staat hij in de supermarkt schappen te vullen, waar hij om het kwartier zal worden uitgescholden.



Misschien is het niet te laat om te vluchten. Voedselvergiftiging, een kapotte tourbus, ontvoerd door aliens &#8211; allemaal opties die door het hoofd van de zanger schieten. Afwezigheid is altijd nog beter dan een publiekelijke afgang, denkt hij. Op het moment dat hij zich om wil draaien om het op een lopen te zetten voelt hij een hand op zijn schouder. Het is de drummer. ‘We moeten op,’ zegt hij.



Het voelt alsof zijn voeten vastzitten in opgedroogd cement, maar voordat hij tegen kan stribbelen wordt hij door de drummer aan zijn arm meegesleurd, het podium op. Er komt een oorverdovend geluid uit de kelen van het publiek. Nu ze hem eenmaal hebben gezien kan hij niet meer terug. Oké, denkt hij, dan maar met opgeheven hoofd ten onder. Uit een soort reflex verschijnt er automatisch een glimlach op zijn gezicht en zwaait hij de zaal in.



Hij loopt naar het midden van het podium, waar er normaal gesproken een microfoon voor hem klaar zou staan. Ineens heeft hij geen flauw idee waar hij zijn handen moet laten. Hij probeert een paar houdingen uit – over elkaar, achter zijn rug – maar uiteindelijk steekt hij ze in zijn zakken en laat ze daar. Hij probeert de zaal in te kijken, gezichten te lezen. Zouden ze zich afvragen wat hij daar staat te klunzen?



Achter hem hoort hij de drummer zijn keel schrapen in de microfoon.



‘Halloooooo Amsterdam!’ Zijn stem echoot door de zaal. ‘Wat geweldig dat jullie er zijn. Hebben jullie er een beetje zin in?’



Er stijgt applaus en gejuich op uit het publiek. De drummer gaat verder.



‘Voor we beginnen een paar huishoudelijke mededelingen. Een paar maanden geleden ben ik mijn huis kwijtgeraakt in een brand. Maar dat weten jullie allemaal al. Wat jullie niet weten, is dat de afgelopen maanden voor de rest ook niet bepaald een pretje waren. Onze gitarist zit namelijk in een echtscheiding en krijgt zijn dochter amper nog te zien. De pianist is een pink verloren.’ Hier steekt de pianist zijn hand in de lucht, waarop een schok door de zaal gaat. ‘De achtergrondzangeres is in een tragisch ongeluk haar dochter verloren en tussen de coulissen staat een fan die een tijd lang heeft gevochten tegen depressie.’



De drummer laat een stilte vallen, de zaal mompelt onrustig.



‘En degene die ons er doorheen heeft gesleept, staat daar. Of hij het nou voor zichzelf deed of voor ons, hij heeft ons gepusht om door te gaan met het maken van dat album. Daarom staan we hier nu, met z’n allen. Door hem. En zoals jullie misschien al is opgevallen staat hij daar zonder microfoon een beetje doelloos te staan. Dat komt doordat diezelfde zanger twee weken voor dit concert zijn stem is verloren. Gewoon, plots, foetsie.’



Het rumoer in de zaal stijgt op. Het voelt als het moment waarop een komediant zijn tekst vergeet en het publiek zich afvraagt of dit onderdeel is van de act. Maar nee, dit is echt.



‘Ondanks alles hebben we er toch voor gekozen om het concert door te laten gaan,’ zegt de drummer. ‘Om jullie niet teleur te stellen, maar ook voor die arme man daar, die zanger zonder stem. We hebben dus alleen jullie hulp nodig. Wij spelen de nummers en jullie moeten zingen. Als jullie dat kunnen, tenminste…’



Het publiek begint te joelen en te applaudisseren. Natuurlijk kunnen ze dat. Daarom zijn ze hier gekomen. De zanger draait zich om, de drummer knipoogt naar hem.



‘Dat dacht ik al. Oké, meneer de zanger, dan mag jij plaatsnemen aan de rand van het podium en genieten van de show.’



De zanger loopt naar voren, gaat aan de rand van het podium zitten en staart de zaal in. 17.000 zielen staren terug.



‘Zijn jullie er klaar voor?’ roept de drummer. De zaal schreeuwt van ja, dus de drummer telt af en de band begint te spelen. Het publiek dat voor het podium staat begint voorzichtig, de eerste paar woorden nog amper hoorbaar, maar langzaam verspreid het gezang zich, als de rimpeling in het water als je er een steentje in gooit. De mensen achterin, de mensen op de eerste en tweede rang: een voor een schieten ze aan en beginnen ze mee te zingen. Langzaam maar zeker zwelt het gezang aan, net zolang tot het stemgeluid bij het inzetten van het refrein als een tsunami over de band heen valt. Het geluid is een symfonie van tragiek, die snijdt en streelt tegelijk.



Want als je goed de zaal in kijkt, zie je de gebroken zielen staan. Je ziet een man die zijn baan is kwijtgeraakt, met zijn arm om de schouders van zijn dochter wiens hart een week geleden in duizend stukjes is gebroken. Je ziet het kind met het gebroken been en krukken en dat toch zijn staplaats heeft gehouden. Je ziet de jongen die vroeger is misbruikt, de vrouw die nog steeds niet weet of abortus de goede keuze is geweest. Je ziet de oude man die zijn zoon al in geen jaren heeft gezien en die niet eens weet of hij inmiddels al een kleinzoon heeft. Je ziet het meisje dat is weggerend van huis en de ouders wiens dochter al jaren vermist wordt. Je ziet een vijftiger wiens leven zijn dromen voorbij is gestreefd en je vraagt je af hoe het kan dat dit alles je nu pas opvalt.



En dan kijk je naar de zanger… ach ja, die zanger. Je ziet hoe hij luistert naar het stemgeluid van 17.000 gebroken zielen. Je ziet dat hij zich nog even groot probeert te houden, maar als je hem door het gezang heen toefluistert dat het mag, dat het oké is, dat hij niet alleen is, barst hij uiteindelijk in tranen uit.

En nu staat het concert op het punt om te beginnen. De opening van de tour in de Ziggo Dome is uitverkocht, en dat is...

De zanger was zijn stem verloren. In plaats van dat hij als Gregor Samsa in een insect was veranderd, werd hij op een dag wakker zonder dat er tot zijn verbazing geen geluid meer uit zijn strot kwam.



Het was een droom, natuurlijk. Dat moest wel. Hij had de hele avond al vervelend gedroomd, dus dit was simpelweg de zoveelste nare droom. Echter, naarmate er steeds meer licht door zijn gordijnen kwam en hij iedere keer toch weer pijn voelde als hij zichzelf kneep, begon hij zich af te vragen of hij wakker was. Hij pakte zijn telefoon en het scherm lichtte op, het was half zeven. Hij kneep zijn neus net zo lang dicht tot hij bijna stikte. Toen wist hij het zeker. Attention, this is not a drill. De zanger was zijn stem verloren.



Hij haalde een paar keer diep adem. Misschien was hij gewoon schor, dacht hij. En moesten zijn stembanden nog een beetje opwarmen. Ja, dat was het vast. Een boterham en een glaasje melk moest helpen. Misschien nog een keelpastille of twee door z’n strot duwen en hij was weer klaar om te repeteren voor de tour, die al over drie weken van start zou gaan.



Toen hij er vier boterhammen, twee gebakken eitjes, vijf glazen melk en een hele verpakking Strepsils doorheen had gejaagd, begon hij paniekerig te worden. Hij banjerde door zijn appartement, alsof hij op zoek was naar een verklaring, een oplossing. Of misschien had zijn stem zich ergens in een hoekje van de kamer verstopt, zou hij straks vanachter een bank omhoog springen. ‘Gefopt! Was je daar even van geschrokken, hè?’



De zanger vond zijn stem niet terug, dus zag hij geen andere oplossing dan zijn dokter te bellen. Pas toen de dokter met een vriendelijke groet opnam vroeg de zanger zich af hoe hij in godsnaam van plan was zonder stem uit te leggen wat het probleem was, dus hing hij maar weer op.



Een kwartier later kwam hij op zijn fiets aan bij de praktijk. Achter de balie zat de doktersassistente zo druk op haar toetsenbord te tikken dat ze de zanger niet zag, dus ramde hij op het belletje. De assistente schrok op en keek naar hem.



‘Heeft u een afspraak?’



De zanger schudde zijn hoofd en wees naar zijn mond. ‘Ik heb geen stem.’ Hij hoopte dat ze kon liplezen. Aan haar blik – ze keek alsof er een buitenaards wezen voor haar stond – zag hij dat ze hem allesbehalve had begrepen. Hij reikte over de balie en griste pen en papier bij haar weg. Hij schreef: Heb geen stem. Geen afspraak. Moet dokter zien.



‘Ik ben bang dat u zonder afspraak nog eventjes zult moeten wachten, meneer. Dokter Jansma zit vandaag helemaal vol.’



De zanger pakte de pen weer op. Het is dringend.



‘Sorry, meneer. Ik kan wel een afspraak voor u inplannen? Verder kan ik niets voor u betekenen.’



De zanger rolde met zijn ogen. Stomme trut, dacht hij. Verlies zelf anders eens je stem, kijken of je dan nog steeds niets kunt betekenen. Met je kutafspraak. Hij maakte een gebaar waar hij welgeteld maar één vinger voor nodig had, stak de pen en het papier in zijn zak en liep verder. Hij probeerde elke deur in de praktijk, tot hij in de spreekkamer van de dokter terechtkwam.



Daar zat een man in zijn onderbroek op de behandeltafel, terwijl dokter Jansma zijn rug onderzocht. De man sprong van schrik van de tafel, ook al leek hij niet goed te weten wat verder zijn plan was. De zanger liep op de man af, greep hem bij zijn bovenarm en sleurde hem onder luid protest mee naar de gang, waar hij struikelde door de broek die nog op zijn enkels hing. De zanger ging weer naar binnen, trok de deur achter zich dicht en draaide hem op slot. Hij ging op de stoel tegenover het bureau van de dokter zitten wachten. De dokter stond van een afstandje verbouwereerd toe te kijken, de stethoscoop bungelde verloren om zijn nek. De zanger trok zijn wenkbrauwen omhoog, alsof hij de dokter probeerde te vragen of er nog wat van zou komen.



‘Waar denkt u dat u mee bezig bent?’ Dokter Jansma kwam nogal verongelukt over, vond de zanger. Nergens voor nodig.



De zanger pakte zijn pen en papier. Ik ben mijn stem verloren.



‘Dat kan dan misschien zo zijn, maar dat geeft u absoluut niet het recht hier zomaar binnen te stormen en, en…’ – hier zocht de dokter even naar woorden – ‘mijn patiënten wég te slepen.’



De zanger bleef de dokter onbewogen aanstaren.



‘U maakt maar een afspraak,’ ging de dokter verder. ‘En als u niet meteen mijn spreekkamer verlaat, bel ik de politie.’



De zanger zuchtte. Hij pakte zijn portemonnee en haalde zes briefjes van vijftig tevoorschijn, die hij op het bureau van de dokter wierp. Toen ze rustig op het bureau neer waren gedwarreld keek hij weer op naar de dokter, die nog steeds naast hem stond. Deze keer was het de beurt van de dokter om zijn stem te verliezen. Hij staarde met een lichte fonkeling in zijn ogen naar de briefjes op zijn bureau. Hij begon nog net niet te watertanden, de geldwolf.



‘Oké, u wint. Zegt u het maar. Of eerder: schrijft u het maar.’



Dus de zanger schreef en de dokter onderzocht. Hij deed enkele testjes, bevoelde zijn keel en keek in zijn mond. Hij tikte druk op zijn computer en na een kwartier had de dokter een oordeel.



‘Ik ben bang dat ik slecht nieuws heb. Het lijkt erop dat uw stembanden verdwenen zijn. Ja, ik zie u kijken, maar ik snap er ook niets van. Het is net alsof ze in het niets zijn opgelost. Ik zal u doorsturen naar het ziekenhuis voor verder onderzoek, maar één ding weet ik zeker: u zult nooit meer kunnen praten. Of zingen.’



‘Maar dokter, jij bent gek. Mijn stembanden? Verdwenen? Een geest heeft ze eruit gerukt, zeker? Dat kan toch niet, dokter? Je hebt het helemaal bij het verkeerde eind. Ze hadden jou nooit een diploma moeten geven, kwakzalver. Ja, een veterstrikdiploma misschien. Maar een dokter ben je niet, als je dit soort dingen roept. Hippocrates draait zich om in zijn graf. Ze zouden je moeten stenigen, voor het uitkramen van deze onzin. Een dokter, noemt dat zichzelf.’



Dit alles bleef hangen op het puntje van zijn tong. Dus liet hij zijn hoofd maar hangen, en slenterde met de fiets aan zijn hand in de regen terug naar huis.



*



Een week lang liet de zanger niets van zich horen. Hij reageerde niet op appjes, nam zijn telefoon niet op. Zijn stem was nog steeds weg en met elke dag die verging wist hij steeds zekerder dat er geen wonder zou plaatsvinden waardoor hij hem ineens weer terug zou krijgen.



Ja, een afgebrand huis, een scheiding, een verloren pink en een gestorven kind, dat was allemaal nog tot daaraan toe. Maar wat is een band met een zanger die niet zingen kan? Een televisie met een kapot scherm, een boek zonder letters, een schip zonder zeilen. Het concert was zo natuurlijk ook compleet nutteloos. Dat moest maar worden uitgesteld. Nee: afgelast. Die stem kwam toch niet meer terug. In zijn hoofd liep hij al rond in een klooster.



Uiteindelijk besloot hij dat het beter was om zo snel mogelijk tegen de band te vertellen dat de boel niet door zou gaan. Toen hij bij de eerstvolgende repetities de zaal binnenkwam gebaarde hij dat de drummer, de gitarist en de pianist hem moesten volgen naar een apart kamertje. De zanger had van tevoren iets uitgetypt in een applicatie. Hij drukte op play, hield zijn telefoon in de lucht en een blikkerige robotstem begon hakkelig te praten.



‘Vraag me niet hoe, maar vorige week zijn mijn stembanden verdwenen. Ik ga nooit meer kunnen zingen. Of praten. Het concert moet dus worden afgelast. Tenzij jullie iemand anders vinden. Wat mij betreft blijft de band bestaan, maar ik zal er geen onderdeel meer van zijn. Het was me een genoegen.’



Terwijl de robotstem dit alles zei, keek de zanger constant naar de grond. Nu hij hier stond, nu hij de woorden daadwerkelijk hoorde, moest hij zijn best doen om zijn tranen binnen te houden.



Het bleef een lange tijd stil. Het lukte de zanger niet om de bandleden aan te kijken, dus hield hij zijn blik naar beneden gericht totdat de drummer uiteindelijk sprak.



‘Het eerste concert is over twee weken,’ zei hij.



De zanger haalde zijn schouders op.



‘We kunnen het toch niet zomaar afblazen?’ zei de pianist ‘Al die tijd die erin is gaan zitten? Al die fans?’



De zanger typte wat in zijn telefoon: ‘Het heeft toch geen zin.’



Nog altijd durfde hij ze niet aan te kijken.



‘Jij bent niet goed bij je hoofd, jij,’ hoorde hij de gitarist zeggen. ‘Dat jij denkt dat je dit zomaar kunt flikken. Dat je hem daar uit z’n hotelkamer trekt omdat jij zo nodig nieuwe teksten moest schrijven. Dat je mij uit m’n scheiding haalt omdat de zanger per se wat wilde rommelen in de studio. Dat je deze hier met een pink te weinig in z’n pyjama over de drempel trekt omdat jij zo nodig een nieuw album op moest nemen. Dat je iemand uit haar rouwproces sleurt omdat meneertje graag op tournee wil. Een depressieve fan rekent op je en dan wil jij, uitgerekend jij alles twee weken van tevoren laten schieten? Jij denkt dat je er zo makkelijk vanaf komt? Dan ben je stommer dan ik dacht.’



De zanger was stil. Na een minuut typte hij weer iets. ‘Maar ik kan niet zingen. Wat ga ik dan doen?’



‘Boeit me geen reet,’ zei de gitarist. ‘Al koop je een eenwieler en ga je daar kunstjes op doen. Je zorgt maar dat je er staat. Dat ben je ons schuldig. Anders was alles voor niets.’



‘Sorry,’ klonk de robotstem. ‘Ik kan het niet.’



Hij hoorde voetstappen dichterbij komen en niet veel later voelde hij een harde pets in zijn gezicht.



Toen pas keek hij voor het eerst op. De gitarist keek niet boos. Toch zat er iets ijzigs in zijn blik, waardoor de zanger zich enorm klein voelde. De gitarist keek op hem neer, met een opgetrokken neus, alsof de zanger een stuk vuil was waar ze maar snel vanaf moesten. Zonder verder nog iets te zeggen draaide de zanger zich om, verliet het gebouw en droop hij af naar huis.



*



Het was diep in de nacht, toen de maan alweer aan zijn terugweg begonnen was en de zanger het gevoel had dat hij de enige was op de hele planeet die nog wakker was, dat hij een bericht stuurde in de groepsapp van de band der gebroken zielen.



‘Oké,’ stond er geschreven. ‘Het gaat door.’

De zanger was zijn stem verloren. In plaats van dat hij als Gregor Samsa in een insect was veranderd, werd hij op een dag wakker...

Vergeef me Vader, want ik heb gezondigd&#8230;



Op de begrafenis van mijn oma heb ik geflirt met de kistendrager.



Is dit oneerbiedig? Vast wel.



De eerste keer? Vast niet.



Een bruiloft is volgens romcomfilms befaamd om de one night stands; een begrafenis is gewoon de andere kant van de medaille. Mijn oma is afgelopen week overleden, gisteren was haar uitvaart. Mijn vader heeft die met een verpleegster via een livestream op honderd kilometer afstand gevolgd. Ik dacht dat alleen huwelijken en begrafenissen van royalty werden opgenomen. Heeft corona toch nog iets goeds gebracht, naast thuis werken in je pyjamabroek.







Ik spreek wat lieve woorden over mijn oma op gehorige hakken in een zwarte kanten jurk, waarvan een draadje loszit. Ze stierf aan Alzheimer. Wat ik vooral over haar weet, was dat ze net als ik van toneelspelen hield. De dramatische kant heb ik van haar geërfd. Ik vertel over alle logeeravonden en toneelstukjes die we op het bed uitvoerden, van Sneeuwwitje tot Hamlet. Mijn nicht Rachel vormt na mij performancekunstuit en zoekt live woorden op in een woordenboek, terwijl ze op een filosofische toon vraagt: ‘Hoe weten we of we leven, terwijl we net zo goed bij de doden kunnen horen?’ Ondertussen heeft Brutus eindelijk zijn blaf gevonden en vallen mijn neefjes in slaap.



Het gebedsprentje heb ik geschreven en mijn zus heeft het ontworpen. Voor Rachel moest Brutus’ hondenpoot onderaan de kaart worden afgebeeld. Mijn moeder en tante streden om de rest: welke houtsoort voor de kist, of er pioenrozen of hyacinten op werden gelegd en om de afspeelvolgorde van Ave Maria / Time To Say Goodbye / Rollercoaster. Het is als het plannen van een bruiloft, maar dan binnen een week. Wie doet dat eigenlijk als je kinderloos bent en geen familie over hebt? Voor de zekerheid heb ik maar mijn eigen begrafenis al gepland: Take Me to Church / Shake it Off / Let Her Go, een rode roos voor elk geleefd jaar en de goedkoopste kist, want die gaat toch in vlammen op.



Het overlijden van mijn oma was niet geheel onverwacht. De laatste maand lag ze in een diepe slaap, als een opgedroogd Doornroosje. Mijn zus vertelde aan haar bed dat ze zwanger is van een derde, en ik vertelde haar maar over de stand van zaken met Kees: ‘Ja, hij is heel lief, heeft me laatst deze ketting met mijn geboortebloem cadeau gedaan om te vieren dat we een maand samen zijn.’ Hopelijk hebben die hoopvolle woorden haar rust gegeven.



Mijn oma was een verzamelaar van eendenparafernalia, dus we liepen met twee glazen eendenbeeldjes naar buiten. Die stonden bij elke Sint en Kerst op de haard, met bijpassende accessoires. In de zomervakantie van 2010 had mijn nichtje Rachel er eentje onthoofd, toen we binnen voetbalden. We waren te lui om onze jas aan te trekken en naar buiten te gaan. Toen mijn oma boos vroeg wie de blauwe eend uit Milaan had omgestoten, wees de schuldige mij aan. Die avond kreeg ik geen slagroomijs met warme kersen.&nbsp;







Bij het zien van de afbeeldingen op het grote projectiescherm moest ik huilen. Maar niet om mijn oma. Mijn vader had de meeste foto’s gemaakt. Het was de wereld vanuit zijn lens bekeken, soms nog geen jaar geleden. Op een foto van het familiefeest van 2015 stond hij rechtop, hij was bezig z’n bril ietwat ongemakkelijk op zijn neus te zetten. Zijn hand lag op mijn moeders schouder, alsof hij haar krullen wilde aaien, mijn zus en ik lagen voorop op het gras tussen de anderen neven en nichten. Mijn jurk was te kort, dus ik zat er de hele tijd aan te trekken. De dag ervoor had mijn moeder hem op mijn verzoek ingekort, maar ik had geen rekening gehouden met door de knieën gaan.



Ik ben vergeten zakdoekjes mee te nemen, en het voelt respectloos om in de minuut stilte te praten. Na wat wanhopig om me heen te kijken, heb ik oogcontact met de enige andere in de zaal, die niet met zijn ogen dicht aan het bidden is. De jonge kistendrager geeft me godzijdank een pakje Kleenex. Ik knik hem dankbaar toe en pak het aan. Zijn warme vingers raken mijn koude klompen net iets langer aan dan nodig. Na het drogen van mijn gezicht, is hij alweer uit het zicht verdwenen. Achterop het plastic staat met zwarte stift zijn nummer geschreven. De inkt geeft af op mijn natte handpalm.



Bij de receptie is er geen plakkerige cake, maar zijn er Bossche bollen (een stuk moeilijker te eten zonder onder de slagroom te komen). Ter afleiding stuur ik het vervaagde nummer een berichtje en sla hem bij gebrek aan beter in mijn mobiel op als ‘Knappe Kistendrager’: Ben je klaar met werk? Zullen we iets afspreken? Ontmoet me buiten. (Ik kan niet dichten. Maar wilde romantisch doen. Dus schreef een haiku.)







Zijn naam is helaas niet Kees, maar Kaïn. Hij is wel romantischer. Elke ochtend wensen we elkaar goedemorgen en elke avond welterusten in de vorm van clichématige gedichten en foto’s. Ik kan flirttips gebruiken die verder gaan dan zwiepen met je haren en veel huid laten zien, geven priesters die ook? Mijn sexting gaat niet verder dan een foto sturen van een behabandje of kapotte panty.



Wanneer ik deze haiku’s stuur:



Als ik naar je kijk Is jouw spiegelbeeld zichtbaar Tot de lamp uit gaat



In morsecode Schijn ik nu deze woorden Geef me &#8217;n vampierkus



Krijg ik een foto terug van een zonsondergang of -opgang met als onderschrift: ‘Wou dat je hier was.’



In mijn laatste berichtje vanochtend liet ik de haikuvorm los:



Ik ben vergeten Dat ik een slot nodig heb Mag de jouwe door de mijne?



Ik wil iemand die mijn handen en voeten verwarmt wanneer de verwarming uit staat. Ik wil iemand die me ophaalt van het station wanneer de trein weer uitvalt. Ik wil iemand die me aan het lachen maakt met slechte grappen wanneer ik pijn heb. Ik wil iemand die voor me een lamp kan vervangen en heeft gekookt als ik thuiskom, ik wil iemand die vraagt hoe mijn dag is geweest als het antwoord een scheldwoord is en op het echte antwoord zit te wachten, ik wil iemand die ongevraagd advies geeft als ik het even niet weet en blijft herhalen dat het goed komt.



Nu heeft Kaïn niet meer gereageerd sinds vanochtend 08:09 uur. Denk je dat mijn vrije vers hem heeft afgeschrikt? Zou hij me al vergeten zijn of zou er een dode zijn gevallen en is hij gewoon aan het werk? Is het erg als ik op het laatste hoop?



&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8212;&#8211;



Het komt wel goed. Bid een rozenhoedje.

Vergeef me Vader, want ik heb gezondigd&#8230; Op de begrafenis van mijn oma heb ik geflirt met de kistendrager. Is dit oneerbiedig? Vast wel. De...

De fan was depressief. Alleen wist ze dat zelf nog niet. Althans, ze wist het wel, maar ze durfde het niet uit te spreken. Het uitspreken maakte het echt, definitief. Ze moest gewoon op haar tanden bijten, doorpakken, de schouders eronder, huppakee. Niet lullen maar poetsen.



Maar het lukte niet. Elke dag waarvan ze tegen zichzelf zei dat het weer een nieuwe was, werd ze wakker onder een deken dat weer een stukje zwaarder leek dan de dag ervoor. De wolken waren donkerder, het regende vaker, de muren van haar kamer leken dichter op elkaar te staan dan eerst.



Zelf wist ze ook niet hoe het kwam. Anders had ze er wel wat aan gedaan. Er was geen dag, geen gebeurtenis die ze aan kon wijzen, niets waardoor ze kon zeggen: ‘Daardoor ben ik depressief.’ Ook al had ze dat gewild. Nadat ze zich een paar weken lang kut had gevoeld vroeg ze zich op een dag simpelweg af of ze niet gewoon depressief was.



En ja, de talloze websites beschreven precies hoe ze zich voelde. Ze bleef zoeken naar een bron die het tegendeel bewees, die haar zou vertellen dat ze zich nergens zorgen om hoefde te maken. Dat het vanzelf over zou gaan. Die website vond ze niet. Overal zeiden ze dat je erover moest praten en professionele hulp moest zoeken, maar wanneer ze dacht aan al het gezeur dat daarbij kwam kijken en aan alles wat men van haar zou denken, klapte ze haar laptop dicht en kroop maar weer onder haar dekbed.



Een paar maanden geleden was ze ontslagen van haar baantje en ze kon geen energie opbrengen om een nieuwe te vinden. Naar school hoefde ze allang niet meer, dus spendeerde ze het grootste gedeelte van de tijd op haar kamer. Ze kwam pas rond het middaguur uit bed, at beneden haar ontbijt en vertrok weer naar boven voordat haar ouders konden beginnen over een nieuwe baan. Op haar kamer keek ze series, dwaalde ze door YouTube en luisterde ze naar muziek. Aan het eind van de dag kon de fan zich vaak maar amper herinneren wat ze precies had gedaan. Het was alsof ze de wereld ervaarde in een verdoofde staat, waarin niets echt tot haar doordrong.



Ze lag op haar bed, scrollend door haar Twitterfeed met een serie op de achtergrond, toen er op haar deur werd geklopt. Ze reageerde niet. Pas na een paar seconden stilte kwam haar moeder de kamer binnenlopen.



‘Hey, lieverd.’ Ze ging op het puntje van het bed zitten. De fan richtte haar blik niet op van haar telefoon.



‘Hoe gaat het met je?’



De fan gaf geen antwoord. Ze bleef naar haar telefoon staren, maar registreerde amper wat er op het scherm voorbij kwam. Ze luisterde naar de stem, ademhaling en minuscule bewegingen van haar moeder. Die schoof licht ongemakkelijk over het bed en schraapte haar keel.



‘Je vader en ik zien je de laatste tijd zo weinig beneden…’ Wederom liet ze een stilte vallen, zodat haar dochter haar kon onderbreken en kon vertellen wat er aan de hand was óf dat ze haar gerust kon stellen. ‘En we maken ons zorgen om je,’ voegde haar moeder er nog aan toe, toen een reactie uitbleef.



Er raasden allerlei zinnen door het hoofd van de fan. Zinnen die haar moeder zouden vertellen hoe somber ze was, hoe nutteloos ze zich voelde, hoe ze soms dacht dat de wereld ook goed zonder haar kon. Dat het geen verschil maakte als ze vandaag in de badkuip haar polsen door zou snijden. Ze bedacht zich hoe fijn het zou zijn om door haar moeder vastgehouden te worden, om zich tegen haar aan te laten drukken. Toch bleef ze zitten op haar bed, met haar rug tegen de muur en haar ogen gericht op haar telefoon. Hoe graag ze misschien ook iets wilde zeggen of haar moeder wilde omhelzen of haar op z’n minst aankijken, iets hield haar tegen. Een onzichtbare muur, een onzichtbare hand die zich om haar keel klemde.



‘Je weet dat je met ons over alles kunt praten, toch?’



Ze knikte voordat ze het doorhad.



‘Oké… dus er iets niets aan de hand?’



‘Nee, mam. Alles prima.’ Haar stem kraakte, als een houten deur die al lang niet meer open was geweest.



Ze voelde haar moeder aarzelen. Ze wist dat haar moeder wist dat er wél iets aan de hand was, maar om de een of andere reden durfde ook zij het niet te benoemen. Het onuitgesproken woord hing als een verstikkende mist in de kamer.



‘Oké dan,’ zei haar moeder uiteindelijk. Na nog een paar seconden te hebben gewacht stond ze op en verliet ze de slaapkamer. Het leek alsof haar schouders lichtjes schokten. Toen de deur dichtviel en ze weer omlaag keek zag ze dat er tranen op haar scherm gedruppeld waren.



*



Haar favoriete band had onlangs een nieuw album uitgebracht. Dat niet alleen, een week eerder hadden ze ook aangekondigd dat ze op tournee gingen. Hoewel de fan een jaar geleden in een oogwenk een kaartje zou hebben gekocht, deed de aankondiging haar nu maar weinig. Ze scrolde niet eens verder om te kijken of ze bij haar in de buurt speelden voordat ze het scherm alweer weg klikte.



Dat was misschien nog het ergste: hoe weinig die muziek haar nu deed. Ze herinnerde zich hoe de band haar vroeger door de middelbare school had gesleept. Ze luisterde constant naar ‘You’re mine’ toen ze voor het eerst een vriendje kreeg, kocht alle lp’s voor de platenspeler die ze van haar opa kreeg. Wanneer ze ruzie had met haar ouders zette ze de muziek zó hard dat de ramen trilden. De posters van de zanger die in een microfoon stond te schreeuwen was hingen nog altijd aan haar muur. Wanneer ze luisterde naar de band was het niet zomaar muziek, maar voelde het als een geruststelling. Alsof die band alleen maar bestond om er voor haar te zijn.



Nu had de muziek al haar waarde verloren. Het nieuwe album raakte haar niet, stond alleen maar aan op de achtergrond, als ruis, zodat de stilte niet overheerste. Hoewel ze het album nu misschien al vijftig keer had gedraaid – deze vorm van marteling had ze zelf uitgevonden – kon ze nog steeds geen enkele titel of melodie reproduceren als je het haar zou vragen, laat staan dat ze de nummers kon meezingen.



Hoe hard ze het ook zette, haar gedachten overstemden de muziek. Ze dacht aan hoe het haar schuld was dat haar ouders zich zorgen om haar maakte, aan hoeveel makkelijker het zou zijn als ze er niet meer was. Ze vroeg zich af of ze haar nek zou breken als ze vanuit het raam met haar hoofd naar de grond zou duiken. En nog altijd was er niemand tegen wie ze het vertelde, ondanks dat de gedachten dat het morgen beter zou zijn inmiddels waren verdwenen.



Totdat op een dag haar moeder weer op de deur van haar slaapkamer klopte.



‘Schat? Ik heb iets voor je.’



‘Oké,’ riep ze terug, waarop haar moeder de kamer binnenkwam met haar telefoon in haar handen. Met een brede glimlach liep ze richting het bed.



‘Daar komt ze.’ Ze gaf de telefoon aan haar dochter, die een paar keer moest knipperen voordat ze geloofde wat ze zag: op het scherm zat niemand minder dan de zanger. Ze keek van de telefoon naar haar stralende moeder en weer terug, met een openhangende mond.



Nadat ze zich aan elkaar hadden voorgesteld en de fan haar mond weer dicht had, trok de zanger een serieuze blik.



‘Zo,’ zei hij. ‘Dus jij bent depressief.’



De fan draaide haar hoofd naar haar moeder, die rood aanliep en haar blik naar de grond richtte. De fan haalde haar schouders op.



‘Niet echt.’



‘Jawel, jij bent depressief. Je moeder heeft ons in een handgeschreven brief van zo’n tien kantjes alles verteld. Ook hoeveel jij vroeger naar ons luisterde. En nu heb ik een verrassing voor je, maar alleen als je het toegeeft.’



‘Als ik wat toegeef?’



‘Dat je depressief bent.’



‘Maar ik ben niet depressief.’



‘Ik weet niet hoe serieus jij jezelf neemt, maar mij hou je niet voor de gek.’ Op zijn gezicht hing de soort glimlach waarvan je wist dat je het nooit ging winnen.



De fan voelde de onzichtbare hand weer om haar keel klemmen. De woorden bleven ergens in haar strot hangen, als een braakbal die ze maar niet omhoog gehoest kreeg.



‘Ik weet hoe hij voelt, die hand. Gewoon wegslikken,’ zei de zanger.



Dus ze slikte, haalde diep adem en voelde de lucht haar longen binnenstromen. ‘Oké,’ zei de fan. ‘Ik ben depressief. Echt fucking depressief.’



‘Goed zo. En je zorgt maar dat je over een paar maanden beter bent, want dan ga je met ons mee op tournee. Het hele land door.’



Op dat moment voelde ze de sluizen opengaan. Er rolden tranen over haar wangen. Haar moeder kwam naast haar op bed zitten en legde het hoofd van haar dochter tegen haar borst. De fan voelde een warmte die ze een lange tijd niet had gevoeld. Pas toen het buiten donker werd en ze na uren te hebben gepraat de telefoon ophing, merkte ze dat ze kramp in haar kaken had van het glimlachen. Morgen weer een dag, dacht ze. Nu nog doorpakken.

De fan was depressief. Alleen wist ze dat zelf nog niet. Althans, ze wist het wel, maar ze durfde het niet uit te spreken. Het...

Logo	Vincent Hammingh
Kernteam	Iduna Paalman, Thijs Joores, Erwin Hurenkamp, Oumaima Belkhdar
Website	Laurens Besselsen

Archief