Anne van den dool: 'Taal maakt heel weinig troep'

Nisrine Mbarki: ‘Een gedicht beslist voor zichzelf’

Esohe Weyden: ‘Nederlands kan ook prachtig zijn’

Emma van Hooff: ‘Ik moet mijn patronen blijven doorbreken’

Pim Lammers: ‘Je moet niet kinderachtig doen’

Alara Adilow: ‘Urgentie is het beste ankerpunt’

Christina Flick: ‘Taal is niet iets vanzelfsprekends’

Dewi de Nijs Bik: ‘Ik doe een beroep op de lezer’

Babeth Fonchie Fotchind: ‘De beste schrijfdagen zijn één liter’

Negen interviews met dichters die werken aan hun debuutbundel

Ze wil eerst zelf nog wat meer tijd met haar bundel doorbrengen. Babeth Fonchie Fotchind zou bij mij thuis op bezoek komen voor het interview en ik zag ons al aan mijn eettafel zitten, de trots van mijn interieur. Donker hout, groot, rond, midden in de kamer – de sfeerimpressie schrijft zichzelf. Maar Babeth belt me op: het voelt toch nog te vroeg om onbekenden mee te nemen in haar schrijfproces.



‘Ik schrijf in mijn slaapkamer en het voelt alsof ik nu ineens iedereen mijn slaapkamer in zou laten,’ vertelt ze aan de telefoon. Ik kan het me goed voorstellen. Haar ‘schrijversholletje’, zo noemde ze haar werkplek in een eerdere mail. En als het nog niet goed voelt, wil ik haar daar natuurlijk niet storen.



Ik bied Babeth vrijblijvend de ruimte aan om zich alsnog voor te stellen, op een manier die voor haar nu goed voelt. Een paar dagen later mailt ze me. Ik schrijf de introductie, zittend aan mijn eettafel, en geef het woord aan haar.







*







<a></a>Babeth schrijft met geluiddempende oortjes in. In afgesloten ruimtes. Heet water op de tafel naast haar laptop. Tijdens een schrijfsessie drinkt ze, afhankelijk van hoe diep ze in het schrijven zit, twee tot vier halveliterglazen water. Hoe dieper ze erin zit, hoe minder ze zich durft te verroeren. De beste schrijfdagen zijn één liter.



Op de momenten dat ze toch opstaat om de benen te strekken, hoort ze uit de andere kamer zachte geluiden komen. Een kat die het gewend is van maandag tot en met vrijdag de volledige aandacht van zijn huisgenoot te krijgen, moet het nu al een paar uur zonder doen. Babeth kan echter niet ingaan op het verzoek van haar trouwe – en zeer aanhankelijke – metgezel om met elkaar in één ruimte te zijn. Al moet ze toegeven dat ze dit monster van aanhankelijkheid ook zelf heeft gecreëerd.



Dat schuldbewuste gevoel moet ze opzijzetten, want tijdens het schrijven wil ze enkel met haar eigen energie zitten. Zelfs de energie van haar kat is haar te veel. De gordijnen zijn dicht, er mag geen schijn zijn van voorbijgangers die naar binnen kunnen kijken. Babeth woont niet op de begane grond. Ook de gordijnen van de ruimtes in huis waar ze niet fysiek aanwezig is, zijn dicht.



De geslotenheid is tijdelijk. Babeth kijkt er wel naar uit, naar openheid. Ze ziet uit naar het verschijnen van haar debuutbundel en het toelaten van de lezer in de wereld waaraan zij de afgelopen tijd werkte.







*







membraan



om bouwstoffen te absorberen, leg ik mijn bewustzijn neer op een natte wattenschijf het is gedesoriënteerd



bij de geboorte wrijft de vrouw tussen duim en wijsvinger delen van de verbrijzelde schedel vallen in spiraalvorm op het perceel grenzend aan poreuze geslachtsbomen



onderaards stapelen spierlagen zich tot een vleesmassa die langs bloedlijnen meegaat de toorn van mijn voorouders leeft voort in de uitgeholde navelstreng. de maatslag van de tremor vlakt af



ik deel het onderlijf met dat van mijn moeder mijn moeder het hare met dat van het land waar baby’s geen naam dragen op welke dag zij werden geboren weet niemand. op een dag rekt de stemplooi uit volgroeit de amygdala. maar het thuisland blijft onontdekt



ik bewaar mijn bewustzijn op sterk water en zoek met gerimpelde vingers en vertroebelde ogen naar de oorsprong











Dit gedicht is geschreven in het kader van de Schrijfresidentie van deBuren.

Ze wil eerst zelf nog wat meer tijd met haar bundel doorbrengen. Babeth Fonchie Fotchind zou bij mij thuis op bezoek komen voor het interview...

Lamin Barrow : Dit is hoe het eruit komt, en als je dat aan kan, ben je cool

Lamin Barrow: Verbannen worden van de plek waar je geboren bent is behoorlijk dehumanizing

Lamin Barrow: naar welk huis moet ik terugkeren?

Lamin Barrow: In mijn poëzie is alles gelaagd

Lamin Barrow: Laat mensen juist een gesprek aangaan

Vijf thema’s in het werk van Lamin Barrow in een gesprek benaderd

Lamin Barrow groeit in hoog tempo uit tot een bekende naam binnen de spoken-wordscene. Hij treedt op als Tha RainX en ik stel hem hier op Vuurland graag in vijf afleveringen voor, waarin we steeds een ander aspect van zijn poëzie bespreken. Vandaag: Fatherhood.



In het gesprek dat ik met Lamin heb wil ik de draad weer oppakken door het onderwerp vaderschap voort te zetten. In zijn werk vind ik terugkerende entiteiten: natuur, een sterk zelfbewustzijn en vaderschap. Ik word nieuwsgierig naar wat hij bedoelt wanneer hij het heeft over vaderschap.



Wat echter begint als een gesprek over vaderschap, mondt al snel uit in een gesprek over de mate waarin Lamin als dichter begrepen zou willen worden. Ironisch genoeg begreep ik een deel van het werk dat hij met mij deelde verkeerd. Hij vertelt over hoe hij met misverstanden omgaat, over het abstracte karakter van zijn poëzie en de manier waarop hij gezien wil worden.







We hebben het al eens over vaderschap gehad, maar je bracht het toen in relatie met het moederschap. Je vertelde me: &#8216;Mijn moeder was eigenlijk mijn vader en mijn vader was eigenlijk mijn moeder.&#8217;



Juist. Dat was hun rol toen ze samen waren.



Precies. Ik heb het concept van vaderschap ook een paar keer in je werk gehoord. Ik heb gekeken naar de volgende regels waarin het anders terugkomt, uit het gedicht &#8216;Take my silence as liefdadigheid (een gedicht van sprekende stilte) deel één en twee&#8217;: 



The seeds of the father bring forth the child The sins of the father bring forth the child The seeds of my father bring forth this child



Kun je daar meer over vertellen?



Ik denk dat als een kind zichzelf wordt, het ergens vandaan komt en het niet de schuld mag krijgen van dat het een kind is. Als het iemands schuld is, dan van degenen die het kind hebben voortgebracht. En wat daarna gebeurt of hoe het kind uitgroeit tot volwassene, ligt bij de ouders.



Ik denk dat deze regel in feite een aanval op mijn ouders is. Dat er &#8216;vader&#8217; staat, wil nog niet zeggen dat het over een vader gaat. Het is een aanval op mijn ouders door te zeggen: ‘Ik ben wat je van mij maakt en als je iets niet kunt begrijpen van wat je zelf creëert, laat het dan onberispelijk.’ Geef het kind niet de schuld dat het is zoals het is.



In de poëzie die je schrijft worden verschillende karakters aangesproken en die komen ook weer terug. Hier zien we dat de zaden van de vader beide ouders betekenen. Ik vatte het te letterlijk op. Of kan ik aannemen dat er meerdere interpretaties zijn? 



Mijn gedichten zijn vrij linguïstisch in de zin dat ze meerdere betekenissen hebben. En vaak schrijf ik vanuit verschillende personages. In mijn poëzie is alles gelaagd. Want sommige dingen wil ik niet duidelijk maken en sommige dingen wel. Soms leg ik er meer de nadruk op of zit ik juist op mijn handen om dat niet te doen. Ik ben voornamelijk opgelucht dat ik kan zeggen wat ik te zeggen heb. En verder zie ik de lezer dan worstelen om te begrijpen wat ik van daaruit bedoel .



Maar juist het feit dat jij weet waar het over gaat ..



&#8230; is genoeg.



En soms kan ik lol hebben omdat ze het niet weten. Ik wil namelijk niet dat mijn poëzie door iedereen volledig wordt begrepen. Ik hoop dat het een dialoog is met mensen die geïnteresseerd zijn. Want ik wil niet dat de hele wereld weet wie ik ben door mijn poëzie of door wat ik creëer. Als je interesse hebt in iemand &#8211; stel vragen.



Begin het gesprek.



Ja, voer een gesprek. Maar ga niet in een stoel zitten en verwachten dat ze je alles vertellen. Het zou uit interesse moeten zijn en niet alleen vanwege wat ze presenteren.



Wat zou er gebeuren als iemand zo’n gesprek met je begint? Een beetje zoals ik doe door je te vragen naar vaderschap en andere thema&#8217;s uit je kunst?



Well, ik ben een heel abstract persoon en mijn gedichten zijn in die zin abstract. Ook al nemen de emoties vaak de leiding en hebben de woorden de neiging om die emoties te omlijsten. Ik denk dat mijn poëzie en mijn persona abstract is, maar soms is er ook duidelijkheid. En die helderheid is niet voor iedereen. Een abstracte helderheid. Dat vind ik leuk, omdat mensen soms de neiging hebben te denken: &#8216;Oh, het is abstract, dus je weet niet waar je het over hebt.&#8217;



Maar dat is niet het geval.



Precies! Het komt van een helder idee, een duidelijke mening, en daarom is het soms mijn keuze om verkeerd begrepen te worden.







*



<div class="wp-block-image"><figure class="aligncenter size-full is-resized"><a href="https://www.youtube.com/watch?v=qoARMxL8Yqk"><img data-recalc-dims="1" loading="lazy" decoding="async" src="https://i0.wp.com/vuurland.bes-sel-sen.studio/wp-content/uploads/2022/02/Lamin-performance.png?resize=537%2C282&#038;ssl=1" alt="" class="wp-image-2033" width="537" height="282" srcset="https://i0.wp.com/vuurland.bes-sel-sen.studio/wp-content/uploads/2022/02/Lamin-performance.png?w=918&amp;ssl=1 918w, https://i0.wp.com/vuurland.bes-sel-sen.studio/wp-content/uploads/2022/02/Lamin-performance.png?resize=300%2C158&amp;ssl=1 300w, https://i0.wp.com/vuurland.bes-sel-sen.studio/wp-content/uploads/2022/02/Lamin-performance.png?resize=768%2C404&amp;ssl=1 768w" sizes="auto, (max-width: 537px) 100vw, 537px" /></a><figcaption>Poetry On Sunday &#8211; Tha Ra!nx | https://www.youtube.com/watch?v=qoARMxL8Yqk</figcaption></figure></div>







*



Website: <a href="https://laminbarrow.nl/" target="_blank" rel="noreferrer noopener">https://laminbarrow.nl/ </a>&nbsp;| Instagram: &nbsp;<a href="https://www.instagram.com/tha_rain">https://www.instagram.com/tha_rain</a>x/

Lamin Barrow groeit in hoog tempo uit tot een bekende naam binnen de spoken-wordscene. Hij treedt op als Tha RainX en ik stel hem hier...

Eerste ritueel

Tweede ritueel

Derde ritueel

Vierde ritueel

Vijfde ritueel

Vijf rituelen voor onze schaduwkanten

Vierde ritueel.



(¥)(€)(£)($) Voor snel geld [[[alle valuta leningen lage rente klik hier]]]]&nbsp;(¥)(€)(£)($)



Voor de mensen die zich, voor ze in slaap vallen, zorgen maken over hun financiën. ‘’ Leg munten onder je kussen voor je gaat slapen. ‘’ Schrijf tijdens nieuwe maan op een laurierblad hoeveel geld je precies nodig hebt. Verband het blad. Het geld komt binnen vierentwintig uur jouw kant op (¥)(€)(£)($). ‘’



<ol class="wp-block-list" type="1"><li>Reduce spending by refinancing debts.</li><li>Earn quick cash with online surveys.</li><li>Sell your ego in your Etsy shop.</li><li>Get paid to shop.</li><li>Collect cash from micro investing apps.</li><li>Get paid to drive people in your car.</li><li>Sex work is also work. </li><li>Deliver food for local restaurants.</li><li>Rent out a room in your house.</li><li>Do a money spell (If you believe in magic only).</li><li>Score a bonus with a new bank account.</li><li>Sign up for a rewards credit card with a sweet bonus.</li><li>Rent your car out.</li><li>Manipulate your family members in giving you money.</li><li>Start a blog and monetize it.</li></ol>



‘’ Zet een groene kaars in een groene kom. Kerf&nbsp;sigils&nbsp;in de kaars met een mes of pen. (How to create your own sigils [hyperlink]). Leg kaneelstokjes om de kaars heen. Leg laurierbladeren om de kaars heen. Strooi gedroogde basilicum in de kom en over de kaars. Visualiseer hoe je je voelt wanneer al je geldzorgen verdwenen zijn. Steek de kaars aan. Flakkert de vlam? Jouw&nbsp;angel spirit guides&nbsp;horen je en verwezenlijken al jouw dromen. ‘’ Ching Ching Ching Goes The Money Tree Lyrics (TikTok hit lyrics)



Ching ching ching goes the money tree And every time I ching money comes to me It all flows in so abundantly From the top left right and up under me Wave wave wave I’m a money wave Money flow money flow money made Flowing in and out plus money saved Debt debt debt all debt is payed Ching ching ching goes the money tree Zing dit drie keer iedere dag.&nbsp;’s Ochtends, ’s middags, ’s avonds. Binnen 21 dagen komt er een gigantische onvoorziene geldstroom op gang. Ben jij er klaar voor? Maak je nooit meer zorgen over geld.&nbsp; Gemakkelijk rijk worden?&nbsp; Dit werkt écht.&nbsp; //[[[klik hier]]]/// ‘’ Lees de vrijgegeven CIA-documenten.&nbsp; We leven in een simulatie. Het is nu bewezen. Beïnvloed de simulatie door de gecodeerde werkelijkheden bloot te leggen. Manipuleer de matrix door valuta tekens op je polsen te schrijven&nbsp; (¥)(€)(£)($) (¥)(€)(£)($) (¥)(€)(£)($) (¥)(€)(£)($) (¥)(€)(£)($). ‘’ Repeat.&nbsp;&nbsp;

Vierde ritueel. (¥)(€)(£)($) Voor snel geld [[[alle valuta leningen lage rente klik hier]]]]&nbsp;(¥)(€)(£)($) Voor de mensen die zich, voor ze in slaap vallen,zorgen maken over...

A Tree Grows in Brooklyn

Kees en ik

Holden en ik

Jane en ik

Scout en ik

Francie en ik

Vijf favoriete coming-of-age-romans opnieuw gelezen

Nog voordat ik Betty Smith’s A Tree Grows in Brooklyn in handen had, wist ik al dat ik van Francie zou gaan houden. Alsof ze een vriendin van een vriendin was, iemand die ik nooit had ontmoet maar van wie ik uit de verhalen kon opmaken dat we perfect met elkaar overweg zouden kunnen. En Francie stelde niet teleur.



Twintig was ik toen we elkaar eindelijk ontmoetten. Voor het eerst op een studentenkamer waar ik voor onbepaalde tijd kon wonen, in plaats van steeds een paar maanden onder te huren en tijdens de zoektocht naar een nieuw adres weer terug bij mijn ouders te gaan wonen; net aan een tweede bachelor begonnen, omdat het idee van het werkende leven me vooral eng en intimiderend leek. Met m’n tenen stond ik op de drempel van volwassenheid, maar ik zette huiverig een stapje terug. Dat was het moment waarop ik, na het boek al jaren in mijn kast te hebben staan, eindelijk begon te lezen over Francie Nolan, een meisje dat samen met haar broertje Neely opgroeit in Brooklyn aan het begin van de twintigste eeuw. Haar vader is een zingende ober die zijn loon net zo snel opdrinkt als het binnenkomt en het gezin kampt regelmatig met armoede, maar desondanks is het allesbehalve een treurig boek. Vanuit elke bladzijde voel je de warmte tussen de gezinsleden alsof je zelf met ze in de woonkamer zit.



Ik zou nog een hele essayreeks kunnen vullen met de prachtige passages uit A Tree Grows in Brooklyn die me bijgebleven zijn. In minuscule momenten zit een overvloed aan drama en liefde verborgen. Een arts die walgt van de smoezelige kleding die Francie en haar broertje dragen, het spel dat hun moeder verzint om de kleine porties eten wat draaglijker te maken en de troost die Francie’s vader haar biedt als ze door een volwassen man is belaagd in het portiek van hun flatgebouw: juist die momenten, tussen de grote gebeurtenissen door, maken de roman zo levensecht en hartverscheurend.



Maar wat Francie’s verhaal van andere coming-of-age-romans onderscheidt, is dat het niet alleen háár verhaal is. Smith vertelt ook over het leven van Francie’s ouders en grootouders; hoe haar analfabete grootmoeder uit the old country naar New York kwam en een leeg blik, vastgespijkerd in de kledingkast, vulde met kwartjes en dubbeltjes, in de hoop daar ooit een stuk land van te kunnen kopen; hoe Francie’s moeder besluit haar kinderen elke avond voor te lezen uit de Bijbel en Shakespeare, want onderwijs is de sleutel tot succes, en ze is vastberaden dat zij het later beter zullen hebben dan zij het had. Natuurlijk maakt Francie gedurende het boek ook haar eigen ontwikkeling door, maar haar verhaal is onlosmakelijk verweven met de verhalen van haar familie. Altijd blijft Francie verbonden met haar afkomst en omgeving.



De verhouding tussen waar ik vandaan kom en hoe dat mij vormt tot wie ik ben, is voor mij best lastig geweest. Mijn ouders wilden voorkomen dat ik me in Nederland zou voelen als een ‘allochtoon’ (wat toen nog vrijuit gebruikt werd) en hebben daar bewuste keuzes in gemaakt. Omdat zij me eigenhandig onderdompelden in de Nederlandse taal en cultuur, kan ik me daar nu accentloos en ongemerkt doorheen bewegen. Meer dan eens heb ik te horen gekregen: ‘O, maar ik vind jou helemaal geen allochtoon’ en nog altijd krijg ik de neiging daar ‘dankjewel’ op te antwoorden.



Waar sommige migranten juist steun halen uit het vasthouden aan hun originele cultuur, wilde ik het liefst doen alsof die niet bestond. Ik vond het ongemakkelijk om mensen die mijn achternaam verkeerd uitspraken te corrigeren, werd op slag chagrijnig als jongens tijdens het uitgaan met me probeerden te flirten door te raden wat mijn afkomst was (‘want je ziet er zo exotisch uit’), en wilde over alles schrijven, behalve de achtergrond van mijn ouders, doodsbang dat mensen zouden denken dat ik het als ‘trucje’ gebruikte. Het werd een verboden thema, alsof het erkennen van mijn Kroatische achtergrond afbreuk zou doen aan mijn Nederlandse identiteit.



&nbsp;Hoe vaker ik A Tree Grows in Brooklyn herlees, hoe meer ik me realiseer dat mijn afkomst nou eenmaal niet van me af te schudden is. Al hoeft hij me niet te beperken: Francie krijgt het, ondanks de armoede waarin ze opgroeide, voor elkaar om als eerste in haar familie een vervolgopleiding te gaan doen, met uitzicht op een beter betaalde baan dan haar ouders ooit hadden. De regie over haar leven heeft ze in eigen handen. Toch zag Smith de verhalen en ervaringen van Francie’s familieleden als een essentieel element in haar eigen ontwikkeling tot volwassenheid.



Ik ben mijn ouders nog altijd dankbaar voor hun keuzes, die mijn latere leven in veel opzichten makkelijker hebben gemaakt. Tegelijkertijd komt mijn eigen keus om vooral mijn Nederlandse identiteit te omarmen &#8211;&nbsp; en mijn niet-Nederlandse zoveel mogelijk te negeren &#8211; misschien juist wel daaruit voort. Vastberaden om mijn achtergrond geen beperking te laten worden, vond ik het lastig om hem me überhaupt toe te eigenen. Alles of niets: óf ik ben ‘gewoon’ een Nederlander, óf ik ben het kind van migranten. Een gulden middenweg zag ik niet. Tot ik kennismaakte met Francies verhaal en las hoe zij haar achtergrond leerde accepteren zonder deze als een restrictie te ervaren. Die middenweg waar ik zo naar zocht, liet zij mij eindelijk zien: geen duidelijke rechte lijn, maar een meanderend paadje, waarop je soms flink verdwaald raakt of eindeloze omwegen lijkt te nemen, om uiteindelijk toch wel te belanden waar je moest zijn.

Nog voordat ik Betty Smith’s A Tree Grows in Brooklyn in handen had, wist ik al dat ik van Francie zou gaan houden. Alsof ze...

Indolente

Wat enorm intimiderend, is het eerste wat ik denk. De kamer waarin ik Dewi de Nijs Bik spreek, is afgeladen met boeken, maar niet zoals bij de gemiddelde boekenliefhebber. Haar vriend is fanatiek boekenverzamelaar. Tegen alle muren staan boekenkasten met zulke kaarsrechte rijen boeken dat ik bang ben om te dichtbij te komen. We gaan zitten aan een bureau van donker hout en ik kan me niet voorstellen dat je daaraan onbekommerd kunt werken, met al die literatuur om je heen. Dewi heeft daar geen last van – het scheelt dat de poëziekast in de slaapkamer staat.



Van tevoren ontving ik het gedicht ‘panty’s voor daisy’ (zie hieronder), het openingsgedicht van een reeks met gelijknamige titel. Ik moest het even opzoeken, maar de tjobèk uit de eerste regel is een Indonesische vijzel. Deze niet-westerse techniek van voedselbereiding, licht Dewi toe, zou je kunnen beschouwen als een symbool voor haar poëzieopvatting. In tegenstelling tot wanneer je een blender gebruikt, blijf je met een tjobèk zelf ook deel uitmaken van het bereidingsproces. Je levert een fysieke inspanning. Je ziet, voelt en ruikt het resultaat van je handeling.







Je schrijft in de derde strofe: ‘ik was nog aan het leren mijn omgeving te lezen’. Kenmerkt deze regel het lyrisch ik in jouw gedichten?



Ja en nee. In 2019 had ik een verzameling gedichten waarvan ik dacht: dit wordt mijn debuutbundel. Die gedichten gingen over mijn Indische achtergrond, vaak met een lyrisch ik dat haar ervaringen en observaties deelde. &nbsp;Maar tijdens het schrijven kwamen er geleidelijk vragen van een heel andere orde bij mij op. Hoe wordt de culturele identiteit van “de Indische Nederlander” gerepresenteerd? Welke verhalen worden er overgedragen, en hoe? Wie is er aan het woord? Ik was niet meer tevreden met wat ik had geschreven en heb toen dat manuscript aan de kant geschoven.



Wat was er in jouw ogen mis mee?



Ik begon me in die gedichten te ergeren aan een soort egocentrische subjectivering: het ging steeds over mijn zienswijze en beleving, waarbij ik een koloniale geschiedenis met collectieve herinneringen in feite steeds persoonlijk maakte, terwijl de geschiedenis juist gedeeld en gemeenschappelijk is. Mijn individualiserende blik deed geen recht aan die maatschappelijke bagage. Alleen: dat kun je wel mooi bedenken, maar wat dan?



In 2020 ben ik begonnen aan het huidige manuscript, dat je kunt zien als een zoektocht, ook wat vorm betreft. Een deel van de gedichten neemt de vorm aan van notities, en een ander deel is meer collageachtig, zoals ‘panty’s voor daisy’. Dat zijn allebei vormen die de lezer bij de tekst betrekken omdat die geconfronteerd wordt met uiteenlopende stemmen en registers en zelf moet bepalen wat gewicht krijgt binnen welke context. Maar uiteindelijk bieden de vormen van de notitie en de collage toch niet de oplossing voor mijn probleem met de subjectiverende tendens in mijn poëzie en met de onderliggende autoriteitsvraag. Beide vormen blijven toch erg individualistisch.



Maar dit gedicht en deze vormen komen wel in de bundel?



Sommige dichters schrijven door de jaren heen een verzameling gedichten, maken daaruit een selectie en gaan dan pas componeren. Ik werk aan mijn bundel als aan een roman, van begin tot eind. Ik bepaal steeds welke volgende stap nodig is en probeer dan vanuit die positie verder te schrijven. Deze twee vormen – de notitie en de collage – horen bij de zoektocht en komen dus wel in de bundel. In feite wil ik de lezer onderdeel maken van mijn zoektocht naar het vinden van een steeds adequatere vorm.



Mijn bundel heet Indolente en is – weinig verrassend – afgeleid van het woord indolent, dat tegenwoordig zoiets betekent als lamlendig, lui, passief. In de negentiende eeuw kreeg dit woord een koloniale connotatie doordat het gebruikt werd om tot slaaf gemaakten en mensen uit niet-westerse culturen, in het bijzonder Indo-Europeanen, te karakteriseren. Sommige Indische Nederlanders omarmen het woord en gebruiken dit woord zelf ook wel gekscherend: niet voor niets zit ‘indo’ in het woord zelf, luidt de redenatie.



Mijn oorspronkelijke motivatie was dat ik de lezer de mogelijkheid wilde bieden om voorbij te denken aan dit soort koloniale representaties, dat nog altijd invloedrijk is. Ik kan nu nog niet overzien wat hiervan zal slagen, aangezien de bundel nog niet af is, maar wat ik in elk geval zal proberen is de lezer te activeren om zich anders te verhouden tot dit soort representaties. Daarom noem ik mijn poëzie niet activistisch maar activerend: ik doe een beroep op de lezer. Ik wil iets teweegbrengen in de buitenwereld en daarvoor heb ik de lezer nodig, het is dus letterlijk een coproductie.



Is er een verband tussen de rol die jij de lezer geeft en je streven naar het collectieve?



Als je wil dat de lezer deelneemt aan het doorbreken van koloniale representaties, moet je wel de mogelijkheid daartoe geven door het werk toegankelijk te maken. Daarom ben ik nu in het laatste deel onder meer bezig met het verkennen van een nieuwe literaire vorm: de handleiding. Die vorm is interessant als je het hebt over subjectiviteit. De handleiding is namelijk anoniem, want hij wordt doorgaans niet ondertekend door een auteur. Ook is hij geschreven om toegankelijk te zijn voor zo veel mogelijk lezers, je hebt er niet veel culturele bagage voor nodig. En hij is activerend, want hij zet aan tot handelen. Dat alles maakt de handleiding geschikt als collectieve tekstvorm. Door die anonimiteit, toegankelijkheid en praktijkgerichtheid ontstaat er een gemeenschappelijke ruimte waarin we kunnen werken aan nieuwe representaties.



We voeren nu een aardig lastig gesprek, vind ik. Voelt het moeilijk om hiermee bezig te zijn?



Het is inderdaad een lastig proces. Er zit veel denkwerk in, terwijl ik eigenlijk helemaal niet zo’n intellectueel ben. Mijn focus is nooit academisch geweest, want bij mij ontstaat juist veel vanuit intuïtie. Ik kwam bijvoorbeeld vanuit mijn intuïtie op de vorm van de handleiding en pas daarna kon ik beredeneren waarom die goed paste. Mijn poëzie is dus doordacht. Voor mij als dichter betekent dat veel lezen en nadenken, ik moet mezelf bewust blijven prikkelen met boeken, theorieën, gesprekken. Daar komt dan iets uit, het neemt contouren aan, en pas later kan ik de vorm helder zien. Dan kan ik ook uit wat ik geschreven heb bewust kiezen voor die stukken die kloppen met waar ik in mijn werk naar streef.



Welke poëzie van anderen helpt je bij dit proces?



Dat hangt af van wat ik wil onderzoeken. Voor ‘panty’s voor daisy’ heb ik me ingelezen in de Language Poetry, een Amerikaanse stroming uit de jaren zestig en zeventig. Die dichters waren, net als ik nu, veel bezig met de problematische rol van het lyrisch ik, subjectiviteit, en autoriteit in verhouding tot de lezer. Het is leerzaam om te weten hoe mensen die mij voorgingen met dezelfde vraagstukken aan de slag zijn gegaan. Voor het deel waar ik nu aan werk, lees ik dan weer meer antropologie vanwege de aandacht voor praktijken. En de poëzie van Anne Carson, die bestudeer ik nu vanwege haar experimenten met klassieke en collectieve tekstvormen. Het is een voortdurende dialoog met voorgangers.



Het klinkt alsof je met je poëzie een duidelijk doel voor ogen hebt. Dat vind ik interessant, want veel dichters zeggen juist niet te kunnen schrijven als ze van te voren ook maar enig idee hebben welke kant het uit moet. Hoe werkt dat voor jou?



In mijn schrijfproces zoek ik inderdaad doelgericht naar de juiste vorm, maar mijn schrijven zelf is eigenlijk heel inhoudelijk gemotiveerd. Ik werk vanuit vraagstukken die mij als vrouw met een Indische achtergrond bezighouden. Ik wil de thema’s collectieve herinnering en culturele identiteit problematiseren in een passende vorm, niet vanwege de vorm, maar om recht te doen aan de noodzaak of urgentie van de onderwerpen.



Mijn schrijfproces zal misschien inderdaad afwijken van dat van sommige andere dichters. Tegelijk blijft het een proces en is mijn werkwijze niet doelmatig in de zin dat het antwoord al vastligt: een jaar geleden kende ik het probleem waar ik me over boog, maar de uitkomst vind ik nu pas, door veel lezen en experimenteren.



Als ik je zo hoor praten, blijf ik het verrassend vinden dat je jezelf niet als intellectueel persoon ziet.



De intellectuelen die ik ken is het te doen om de theorie, zij zijn op zoek naar overzicht in die theorie. Maar mij gaat het niet om de theorie op zichzelf, maar om wat ik daar als dichter mee kan doen. Mijn zoektocht naar een passende vorm is natuurlijk wel vervlochten met het theoretische, maar blijft inhoudelijk georiënteerd op de omgang met het koloniale verleden. Dit neemt niet weg dat ik een sterke theoretische interesse heb in de status van poëzie als talige vorm.



Terwijl voor jou juist de praktijk op het spel staat. Hoe je met je poëzie kunt activeren.



Uiteindelijk gaat deze bundel inhoudelijk ook gewoon om de vraag hoe te leven, in het bijzonder hoe samen te leven met alle maatschappelijke en historische bagage. Daarbij kan de handleiding van pas komen als een vorm die het handelen centraal stelt, ook al heeft de handleiding als vorm daarnaast ook een bijzondere theoretische status.



Hoe voelt het dat je bundel er nu bijna is?



Ik vind het heel spannend. Ik ben nog aan het werk en er moet nog veel werk worden verzet. Het is ook spannend omdat de publicatie toch het moment is waarop je als dichter naar buiten treedt. Poëzie schrijven gaat gepaard met pretenties, in mijn geval de pretentie dat mijn werk activerend is. Als je zo vastomlijnd deelt wat er op het spel staat, moet je nog maar zien hoe de lezer dat zal beoordelen. Dat idee jaagt angst aan: je wil het kunnen waarmaken.



Ik hoop dat mijn bundel, zoals ik me voorneem, een activerende leeservaring geeft. En dat ik met mijn bundel de lezer kan prikkelen en interesseren voor mijn thematiek. Het zou mooi zijn als er een interactie op gang komt. Ik weet natuurlijk ook wel dat een deel van de poëzielezers gewoon graag verrast wil worden door mooie beelden of vervreemdende observaties. Of juist zoekt naar activisme met een eenduidige boodschap. Dat type poëzielezer zit misschien niet op deze bundel te wachten. Maar er is hopelijk ook een publiek dat wel geïnteresseerd is in mijn werk. Ik hoop dat ik die lezers kan prikkelen en aanzetten tot het verbeelden of zelfs vormen van nieuwe praktijken.







*







panty’s voor daisy



ze had de tjobèk (cobek) verbannen omdat hij naar knoflook stonk, diepvrieszak eromheen in de bijkeuken op de bodem van de kast waar ook de aardappelen lagen; die avond was de verbrandingslucht in de kamer nog de enige indicatie dat er iemand niet had opgelet – iets dat geleidelijk aan de pannen zou ruïneren: door de jaren heen waren er verschuivingen die niet werkelijk plaatsvonden maar waar het gehoor veranderde: datgene op de voorgrond verschuift naar achteren en alsof er een nieuw geluid ontstaat,



een stuk steen op een stuk steen, tik, tik, was wat ik hoorde wanneer ik de keuken binnenkwam; jouw oma die voor het aanrecht stond: knoflook, djeroek poeroet, trassi, ui; in de komvormige stamp je en in die platte is het meer wrijven; mijn tante heeft ze op de schoorsteenmantel want ze waren toch van onze moeders geweest – deze schending van de verwachting waarmee ze zichzelf herhaalt, 50 cent voor een blokje asem, maar niemand hield bij hoe haar naam werd geschreven (2 gulden, panty’s voor daisy)



˚



elke ochtend een drupje achter het oor en in de binnenkant van de pols, waarna ze de appel in parten sneed; ik was nog aan het leren mijn omgeving te lezen – mijn hart niets anders dan een gevoel, terwijl mijn identiteit zich elders afspeelde / de smaken van haar parfum: roze grapefruit, munt, siciliaanse bergamot, zwarte bes en waterhyacint; anjer, jasmijn, roos en lelietje-van-dalen; mirre, amber, vanille, sandelhout / ze werkte als typiste bij philips, alleen god weet mijn eindstation zei ze en wees naar boven



het winkeldrama voltrok zich op een vrijdagmiddag: de parkeerplaats siste, wieltjes trillend op rotsen – ik ben de eerste die de holtes van haar handen verkent – soms lijkt de lus veranderd, willen de aardappels niet meer garen, ook niet als je ze toespreekt

Wat enorm intimiderend, is het eerste wat ik denk. De kamer waarin ik Dewi de Nijs Bik spreek, is afgeladen met boeken, maar niet zoals...

Voor mensen die angsten in hun borst bewaren als edelstenen in een schatkistje.







In houten en stenen huizen zijn kamers vol zijderupsen ‘’ Rupsen die uit een enkele draad een cocon spinnen dan vlinders worden. ‘’ Kamers aan draden worden samen zijden lakens waaronder lichamen liggen met een schatkistje in hun borstkas. ‘’ Wierrook brandt ~ ~ ~ vloeit richting het plafond ~ ~ ~ en blijft daar in nevel hangen ~ ~ ~ vormt geur ~ ~ ~ smog ~ ~ ~ toxische gassen ~ ~ ~ iedere situatie wordt verstikkend als je er te lang in blijft. ‘’ ///Welke edelstenen liggen er in jouw schatkistje/// ‘’ Klap je borst open. Laat je vingers over het hobbelige landschap glijden. Zijn het ruwe of gepolijste stenen. Donkere, lichte of doorzichtige. Ken je de namen, de texturen. ‘’ Zijderupsen zijn stil zolang je ze genoeg te eten geeft. ‘’ Vroeger leefden de vlinders ’s nachts maar ze zijn gewend geraakt  aan kunstlicht, het ritme van de kweker – gedomesticeerd – volledig afhankelijk. ‘’ Pulk de edelstenen uit je borst, tussen je ribben vandaan.  Leg ze naast de cocons. Straks liggen je angsten op een bed van zijde.

Voor mensen die angsten in hun borst bewarenals edelstenen in een schatkistje. In houten en stenen huizenzijn kamers vol zijderupsen‘’Rupsen die uit een enkele draadeen...

To Kill a Mockingbird

De eerste keer dat ik To Kill a Mockingbird las, voelde als een avontuur. Ik was vijftien en begon de wereld van literatuur op eigen houtje te ontdekken, zonder invloed van ouders of school, maar met een heleboel hulp van het internet. Op websites als Goodreads en in YouTube-filmpjes werd ik overspoeld met boeken van schrijvers uit streken waar ik nooit was geweest, over thema’s waar ik weinig tot niets van afwist. Een van de boeken die me op elke ‘boeken die je moet hebben gelezen’-lijst werd aangeraden, was To Kill a Mockingbird.



De klassieker van Harper Lee speelt zich af in Maycomb, een fictief stadje in Alabama, tijdens de jaren dertig. Het leven van de jonge Scout, een stoer, koppig meisje, scheen me in eerste instantie jaloersmakend idyllisch toe. Lee creëerde in het boek een sfeer waardoor ik, hoewel ik nog geen voet buiten Europa had gezet, mezelf moeiteloos in Maycomb waande. Samen met Scout en haar oudere broer, Jem, nam ik deel aan avonturen, bespiedde ik de andere, eigenzinnige dorpsbewoners en voelde ik de onwrikbare kalmte van hun vader, Atticus. De scène waarin Scout zich verkleedt als een ham voor een schooltoneelstuk, is een van de zeldzame boekpassages die me hardop heeft laten lachen. Alles in die wereld kon ik voelen, proeven, ruiken. Naast het plattelandsideaal van Maycomb leken de identieke, sfeerloze nieuwbouwhuizen in mijn wijk en hun anonieme bewoners nog saaier dan ze al waren.



Maar To Kill a Mockingbird is verre van een idylle. In een Amerika waar segregatie en racisme de normale gang van zaken zijn, houdt het beeld van een ideale jeugd geen stand. Atticus is advocaat en raakt betrokken bij een rechtszaak waarin een zwarte man, Tom Robinson, vals beschuldigd wordt van het seksueel misbruiken van een witte vrouw. Het verhaal is gebaseerd op echte gebeurtenissen; een zaak die zich afspeelde in een dorp vlakbij de plek waar schrijfster Harper Lee is opgegroeid.



Termen als ‘segregatie’ en ‘slavernij’ moest ik kennen voor geschiedenistoetsen. Ik moest ze kunnen uitleggen, koppelen aan jaartallen en locaties, en in een historisch perspectief plaatsen. Maar ze werden gepresenteerd als zaken die ver weg, lang geleden waren gebeurd; niet iets wat nog speelde in onze eigen tijd, laat staan onze eigen school. Er zat een zekere afstand tussen mij en racisme. Het was iets dat ik moest bestuderen, zoals de elemententabel en Franse woordvervoegingen; niet iets om mezelf mee te confronteren of over te bevragen. To Kill a Mockingbird was de eerste roman die ik las waarin racisme een centraal thema was dat bij de personages iets teweeg bracht. Achteraf schrik ik ervan dat dat zo lang heeft geduurd.



De roman veranderde mijn visie op ongelijkheid. Van iets abstracts dat ik van een afstandje moest veroordelen, werd het iets concreets, emotioneels en complex. Een enorm bevoorrechte positie – voor talloze mensen is racisme elke dag onvermijdelijk concreet en emotioneel. Ik had het idee dat To Kill a Mockingbird me aanspoorde om in elk geval te proberen me voor te stellen hoe het moet zijn, als dat je realiteit is. Om niet alleen naar racisme te kijken vanuit een veilig, afstandelijk, historisch perspectief, maar als iets waar mensen door geraakt worden op talloze manieren.



Acht jaar later kwam het boek aan bod tijdens een vak op de universiteit. Ik was enthousiast; al een tijd wilde ik het opnieuw lezen, om te kijken of de positieve herinneringen die ik eraan had, nog steeds terecht waren. In eerste instantie waren ze dat ook. Wederom voelde ik tederheid voor Scout, die regelmatig kritiek kreeg van haar tante omdat ze niet ‘damesachtig’ genoeg was, maar rondrende in een vieze spijkerbroek. Wederom verlangde ik naar een oudere broer als Jem, die zijn zusje met evenveel liefde plaagde als beschermde. En meer dan de vorige keer dacht ik de nuances te begrijpen, de onuitgesproken woorden tussen de volwassenen, de sociale context waarin het verhaal zich afspeelde.



Toen ik besloot het afsluitende essay voor dat vak over To Kill a Mockingbird te schrijven, werd ik geconfronteerd met de beperkingen van mijn eigen visie. In mijn zoektocht naar informatieve bronnen, stuitte ik op teksten van wetenschappers die veel kritischer waren op het boek dan ik had verwacht. Met name een artikel van Naa Baako Ako-Adjei, waarin ze ervoor pleitte dat To Kill a Mockingbird uit schoolcurricula moet worden gehaald, zette me aan het denken. Ako-Adjei is kritisch op de rol die Atticus krijgt als ‘white saviour’, omdat hij, ondanks grote druk om zich terug te trekken uit de rechtszaak, toch besluit Tom Robinson te verdedigen. Decennialang werd hij gezien als een held; zelfs op rechtenfaculteiten gold hij als het schoolvoorbeeld van rechtvaardigheid. Hadden andere advocaten in de jaren dertig anders gehandeld dan Atticus? Misschien wel, en dan was Atticus’ positie inderdaad een uitzondering geweest. Toch merkt Ako-Adjei in haar artikel terecht op dat hij uiteindelijk ‘gewoon’ zijn werk doet. Iedereen heeft recht op juridische verdediging, daar zou niks uitzonderlijks aan moeten zijn. Maar als een fictieve, witte advocaat zich simpelweg aan de grondwet houdt met betrekking tot een zwarte cliënt, wordt hij daarvoor meer dan een halve eeuw op een voetstuk gezet.



Door het artikel van Ako-Adjei voelde ik me ongemakkelijk, op de meest waardevolle manier. Halverwege een literatuurstudie waarbij tijdens elk vak een aantal colleges werden besteed aan racisme, post-kolonialisme en auteurs van kleur, waande ik mezelf geïnformeerd. Ik had het idee dat ik al behoorlijk wat tijd had besteed aan het confronteren van mijn eigen blinde vlekken en dat ik beter was geworden in het herkennen van de oneindige hoeveelheid manieren waarop racisme in onze maatschappij verweven is. Dat ik de verheerlijking van Atticus over het hoofd had gezien, terwijl die na het lezen van Ako-Adjei’s artikel zo overduidelijk was, was een behoorlijke wake-up call. Klaarblijkelijk zag ik de uitingen en consequenties van ongelijkheid toch niet zo scherp als ik graag wilde geloven. Niet alleen veranderde het idyllische beeld dat ik had van Atticus en To Kill a Mockingbird, maar vooral het beeld dat ik had van mezelf.

De eerste keer dat ik To Kill a Mockingbird las, voelde als een avontuur. Ik was vijftien en begon de wereld van literatuur op eigen...

Voor de apparaten die ons leven makkelijker maken. Voor de apparaten die moeder overbodig hebben gemaakt.











Humans live in a world chock-full of mystery and magick, but the often oppressive crush of civilization makes you blind to it – or even worse, encourages you to rush past it. Life Ritualized, A Witch Guide to Honoring Life’s Important Moments,&nbsp;Phoenix LeFae, Gwion Raven







&gt;&gt;&gt;&gt;&gt;&nbsp;Voer dit ritueel uit op een zaterdag voor het beste resultaat &lt;&lt;&lt;&lt;&lt;







Tussen de lagen piepschuim ligt een verborgen betekenis waar is moeder gebleven.



Waar zij was is enkel een uitgesleten traptrede.



(hier moet ze de afwas hebben gedaan) (hier moet ze met haar wasmand gelopen hebben) (hier moet ze gelegen hebben na een lange dag)



Voor de apparaten was moeder volledig.







Wat heb je nodig: Een bosje paardenbloemen; Een paar blaadjes van de lindeboom; Een handje duizendblad; Een witte kaars; Een aansteker; Een mesje; Een vijzel; Olie.







Begin met het trekken van een cirkel. Bedank het Oosten, Westen, Noorden en Zuiden. Bedank Boven en Onder. Ga in de getrokken cirkel zitten. Binnen de cirkel is het veilig. Kerf: ‘Bedankt moeder, bedankt apparaten die haar vervangen hebben’ in de witte kaars. Wrijf de kaars nu in met de olie. Verpulver de kruiden in de vijzel. Smeer de kaars in met de kruiden. Steek de kaars aan. Zeg tegen de vlam: ‘Moeder, we missen je. Moeder, we zijn dankbaar voor de apparaten die nu jouw werk doen. Zij verzachten de pijn. Moeder, we missen je. Moeder, we zijn je dankbaar. op deze aarde&nbsp; niet willen missen. Bedankt.’ Kijk naar de vlam, voel moeders aanwezigheid. Sluit de cirkel door Beneden, Boven,&nbsp; het Zuiden, Noorden, Westen en Oosten te bedanken.&nbsp; Laat de kaars opbranden.







&gt;&gt;&gt;&gt;&gt;&gt;&gt;&gt;&gt; een schreeuw ///// een moeder ///// ik ben niet weggeweest&nbsp; //// jullie zagen me&nbsp; alleen&nbsp; niet meer.

Voor de apparaten die ons leven makkelijker maken.Voor de apparaten die moeder overbodig hebben gemaakt. Humans live in a world chock-full of mystery and magick,...

Je moet een paar trappen op, maar dan heb je wel wat. De werkplek van Christina Flick biedt een mooi weids uitzicht over Amsterdam-Noord. Als we plaatsnemen aan de tafel bij het raam, schenkt ze uit de cafetière twee koppen koffie.



Christina is theatermaker en kwam in 2004 van Duitsland naar Amsterdam voor de Mime Opleiding (AHK). Ze spreekt met een zekere bedachtzaamheid – niet om woorden te zoeken maar om ze volledig te doorgronden, zo lijkt het. Aan tafel pakt ze twee kopietjes van het gedicht ‘J en ik’ (zie hieronder) erbij, waarvan ze er een naar mij schuift: er is nog één letter veranderd sinds de laatste versie die ik kreeg.







Wat heb je veranderd?



Iets kleins: ‘X-ray’ stond eerst geschreven met een kleine x. Maar gisteren wilde ik eerst ook nog een woord veranderen. Ik zei tegen een vriend de zin ‘De ene generatie werpt haar machteloosheid op de andere’, die ook in dit gedicht zit. Maar in plaats van ‘machteloosheid’ zei ik ‘hulpeloosheid’. Toen ik besefte dat ik de zin anders zei dan hoe ik hem had opgeschreven, twijfelde ik of ik dat woord niet moest aanpassen. Hulpeloos zijn ligt ook in jezelf, in het niet-weten wat te doen. Je geeft dan dus iets van je onvermogen door aan de volgende generatie. Macht als woord klinkt voor mij massiever, wellicht kun je je erachter makkelijker verschuilen. Maar het gebrek aan macht, en het niet-(genoeg)-in-opstand-zijn-gekomen, is natuurlijk ook pijnlijk om te erven. Gisteravond keek ik weer naar dit gedicht en zag ik dat ‘machteloosheid’ toch klopte in het geheel. Een gedicht dicteert zijn eigen regels. Dit woord is dus niet veranderd, maar achter het gedicht zit wel een schommeling.



Hoe werkt die schommeling?



Ik bezit niet de waarheid van het gedicht. Hoewel ik zelf de zinnen op papier zet, kan ik daar nieuwe dingen in ontdekken. En dan komen er nieuwe woorden naar boven. Ik blijf over het gedicht nadenken en probeer het in leven te houden. ‘J en ik’ is een van mijn recentste gedichten en voelt daarom nog warm, ik heb zin om hieraan door te werken.



Het gedicht ontstond anderhalve maand geleden, of eigenlijk nog eerder. De beginzin van wat dit gedicht zou worden kwam ik tegen tussen allemaal andere notities. In zo’n zin kan ik als een vampier bloed ruiken. Al kan ik er niet de vinger op leggen wat me precies aanspreekt, dan heb ik wel iets om op door te gaan.



Deze zin had ook zomaar het begin van een verhaal kunnen zijn – je weet meteen een wereld te scheppen, een ruimte om de lezer in mee te nemen. Het einde zou je dan weer echt poëtisch kunnen noemen, met de adjectieven die over elkaar buitelen. Hoe kom je aan zo’n regel?



Die komt voort uit het ritme, de muzikaliteit van het gedicht. De beelden kan ik niet zo letterlijk herleiden, die blijken tijdens het schrijven nodig en ik volg daarin mijn instinct. Op een zeker punt nemen de woorden zelf het over en laat ik los, daar ben ik dan blij mee. Achteraf kan ik wel nog monteren: zinnen uit mijn notities invoegen waar toepasselijk, of twijfelen over woordkeuze. Het is voor mij waardevol om een gedicht even te laten liggen en later met afstand opnieuw te kijken. Ik kan urenlang staren terwijl ik één woord verander – en wellicht ook weer terugzet. Dat is het punt waarop ik voel: het klopt nu voor mij. Dan laat ik het gedicht opnieuw los, in de hoop dat het nooit helemaal tot stilstand komt.



Werk je als dichter anders dan als theatermaker?



Mime inspireert mij enorm bij het schrijven, omdat het bij allebei gaat om observeren. De manier van kijken die nodig is om krachtige beelden en hun kaders te herkennen, heb ik geleerd tijdens mijn opleiding. Ik zoek naar menselijkheid, ontroering. En in de methode naar radicaliteit. Als theatermaker grijp ik vaak terug naar één beeld of handeling en als dichter sloop ik veel woorden uit een gedicht om het zo veel mogelijk ruimte te geven. Ik geef de toeschouwer of lezer geen expliciete boodschap, eerder een kader waarin je uitgenodigd wordt zelf te denken, te associëren en zo het werk te verrijken. In die ruimte kun je onverwachts geraakt worden. Dat heb ik zelf met een aantal gedichten en eens in de tijd verlang ik er sterk naar om ze te herlezen. Een gedicht wordt voor mij dan een plek waarnaar ik terug kan en moet keren.



Welke gedichten zijn dat?



Eentje is een klassieke ballade van Goethe, ‘Der Erlkönig’. Het gedicht gaat over een vader met een ziek kind, dat een bovennatuurlijk wezen ziet. Aan het einde is het kind dood. Er komt geen verzachting of troost. Een ander gedicht is ‘Bonedog’ van Eva H.D., dat hoorde ik voor het eerst <a href="https://youtu.be/JjdhgyLxkJo">in de film I’m Thinking of Ending Things</a>. Ook dit is een hard gedicht dat niet poogt het goed te laten aflopen. Toch vind ik juist in die hardheid troost, omdat de dichter tot dat punt is gegaan en mij uitdaagt om ermee te dealen. Als ik deze gedichten lees, word ik geraakt, ook door het lef om de wereld zo te beschrijven. Dat voedt me, ik verlang daarnaar.



Jouw eigen manier van dichten heeft ook een zekere hardheid: je zegt dat je de woorden sloopt. Wat gebeurt er dan?



Ontheiligen. Fysiek maken. Ik moet onbeschoft zijn tegenover mijn eigen materiaal, dingen weg durven gooien of hernemen. Ik vind het fijn af en toe iets af te breken. Daar hoort ook bij dat ik schuif in de volgorde en toch met iets anders begin. Het materiaal kan ik schudden, de kern blijft toch wel bestaan. Tegelijk dwingt het materiaal een eigen logica af en moet je daarnaar luisteren. Als ik sloop, doe ik dat in de geest van het gedicht, ten dienste daarvan. De beelden vormen de voedingsbodem en van daaruit bouw ik het gedicht opnieuw op.



In welke fase zit je met betrekking tot je debuutbundel?



Ik ben vooral nog veel aan het schrijven, maar soms leg ik al wat gedichten naast elkaar. Zo kan ik terugkerende thema’s herkennen of mezelf betrappen op bepaalde woorden die ik vaak gebruik. Ik denk nog na over wat ik met dat laatste wil: die herhaling kan zorgen voor één sfeer in het geheel, maar misschien is het soms beter om toch een ander woord te kiezen. Ik verheug me op het moment dat ik alle gedichten naast elkaar kan leggen en kan kijken wat er dan gebeurt. Over die fase moet ik nog nadenken: is de bundel meer een samenhangende eenheid of een toevallige verzameling van eenlingen? De opstapeling doet natuurlijk wel iets, maar ik wil de autonomie van elk gedicht behouden. Hoe je een bundel tot je neemt is natuurlijk ook aan de lezer, maar ik streef zelf in ieder geval niet naar een rond, glad geheel.



In dit gedicht gebruik je twee keer het woord ‘vergeten’. Speelt dat woord of thema een belangrijke rol in je poëzie?



Herinnering zeker, dat is een speeltuin van de verbeelding. Ik geloof niet dat we ons de waarheid kunnen herinneren. Als je niet te eenduidig vasthoudt aan je idee van hoe het was, zit daarin een gigantische ruimte. Daaraan verwant: generaties, voorouders, die houden me ook bezig. Het herinneren of vergeten dat voorbij de grenzen van je eigen levensduur gaat. Ik vind het interessant wat er uit het verre verleden nog doorschemert. En hoe het heden gaat echoën in de toekomst. En andersom, de toekomst in het heden. Die langere lijnen intrigeren me.



Je bent origineel Duitstalig maar dicht in het Nederlands. Hoe beïnvloedt dat jouw poëzie?



Ik ben constant bezig met de vraag: wat is taal? Het Nederlands heb ik me bewust aangeleerd. Ik weet nog dat ik het voor het eerst hoorde, ik luisterde in een tentje op de camping naar de radio en het ging razendsnel. Ik wist nog niet wat de woorden betekenden en daardoor kon ik de taal zelf horen. Het Duits zit zo in mij dat ik je niet zou kunnen vertellen hoe het als taal klinkt, maar van het Nederlands weet ik dat nog steeds. Daardoor kan ik anders met de klanken omgaan en een andere muzikaliteit creëren.



Verder heb ik met het Nederlands een kortere geschiedenis. Ik weet nog van sommige woorden wanneer ik ze voor het eerst heb gehoord of uitgesproken, aan die woorden zit een herinnering vast die ik kan oproepen. Met Nederlandse woorden kan ik voor mijn gevoel makkelijker spelen omdat ze priller zijn en niet de onontkoombare, diepe betekenis met zich meedragen die Duitse woorden voor mij hebben. Ik heb niet de woordenschat van iemand die hier is opgegroeid, maar die beperking zorgt voor nieuwsgierigheid. Voor mij is taal niet iets vanzelfsprekends, maar iets wat ik blijf ontdekken.



Als je bundel er uiteindelijk is, op welke reactie hoop je dan?



Ik hoop dat iemand in mijn werk iets vindt om naar terug te keren, zoals sommige gedichten mij ook hebben gered, getroost en gevoed. Het lijkt me fantastisch als mijn gedichten iemand op die manier kunnen inspireren. Ik wil iets waardevols toevoegen aan de wereld, op het niveau van het persoonlijke.



Waarom wil je geen portret van jezelf bij dit interview?



Ik snap de relatie tussen het gedicht en het portret van de dichter (nog) niet. Ik kan een economische reden bedenken – dat een gezicht erbij het gedicht persoonlijker lijkt te maken en dus zorgt voor betere verkoop. Mij zit een auteursportret juist vaak in de weg als ik iets lees, alsof ik me dan eerst moet los wrikken van mijn beeld van de schrijver voordat ik bij de tekst, de materie kan komen. Het leidt mij af. Liever geef ik een tentakel die voor mij inhoudelijk met het werk verbonden is, om zo bij een van de harten daarvan te belanden.



Deze digitale ruimte deel ik daarom graag met iemand die mij inspireert, zoals de fotograaf Paulien Oltheten. Ik vind het mooi dat we elkaar nodig hebben en in ons werk leunen op, spelen met en – in de beste zin – stelen van elkaar. Als reactie op mijn gedicht stuurde Paulien me een aantal foto’s waaruit ik &#8216;Loopsporen&#8217; heb gekozen, wensende dat het ook diegenen die dit lezen mag inspireren.







*







J en ik



We ontmoeten elkaar, herhaaldelijk, J en ik, in een snackbar. We bestellen friet, de gasten om ons heen negeren ons. We likken onze vingers, we drinken milkshake, we proberen te vergeten.



We pinnen geld voor who ever ons in het leven heeft geroepen. Ik roep ‘fuck who ever ons -’. We gaan naar een andere tent. Het vergeten lukt me niet. J bestelt vis, J heeft altijd honger.



‘De ene generatie werpt haar machteloosheid op de andere’ zegt J als een poging om mij te sussen, wat tegenovergesteld uitpakt. J eet zure aardbeiensnoep in lange slierten. Over ons heen krast een vliegtuig. We kijken naar zijn spoor. ‘Dit is het verleden’ zeg ik ‘het verleden is rook’.



Eens in een droom kon ik met X-ray ogen door J’s ribbenkast heen kijken, toen zag ik haar hart. Het was het hart van een antilope, het sloeg snel, onstuimig. Wat ik daarna ook nog zag hoe het mijne wortel schoot, onbevreesd, angstaanjagend, hebberig.

Je moet een paar trappen op, maar dan heb je wel wat. De werkplek van Christina Flick biedt een mooi weids uitzicht over Amsterdam-Noord. Als...

We hebben geen heksen nodig als voorouders, we delen tenslotte allemaal dezelfde moeder – we zijn haar uit het oog verloren, postindustriële tijd, maar ze is niet ver. Ze ligt onder het wateroppervlak te dutten.



Alles is levend. Auto’s op parkeerplaatsen overal ter wereld. Tieners op rehabilitatiekampen in de wildernis. Tarotkaarten die keer op keer worden geschud.



Leg negen knopen in een rode draad visualiseer alles wat je altijd hebt gewild.



~



Natte veren breken de sluier open vele veren samen vormen al snel een vogel.



De vogel beweegt zich haar veren uitschuddend richting het occulte, de onzichtbare realiteiten /       /       / dimensies. Er is een waarheid dieper dan het conflict.







De vogel



 > >> >>> >>>> >>>>> >>>>>> >>>>>>> >>>>>>>>







De lucht vult zich met symbolen van vrijheid de oermoeders schieten voorbij deinen niet langer tussen algen.



Wij kijken naar het water strekken dan onze nek uit omhoog.



De vogels: Focus op wat voorbij de waarneming ligt, duw het duister niet weg.&nbsp;

We hebben geen heksen nodig als voorouders,we delen tenslotte allemaal dezelfdemoeder – we zijn haar uit het oog verloren,postindustriële tijd, maar ze is niet ver.Ze...

Lamin Barrow groeit in hoog tempo uit tot een bekende naam binnen de spoken-wordscene. Hij treedt op als Tha RainX en ik stel hem hier op Vuurland graag in vijf afleveringen voor, waarin we steeds een ander aspect van zijn poëzie bespreken. Vandaag: wereldburgerschap.



De eerste keer dat ik met deze term in aanmerking kwam, was toen ik hoorde over de oud-Griekse filosoof Diogenes de cynicus.&nbsp;Toen destijds aan hem werd gevraagd wat zijn afkomst was, antwoordde hij met ik ben een wereldburger.



Wanneer ik Lamin vraag waarom hij zichzelf een citizen of the world noemt, is hij daar niet cynisch over.&nbsp;Hij is trots en zelfverzekerd.&nbsp;We spreken over de reis die hij heeft afgelegd om tot deze conclusie te komen.&nbsp;Hij legt mij de belangrijke rol die zijn ouders speelden uit en hoe dat zich verhoudt tot de Gambiaanse maatschappij waarin hij opgroeide.&nbsp;



In ons oprechte gesprek over dit onderwerp realiseerde ik me dat ik een parallel kan trekken tussen wie ik voor me heb en zijn stage-poet-persona.&nbsp;Zijn poëzie en voordrachten zijn, wanneer je ze live meemaakt, adembenemend. Zijn voordrachten geven mij het idee dat hij weet waar hij hoort te zijn. En nu tijdens ons gesprek praat Lamin met diezelfde urgentie en eerlijkheid.&nbsp;







Je noemt jezelf graag een wereldburger?



Ja, want ik heb mijn eigen plekje nog niet gevonden.&nbsp;Ik weet dat mijn persoonlijkheid grenzen kent.&nbsp;Ik weet dat mijn persoon, wie ik ben, grenzen met zich meebrengt.&nbsp;Daarom wil ik geloven in het wereldburgerschap.&nbsp;Want ik wil mezelf pushen om de wereld in grotere termen te ontdekken en mezelf toestaan net zo vloeiend te zijn als alles wat op me af komt.



Als je het over grenzen hebt, doel je dan bijvoorbeeld op het beperken van jezelf tot één natie of samenleving?



Mezelf een citizen of the world noemen, kan betekenen dat ik overal thuishoor.&nbsp;Want ik hoor op een bepaalde manier overal thuis.&nbsp;Maar als zwarte en als queer persoon, zijn er plekken waar ik gewenst ben en plekken waar ik niet gewenst ben.&nbsp;Dus ik probeer nieuwe ruimtes te ontdekken, totdat ik uiteindelijk de ruimte vind waar ik thuishoor.&nbsp;En dat kan ergens ver van mijn origine zijn of ergens waar niemand op mij lijkt.&nbsp;Waar ik zeker van ben is dat ik ergens in deze wereld thuishoor.



Dat is heel volwassen van je.



Ik denk dat dat komt door mijn levenservaringen.&nbsp;Het leven heeft me door veel kuilen gesleept.&nbsp;Wanneer je voor uitdagingen staat, kun je het beste voor jezelf opkomen.&nbsp;Wat ik ook doe.&nbsp;En ik denk dat dat me een beter mens heeft gemaakt. Me heeft gekneed tot wie ik nu ben. En ik ben blij om te zeggen dat ik trots op mezelf ben.



I love that for you.



Thank you.



In je gedicht,&nbsp;Take my silence as charity (This is a poem of speaking silence) deel één en twee, komen de volgende twee passages voor:



‘I am only a boy who has Mandinka on his tongue



I am only a boy who wants to feel the taste of his mother&#8217;s laughter sinking in his stomach



I have come from too far and too close to not remember the hands that mould me into becoming sunlight



So, understand me when I say this, I burn best each time that I convince myself that everyone is broken inside.’&nbsp;



(&#8230;)



‘So, tell everyone back home, that I am not coming back home



I am building a home out of the fragments of newness I have found.’



Kun je hier nog wat meer over vertellen?



Het eerste deel gaat over hoe ik gewoon maar een kind ben dat Mandinka is, en ik spreek natuurlijk ook Mandinka.&nbsp;Dat is mijn moedertaal.&nbsp;Deze passage gaat over mijn moeder.&nbsp;Ik zou willen dat mijn moeder meer begrip voor me had gehad toen ik opgroeide.&nbsp;Want dat voelde ik niet.



Ik denk dat mijn vader dichter bij de ideale ouder voor mij stond dan mijn moeder.&nbsp;Het Gambiaanse beeld van mannelijkheid is strict en niet onderdanig. Terwijl van vrouwen wordt verwacht dat ze veel onderdaniger en voorzichtiger zijn.



Dus wat mijn ouders betreft vind ik het het nogal ironisch: mijn moeder was eigenlijk op een bepaalde manier een vader en mijn vader leek in zijn manier van zijn en mij dingen aanleren meer op een moeder.



Ik denk dat mijn relatie met mijn vader een beter voorbeeld was van wat die samenleving niet vertegenwoordigt.&nbsp;En dat mijn moeder de vrucht is van de boom, de samenleving.&nbsp;Ik neem het haar niet kwalijk dat ze zo is.&nbsp;Ze is uiteindelijk ook maar wat de maatschappij wil dat ze is.&nbsp;



Daarin is ze niet fout, maar ik had gewild dat ze toch ook aan haar kinderen een andere vorm van aandacht gaf, een andere vorm van veiligheid, in plaats van dat wat de maatschappij van haar verlangt.&nbsp;Het verlies van mijn vader bracht me tot de conclusie dat ik niet terug naar huis wil, want naar welk huis moet ik terugkeren?&nbsp;



Ik schreef dit gedicht nadat mijn vader stierf.&nbsp; Dus het bevat veel&nbsp;angry-punch-everyone&nbsp;gevoelens.&nbsp;Dat neemt niet weg dat ik nu nog steeds instem met alles wat in dit gedicht wordt gezegd.&nbsp;Het is oprecht, dus ik denk dat ik het met dezelfde gevoelens en heartstrings voordraag.



En of.&nbsp;Bedankt voor het delen hiervan en nogmaals mijn condoleances.







*







Flames&nbsp;



I am a burning city



In love with the wind



Feeding voices to the silence



Hiding, yet another man’s tears in my eyes 



My mother, she says I feel too much



I looked into her eyes and said, Ma



Too much is all that’s left to feel 



I am a boy, carrying



Too many dead cities on my shoulders



The dead know how to love me bare and dusty



How to wear a smile on my face each time I fall



How to lead my mind in finding peace in silence



I pledge my allegiance to her alone 



Tilted crowns, standing



On ashes of demolished cities



Conquering everything that breathes 



I have been a slave to the living



They know how to make soup of my tears



How to weave expiration into my laughter



So I curse them in every language I speak 



When I hit roller coasters



I’ll bow my all to the moon, she’s a good lady



She knows how to build me into another city



I shall not ask to breathe living into the dead



I shall leave the dead be dead and take rest 



This time



I must remember to change my name



They must call me flames



Because I will colonize everything I touch.







*







Website:&nbsp;<a href="https://laminbarrow.nl/2021/01/21/flames/">https://laminbarrow.nl/2021/01/21/flames/</a>&nbsp;|&nbsp;Instagram:&nbsp;<a href="https://www.instagram.com/tha_rainx/">https://www.instagram.com/tha_rainx/</a>&nbsp;&nbsp;&nbsp;

Lamin Barrow groeit in hoog tempo uit tot een bekende naam binnen de spoken-wordscene. Hij treedt op als Tha RainX en ik stel hem hier op...

Jane Eyre

In de brugklas las ik Jane Eyre voor het eerst, tijdens de winter. Op dagen dat het hard sneeuwde, kwamen mijn ouders me van school ophalen met de auto, zodat ik niet over ijzige fietspaden naar huis hoefde in het schemerdonker. De tijd na mijn laatste les, en voordat zij er waren, bracht ik door aan een tafel in de aula, mezelf verstoppend in dat enorme boek. Eén keer kwam een jongen, een ouderejaars, op de tafel zitten en vroeg me wat ik aan het lezen was. Ik was net twaalf, verschrikkelijk verlegen en wist met moeite uit te leggen dat het een oud boek was, over een meisje en haar leven.



‘Oh,’ zei hij, ‘dat klinkt saai.’



Ik stamelde nog dat ik het juist heel mooi vond, maar hij liep alweer weg, waarschijnlijk om onder het afdakje te gaan roken.



Terwijl ik Charlotte Brontës boek teruglees, verbaast het me dat ik het als twaalfjarige niet met die jongen eens was. Jane Eyre is een dik, traag boek, met paginalange beschrijvingen, formele gesprekken en een nadrukkelijke, moralistische boodschap. Het soort roman dat ik tegenwoordig graag lees op grauwe zondagmiddag, maar niet per se iets dat ik een brugklasser zou aanraden. Toch is ook dit boek er één dat er altijd uitspringt als ik mijn leeservaringen graaf, hetzij op een andere manier dan Kees de jongen en The Catcher in the Rye. In tegenstelling tot Kees en Holden voelde Jane niet echt als een gelijke, een vriendin. Ze was eerder een soort grote zus, die zich met zaken bezighield die voor mij even intimiderend als intrigerend waren.



Dat komt deels waarschijnlijk door het toen nog grote leeftijdsverschil. Hoewel Jane aan het begin van het boek een meisje van tien is, springt het verhaal na een pagina of honderd een aantal jaar vooruit. Jane is dan achttien en gaat als gouvernante werken in het magische, maar duistere Thornfield Hall. In mijn ogen was ze toen al een echte volwassene en mijn leven voelden in alle opzichten mijlenver van het hare verwijderd. Jane vond ik soms streng en kil, haar sobere, religieuze blik strookte niet met de mijne, maar toch was het betoverend om haar in historisch Engeland te zien opgroeien. Want opgroeien deed ze, net als ik, nog tot lang na haar achttiende verjaardag.



Achteraf zou ik kunnen denken dat mijn fascinatie met Jane komt door haar reis naar zelfstandigheid als jonge vrouw. Hoe ze van een angstig, ongeliefd meisje verandert in een jonge vrouw die liever alleen is dan dat ze trouwt met iemand van wie ze niet houdt. Hoe ze, ondanks alle tegenslagen in haar leven, toch haar best doet om een goed, eerlijk, hardwerkend mens te zijn. En hoe kundig Brontë daarbij gebruikmaakt van metaforen, symboliek en stijlfiguren. Maar dat is slechts een analyse na jaren literatuurstudie, en heeft niks te maken met wat er in mijn twaalfjarige hoofd omging.



Wat Jane Eyre echt zo bijzonder maakte, is dat ze lelijk was.



Alle populaire chickflics en meidenboeken in mijn jeugd hadden één ding gemeen: het hoofdpersonage was altijd, maar dan ook áltijd, bloedmooi. Het enige alternatief was dat de hoofdpersoon het hele boek lang belachelijk werd gemaakt omdat ze rondliep in een spijkerbroek en een paardenstaart, om vervolgens op een eindfeest/filmpremière/optreden te verschijnen met een lik mascara en in een lange jurk. Blijkbaar was dat monster dat door de schoolgangen sjokte stiekem een prachtige, begeerlijke meid! Wat een geluk!



Van deze verhalen leerde ik voornamelijk dat meisjes die zich kleedden zoals ik per definitie niet mooi gevonden worden: op een gegeven moment zouden er toch een paar hakken en een krultang aan te pas moeten komen. En ook dat het niet zoveel uitmaakt dat je slim of aardig bent, als je zo verborgen gaat achter wijde truien dat toch niemand je opmerkt. Het was een les die ik, net als ongetwijfeld vele anderen, moeilijk heb kunnen loslaten.



Wat een opluchting om dan te lezen over Jane, die door iedereen lelijk en plain wordt genoemd, maar daar niet van schrikt. Sterker nog, ze erkent met verfrissende nonchalance dat ze inderdaad geen schoonheid is en dat dat haar ook weinig uitmaakt. Jane is mager, bleek, niet rijk en ook niet uitzonderlijk slim. Maar ze werkt hard en probeert het juiste te doen. Daarnaast is het niet zo dat ze geen aandacht aan haar uiterlijk besteedt: ze zorgt er altijd voor dat ze schoon en netjes verzorgd is. En hoewel ze op vele vlakken veranderingen doormaakt gedurende het boek, is haar uiterlijk er niet één van. Als Jane op het einde trouwt met haar geliefde Mr. Rochester, is ze niet opeens mooier dan eerst. Rochester zelf is in haar afwezigheid blind geworden en herkent zijn grote liefde slechts door haar vingers te voelen. Hoe mooi of lelijk Jane is, is simpelweg niet van belang.



Tegenwoordig is er op sociale media veel meer aandacht voor body positivity dan toen ik een tiener was. De boodschap luidt regelmatig dat we allemaal op onze eigen manier mooi zijn. Op het eerste gezicht een positieve ontwikkeling, maar bij mij blijft er iets knagen. Waarom is het überhaupt zo belangrijk dat we mooi of aantrekkelijk zijn? Waarom is het niet genoeg om oprecht, eerlijk en goed te zijn, maar willen we dat altijd koppelen aan hoe we eruit zien? Is van alle slechte kwaliteiten die een mens kan hebben lelijkheid echt de allerergste?



Mijn eigen hypocrisie wil ik niet ontkennen. Ook ik doe dagelijks mijn best om er ‘goed’ uit te zien en voel me onzeker als ik het idee heb hierin te falen. Die patronen zitten nou eenmaal diep in ons wereldbeeld. Niemand die ik ken – man, vrouw, jong of oud – wíl lelijk gevonden worden. Maar juist daarom is Jane zo’n uniek personage. Zij verwoordt, duidelijker dan welke romcom dan ook, dat het echt om het innerlijk gaat.

In de brugklas las ik Jane Eyre voor het eerst, tijdens de winter. Op dagen dat het hard sneeuwde, kwamen mijn ouders me van school...

Mythen en stoplichten

Ze heeft haar jas al aan, maar gelukkig ben ik nog net op tijd. Alara Adilow is onze afspraak vergeten, tot haar eigen schrik: ‘Normaal zet ik alles netjes in mijn agenda, hoor!’ Ze wilde net vertrekken naar een optreden, maar een uurtje later vertrekken moet kunnen, beslist ze met een zekere vanzelfsprekendheid. Ik ga aan tafel zitten terwijl ze twee koppen thee zet, allesbehalve gehaast.



Van tevoren stuurde Alara me ‘Ruis in de verbinding.’, een gedicht dat eerder in De Gids heeft gestaan. Ze is fan van het tijdschrift en dan vooral van de digitale archieven, waarin ze soms jarenoude nummers afspeurt naar meer gedichten. Haar leeshonger is groot en zo ook haar publicatiedrang. Ze wil graag verschijnen bij zo veel mogelijk tijdschriften en platforms – dit interview vindt ze een mooie toevoeging aan het rijtje.







Je debuutbundel heet Mythen en stoplichten, en in dit gedicht schrijf je: ‘De stoplichten waren kapot.’ Een belangrijk beeld dus, het stoplicht. Waarom?



Toen ik met de bundel begon, schreef ik wat ik noem ‘stedelijke poëzie’. Urban, ook vanuit mijn achtergrond in de spoken word. Het ging over mijn omgeving, de buurt waar ik vandaan kwam, bijna met een sociologische benadering. Het stoplicht was daarbij een sterk beeld want het zegt iets over hoe we in een stad met elkaar omgaan. Het is een regulerend mechanisme binnen een samenleving. Het zorgt voor veiligheid, maar soms sta je lang te wachten op niets en voelt het overbodig en belemmerend. Het stoplicht staat in scherp contrast met de eeuwenoude mythe, die het materiële overstijgt.



Dit hele gedicht is enorm beeldrijk, alleen al in de eerste strofe. Waar komen al die beelden vandaan?



Metaforen geven voor mij gevoelens weer. Ik las laatst dat iemand over Caravaggio zei dat zijn schilderijen niet alleen scènes zijn maar uitgebeelde emoties. In poëzie is de metafoor daarvoor het belangrijkste instrument. Misschien maakt dat mij een sentimentele dichter. Lang was ik meer van de hermetische, abstracte poëzie, zoals van Kouwenaar en Lucebert. En van de talige dichters van het objectivisme, bijvoorbeeld Rae Armantrout. Maar in mijn eigen werk is de focus komen te liggen op emotionele conflicten.



Dit is een heel persoonlijk gedicht en ik heb lang gezocht naar hoe ik deze inhoud het best kon communiceren. De transitie, de daaropvolgende breuk met mijn moeder, haar achtergrond… Lange tijd lukte het me niet om queer gedichten te schrijven met transgender-zijn als thema, en ook dit gedicht kostte veel tijd. Er zitten maanden aan zelfonderzoek door dagboekschrijven en eindeloos herschrijven aan vooraf. Ik moest ernaartoe graven. Dichten is een ingewikkeld proces dat nog wel eens wordt onderschat. Je moet de gevoelens niet alleen blootleggen, maar ook onderzoeken en daarna in poëzie weergeven. Metaforen zijn heel geschikt hiervoor, omdat ze de betekenis ook openlaten – die is nu eenmaal niet helemaal vast te leggen.



Ik ben een estheet: het gaat mij ook om de schoonheid van taal, wat voor constructies en sensaties die allemaal kan voortbrengen. Zo begon het dichten voor mij, met het taalspel, en dat ging boven de betekenis. Dat was problematisch, want wilde ik dan eigenlijk zeggen? Voor de bundel heb ik lang nagedacht over wat ik nu eigenlijk met mijn poëzie wil. Ik weet nu dat ik wil zorgen voor open communicatie: ik streef ernaar om in mijn gedichten doorzichtig en benaderbaar zijn. Bijvoorbeeld in een regel als: ‘Ik ben niet bang om er niet bij te horen.’ Dat is gewoon spreektaal, niet per se poëtisch. Maar het is wel een zwaartepunt in het gedicht. Mijn werk lijkt nog niet altijd open, maar het is al een stuk opener dan eerst.



Heb je in deze nieuwe fase van je dichterschap ook andere literaire voorbeelden?



Zeker, vooral veel Afro-Amerikaanse dichters. Zij schrijven vaak over hun eigen situatie. Danez Smith bijvoorbeeld, en Justin Philip Reed. Ik besef dat zij niet per se de beste dichters zijn, maar ze schrijven over hedendaagse onderwerpen die ik ook belangrijk vind. Het gaat me niet meer alleen om de dichtkunst zelf, maar vooral om de inhoud. Poëzie is een medium om te spreken over wat belangrijk is. Natuurlijk zijn vorm en inhoud niet altijd zo sterk gescheiden, maar dit is wel de verschuiving die ik voor mezelf heb waargenomen.



Mijn bundel kwam heel lang maar niet af. De vraag die ik mezelf nu steeds stel is: wat wil ik met dit gedicht zeggen? In de gedichten die ik nu heb gekozen, probeer ik iets belangrijks te communiceren. Misschien is het gedicht zelf soms minder mooi dan zou kunnen, dat kan. De urgentie van mijn boodschap is het beste ankerpunt.



Hoe ver ben je nu in het proces?



De eerste versie is al bij mijn redacteur geweest en daarna is er nog veel verschoven. Ik hoop de komende maanden aan individuele gedichten te kunnen schaven, te kijken of er iets nog niet gezegd is. Nu blijf ik de bundel steeds herlezen, van kaft tot kaft, om te kijken naar de structuur. Ik ben echt een peuteraar en houd ervan om intensief bezig te zijn en blijven met de tekst. Daarmee zou ik zo nóg een jaar bezig kunnen blijven. Plus, je blijft je ontwikkelen en dan kun je bij wijze van spreken wel de hele tijd opnieuw beginnen, want je staat steeds weer net anders in je eigen tekst. Maar je moet een keer een punt achter het proces zetten, want anders maak je je werk kapot.



Ik dacht altijd dat ik in de laatste fase van mijn bundel nog veel zou schrijven, maar dat valt tegen. Het kost nu veel moeite om één regel op papier te krijgen, terwijl een gedicht bij mij normaal heel snel tot stand komt. Ik heb geleerd een gedicht de ruimte te geven. De spontaniteit waarmee het ontstaat is niet rationeel maar emotioneel en lichamelijk. Ik kan het niet forceren, het gedicht moet ademen wanneer het daarom vraagt. Tijdens het schrijfproces kun je niet alles uitdenken, dat komt in deze laatste fase.



Wanneer zie jij een gedicht als af en kun je het loslaten?



Bij ‘Ruis in de verbinding.’ was het de deadline voor De Gids. De publicatie maakt het officieel. Maar tegelijk bestaan er van dit gedicht meerdere versies. Als ik herschrijf, maak ik eigenlijk altijd een nieuw gedicht. Dat heeft vaak dezelfde boodschap maar met andere accenten, bijvoorbeeld meer nadruk op de moeder. Deze versie was op een moment gewoon af, de energie was op. En ik wilde het de wereld in hebben.



Soms faalt er ook een gedicht, dan wordt het niet goed, hoe veel versies ik ook schrijf. Of eigenlijk is falen niet het goede woord, iemand anders kan het nog steeds goed vinden. Maar ik neem het dan niet op in mijn bundel. De selectie die er wel in komt, vormt zo’n klein percentage van wat ik allemaal geschreven heb. Er is alleen ruimte voor wat ik echt sterk en belangrijk vind. De inhoud moet goed zijn en het moet als geheel én van regel tot regel goed in elkaar zitten. Uit gedichten die het niet redden tot de bundel, kan ik met een beetje geluk nog een regel hergebruiken.



Wat doe je als je twijfelt aan de kwaliteit van een gedicht of een regel?



Laten liggen en er later – een week, een paar weken later – nog eens naar kijken. Herlezen. Op de computer, op papier. Laten liggen. Lezen. Heel vaak lezen. Ik let in het bijzonder op de stem. Ik schrijf altijd vanuit een ik-persoon en dan is oprechtheid erg belangrijk. Als ik schrijf over migratie en een persona een stem geef, neem ik op een bepaalde manier iemands plek in. Daar moet je voorzichtig mee zijn. De stem achter het gedicht moet hoorbaar zijn en ik moet blij zijn om die stem aan te nemen.



Je bundel is er in april. Op welke reactie hoop je?



Ik ben dankbaar voor mijn uitgever, mijn redacteur en iedereen die me bij dit lange proces ondersteund heeft. Het voelt heel waardevol dat ik binnenkort een bundel heb afgemaakt. Het is voor mij niet alsof de bundel pas tot leven komt als anderen hem gaan lezen. Voor mij als dichter staat het schrijven centraal: ik groei erdoor, ik leer ervan, het geeft mijn leven betekenis. Zo bekeken maakt de reactie me eigenlijk weinig uit.







*







Ruis in de verbinding.



Je ex joeg ons ’t huis uit. We kropen door een knoop strevend naar een thuis, vier voeten op een asfaltweg, over het water naar Engeland. De wolken leken van karton. &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; Ik zag je zitten op een stoep, je hield middennacht vast, een zwartblauw kalf likte je wangen. Een glimlach tussen je vingers. Het licht veranderde in een duizendpoot en at de glimlach weg.



Je schitterde als een gewonde paradijsvogel.



De stoplichten waren kapot. Je hart dreef als een wond in de wijnfles. &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; We groeiden op in jouw jeugd; &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; een onhandige gazelle gevangen tussen geschiedenis en lichaam. We lagen loom als panters op het matras omringd door bleke muren, Wietrook krulde om ons heen. ‘Je bent de enige, mijn koning, mijn wereld’ – en jij de mijne. Soms mompelde je in jezelf over jouw moeder, tante, zus, broers, vader, oom, verkoolde huwelijk, land. Een land met vlaktes van suikerig zand als tong, een rusteloze zon als nier.



Stemmen van een achtergelaten familie, leven in jouw oorschelpen. &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; Bij koranleer spijbelde je, mijn groei in je buik verborg je. Je bent een tjiftjaf, zette mij als een rots op je schouders en klom op de rug van de stier.



&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; Toen ik volwassen was en je bezocht



vermomde ik me voor jou. Een vorm waarin ik dacht te passen. Je hield van mij als zoon en ik wilde een echte zoon zijn. &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; In de spiegel zie ik jou. Jouw lach komt uit mijn mond. &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; Misschien… Misschien wilde ik als jij zijn omdat mannen altijd onze pijn begroeven. Hun stemmen volgen ons naar alle huizen waarin we wonen. Die stemmen wonen in onze oude schoenen.



Ik begon hormonen te nemen, verschuilde mijn borstgroei. In jouw nieuwe huis mijmerden gehoorzame engelen over gods’ aangezicht. Je zei dat je djinns hoorde in de kas in de tuin. Toen ik er munt ging plukken voor de thee. &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; Toen ik je de laatste keer belde: een kort gesprek, we waren niet dezelfde diersoort meer.



Als ik besloot mijn metamorfose door te zetten – ik ben een vrouw als jij.&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; De verbinding brak als een been. &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; accepteer me als je dochter alsjeblieft Ik heb de zon mijn naam horen mompelen. met een bliksemschicht in mijn buik ga ik naar de feesten toe. Ik ben niet bang om er niet bij te horen. Ik draag de oorbellen die ik van je heb gestolen.

Ze heeft haar jas al aan, maar gelukkig ben ik nog net op tijd. Alara Adilow is onze afspraak vergeten, tot haar eigen schrik: ‘Normaal...

eerste herinnering

tweede herinnering

derde herinnering

vierde herinnering

vijfde herinnering

Vijf herinneringen aan brandnetels

Over drie dagen is het bevrijdingsdag. Op school hebben we projectweek. Het thema is ‘leven in oorlog’. Vandaag is er een Holocaust-overlever in de klas om te vertellen over haar tijd in concentratiekamp Auschwitz en Bergen-Belsen. De vrouw komt samen met onze Nederlands docent binnen. Ze ondersteunt zichzelf met een paarskleurige wandelstok. De handgreep en de rubberen dop aan de onderkant van het ding zijn felgeel.&nbsp;Ze neemt plaats in de gestoffeerde stoel, die voor de gelegenheid uit de lerarenkamer is gepakt. De tafels hebben we naar achter geschoven, de stoelen in theateropstelling gezet. Ik zit op de tweede rij en ruik de haargel van de klasgenoot voor me. Het ruikt naar te zoete perzik en doet me denken aan een geurstift die ik vroeger had.



De vrouw stelt zich niet voor.&nbsp; ‘Je naam deed er niet toe in het kamp,’ zegt ze. Ze stroopt haar blouse op en laat het serienummer zien dat op haar linkeronderarm is getatoeëerd. Ik kijk naar de vale cijfers en de levervlekken op haar huid.&nbsp; ‘De nummers van mijn drie broers ken ik nog altijd uit mijn hoofd,’ gaat ze verder. Ze vertelt dat er dagen waren dat ze zo ziek was dat ze vergat dat haar broers niet meer leefden. Dat ze ijlde en hen zag lopen. Van de mensen die dagelijks moesten werken buiten het kamp, keerden er velen niet terug. In de barakken braken luizenplagen uit en iedereen had honger. ‘We plukten de brandnetels die langs het prikkeldraad groeiden en kookten er soep van.’



Terwijl de vrouw praat, blijf ik kijken naar het nummer op haar arm. Ik zie het jongetje van de zwemles voor me dat met zijn fiets viel. Hij klapte met zijn kin op straat. Het bloed liep langs zijn hals.&nbsp;Ik vond dat hij iets weg had van een vampier. Een vampier die net iemand had gebeten en daar spijt van had, want hij huilde. Ik was jaloers op het jongetje. Er bleef een winkelhaakvormig litteken achter op zijn kin.&nbsp; Vlak na de val van het jongetje schuurde ik expres met mijn scheenbeen langs een hek. Ik droeg een korte broek. Het was direct hek-op-huidcontact, maar er vormde zich geen winkelhaak. Er welden enkel wat druppeltjes bloed op, zoals gebeurt bij een ui wanneer je die snijdt.&nbsp;



Na school stop ik onderweg bij een strook groen langs het spoor. Er staan brandnetels. Ik pluk de planten met blote handen. De brandharen steken mijn handrug, palm en tussen mijn vingers. Binnen enkele minuten is mijn huid rood en tel ik tientallen netelblaren. Ik gooi de geplukte brandnetels terug tussen de planten en kijk naar mijn gehavende handen. Ik wil dat de netelblaren blijvend zijn. Maar nog voordat ik thuis ben, is de meest hevige roodheid weggetrokken.

Over drie dagen is het bevrijdingsdag. Op school hebben we projectweek. Het thema is ‘leven in oorlog’. Vandaag is er een Holocaust-overlever in de klas...

Lamin Barrow groeit in hoog tempo uit tot een bekende naam binnen de spoken-word scene. Hij treedt op als Tha RainX&nbsp; en ik stel hem hier op Vuurland graag in vijf afleveringen voor, waarin we steeds een ander aspect van zijn poëzie bespreken. Vandaag: The Inbetweennes&nbsp;



Lamin groeide op in Gambia en kwam voor de eerste keer naar Nederland toen hij achttien was. Geografisch gezien is het duidelijk waar hij nu leeft.&nbsp; Maar met die overgang van het ene land naar het andere is zijn leven, cultureel en maatschappelijk gezien, totaal veranderd. Naast dat we het hebben over hoe we een intercity van elkaar verwijderd wonen, hebben we het geregeld ook over waar we leven &#8211; of juist niet leven. In zijn werk benoemt Lamin geregeld de natuur en met name de zee, de ruimte tussen landen in.&nbsp;



Ik vroeg me af of we het over die tussenruimte kunnen hebben. Over wat het betekent om tussen twee culturen te wandelen en je af te vragen welke rol je roots spelen in een leven hier in Nederland. Iemand van de tweede generatie zijn, noem ik dat. Lamin heeft zijn eigen term: the inbetweennes. Lamin is inmiddels niet meer achttien. Hij is drieëntwintig en leeft al een tijdje in de inbetweennes.&nbsp;&nbsp;







Wat maakt dat je in de inbetweennes leeft?



Dat ik uit Gambia kom en mezelf in een nieuwe omgeving bevind.&nbsp; Het leren kennen van de leefgewoontes van deze nieuwe omgeving plaatst me op een bepaalde manier tussen ruimtes. En ik denk dat ik de eerste keer toen ik in Nederland was een nieuw soort energie voelde: ik voel dat ik nu losgekoppeld ben van waar ik vandaan kom. En als ik weer in Gambia ben, heb ik het gevoel dat ik niet vooruit ben gegaan in mijn manier van denken. Ik heb dan de neiging om dingen in een ander licht te zien. En dat ik soms daar [Gambia] niet zou willen wonen. Maar wanneer ik in Nederland ben ontstaan diezelfde gevoelens. Dus ik denk dat het me ook doet beseffen dat mijn ruimte zich ergens tussen deze plaatsen in bevindt.



Hoe voel je je daarbij? Als ik je dit vijf jaar geleden zou vragen versus nu.



Ik denk dat ik vijf jaar geleden deze plek [Nederland] zou verkiezen boven waar ik vandaan kom. Dat komt omdat mijn lichaam en mijn geest toen op reis waren om te zoeken en te ontdekken. Ik denk dat wie ik nu ben het eindproduct is van mijn zoektocht en het ervaren van deze twee plaatsen. En uiteindelijk vind ik dat er nog steeds iets ontbreekt &#8211; dat ontbreken zorgt voor de inbetweennes. Maar dat ik me in deze tussenruimtes bevind is ook een route. Het is een reis die ik nog steeds afleg. Ik leer elke dag en ik ontdek nieuwe dingen, dus misschien is dit allemaal over een jaar of twee een ander verhaal.



Vind je deze reis eenzaam?



Soms, soms. Ik ben niet iemand die allerlei tegenstrijdigheden in zich heeft, maar in zekere zin ben ik behoorlijk gecompliceerd. Soms wil ik dat er mensen om me heen zijn. Soms wil ik helemaal niemand om me heen. De eenzaamheid die ik soms voel creëer ik voor mezelf. Ik denk dat het komt door wie ik ben. Zwart, queer, uitgesproken. Dit zijn uitdagende factoren voor deze ruimte, deze inbetweennes. Als ik niet heb wat ik wil, ben ik liever alleen, dan met mensen of dingen die me niet bevredigen.



Er is een zin in je gedicht die luidt:



‘I am this broken child who never wants to go back home, because home you see is a thief of my joy. Home you see is full of promises of nothingness.’



Hij komt uit Take my silence as charity (This is a poem of speaking silence), &nbsp;deel één. Staat in deze zin de oorzaak&nbsp;voor jou om in de inbetweennes te zijn? In de zin dat er dingen zijn gebeurd en nu ben je hier?



Ja, want ik denk dat ik veel littekens uit het verleden heb. En natuurlijk ben ik geboren en getogen in Gambia. En tja, ik woonde er achttien jaar. Als jong persoon die in Gambia woont, heb ik veel moeilijkheden meegemaakt die me een boost hebben gegeven om sneller volwassen te worden, iets wat een kind niet wil. Het was meer een uitgebuite jeugd. Het feit dat ik queer ben, met vrouwelijke trekjes, plaatst me in een categorie mensen in Gambia. Ik ben niet dapper genoeg om dat van me af te zetten. Ik ben niet sterk genoeg om dat marginalisern echt van me af te zetten.



Verbannen worden van de plek waar je geboren bent &#8211; van de plek waar je van kinds af aan van houdt &#8211; alleen vanwege je seksualiteit of vanwege je de manier waarop je je uit is behoorlijk dehumanizing. Omgaan met mensen die gewoon niet begrijpen wat jouw waarheid is en je op een bepaalde manier willen veranderen, zodat je in hun samenlevingskader of het kader van het perfecte gezin kunt passen&#8230; Ik vind dat erg zwaar.



Daar wilde ik dus van weggroeien. Ik wil iets nieuws voor mezelf creëren. Dus in dit geval [de zin van het gedicht] vond ik mezelf eenzaam en beroofd. Ik had het gevoel dat me veel onrecht was aangedaan. Het was een plek waar ik als persoon niet kon groeien. Het enige wat ik voor mezelf kon doen, was uit die ruimte ontsnappen en ergens anders opnieuw beginnen.



Maar eindigt de reis niet?



De reis weet dat de reis niet eindigt. Maar het is belangrijk om bewust afstand te nemen van het verleden. Soms denk ik na over hoe ik af en toe trauma’s uit mijn verleden toelaat in mijn volwassenheid en dat dat behoorlijk in strijd kan zijn met de persoon die ik nu ben. Het is iets dat ik steeds beter leer te vermijden.



Ik denk dat ik niet meer de persoon uit het verleden ben. Ik was absoluut een heel verlegen kind toen ik opgroeide. Heel rustig en gereserveerd. En nu nog steeds. In bepaalde situaties ben ik stil. Alsof ik mezelf niet op de best mogelijke manier wil laten zien. Het is dan alsof het kind uit het verleden mijn volwassen lichaam overneemt en er dan voor kiest stil te zijn, onderdanig te zijn en niet mijn nieuwere zelf te vertegenwoordigen.



Als kind zei ik niet vaak wat ik wilde zeggen. Maar nu &#8211; als de nieuwe persoon in mij iets wil zeggen, dan zegt hij het gewoon.







*







Dream of a tongue



The sun is always on its way



This is the prayer of my tongue



Soft eyes, gazing upon hope



One that ferries a father’s dream



I am a vision that belongs to none except myself



Broken by being, assembled by the kindness of lovers



Fallen off too many a wagon, but still build-up



The vigor to gather my ruins and surge again



The sun is always on its way



This is the dream of my tongue



And for that, this body that I own today



He did not witness the atrocities of yesterday



He is a new seed remember, learning by living new again



Do you see



I am what hope is



I live, I fall, I love, I pray, I conquer



Do you see



I am adorned in sun colors now



Feasting on the heaven of my own making.







*







Website:<a href="blank">https://laminbarrow.nl/2021/11/22/dream-of-a-tongue/</a>&nbsp; | Instagram:&nbsp; <a href="blank">https://www.instagram.com/tha_rainx/</a>&nbsp;

Lamin Barrow groeit in hoog tempo uit tot een bekende naam binnen de spoken-word scene. Hij treedt op als Tha RainX&nbsp; en ik stel hem...

Mijn opa heeft de brommer van mijn broer tussen de brandnetels verstopt. Ik zag hem met de Tomos de hoek om verdwijnen. Iets verderop ligt een stuk braakliggend terrein. Er waren plannen om er een buurttuin te realiseren, maar de gemeente wil de juiste vergunning niet afgeven. Nu is het een dumpplek voor oud witgoed en smoezelige tuinkussens. Een groot deel van de grond is overwoekerd door brandnetels, kleefkruid en zevenblad.



Als mijn opa terug is, doe ik alsof ik van niks weet. Ik wil niet dat hij me medeplichtig maakt. ‘Je broer heeft zijn brommer niet op slot gezet,’ zegt mijn opa. ‘O,’ antwoord ik en blader verder in de Wehkamp catalogus.&nbsp;Het papier voelt glad en ruikt intens naar printerinkt. Een aantal bladzijden heeft een ezelsoor. Ik sla de catalogus open op een van de gemarkeerde bladzijden. Mijn opa kijkt met me mee en wijst een kledingstomer aan. Ik knik, vraag niet wanneer hij denkt zijn kleren te gaan stomen. Mijn opa koopt dingen en gebruikt ze niet. Vaak staan de aankopen een aantal dagen in de woonkamer, om vervolgens te worden opgeborgen op zolder of in de garage.&nbsp;



Hij onthoudt wat waar ligt. Dat weet ik zeker. Toen ik klein was, wist hij precies wanneer ik meer dan één sprits had gepakt. Zelfs nu weet hij het wanneer mijn broer en ik in zijn afwezigheid koffie hebben gedronken. Dan zegt hij dat twee afgestreken maatlepels koffie voldoende is. Ik verdenk hem ervan de koffie te wegen voordat wij komen. ‘Doet je broer dat thuis ook?’ vraagt mijn opa. ‘Wat?’ ‘Zijn brommer niet op slot zetten.’ Ik haal mijn schouders op. Mijn opa zuigt zijn wangen naar binnen. Hij lijkt op de schreeuwende man van Munch.&nbsp;



Met mijn tante en neefjes bladerde ik een keer door een oud fotoalbum. Op de eerste foto in het album stond mijn opa met een gebruinde huid en een pompadour kapsel. Hij stond tegen zijn motor geleund en lachte. Zonder dat de anderen het zagen, hield ik tijdens het bladeren mijn ogen dicht.&nbsp;



Op de trap klinkt gestommel. Mijn vader en broer komen de woonkamer binnen.&nbsp; ‘Het bed staat,’ zegt mijn vader. ‘Ik heb het hoofdeinde al een stukje omhoog gezet zoals de arts adviseerde. En je moet ’s nachts gaan zitten tijdens het plassen.’ Ik kijk naar mijn opa. Hij heeft zijn wangen nog steeds naar binnen gezogen. Zijn handen zitten diep weggestopt in zijn broekzakken. Ik zie zijn vingers onder de stof bewegen. Ik weet dat hij zijn duimnagel in de toppen van zijn andere vingers drukt. Dat doet hij wanneer hij stilstaat. ‘Beweging zet aan tot vergeten,’ zei hij eens. Soms zie ik voor me hoe hij opgebaard ligt en ook dan nog met zijn vingers friemelt.&nbsp;



‘Waar wil je dat ik de handleiding van de afstandsbediening neerleg, opa?’ vraagt mijn broer. Mijn opa laat zijn wangen weer naar buiten ploppen. Het klinkt alsof hij de lucht een klapzoen geeft. Hij haalt zijn schouders op. Mijn vader pakt de handleiding uit mijn broers hand en legt hem midden op tafel. ‘We halen die oude matras nog even naar beneden en dan zijn we klaar.’&nbsp; ‘Klotebed,’ zegt mijn opa als mijn vader en broer boven zijn. Ik grinnik. Hij geeft me een zachte tik tegen mijn achterhoofd. Wanneer hij me aanraakt heb ik altijd heel even de neiging hem vast te pakken. Ik wil zijn gefriemel stoppen en vragen of het echt zo erg is niet kunnen vergeten.&nbsp; ‘Je hebt nu wel een visco-elastisch traagschuimmatras,’ zeg ik. Mijn opa schudt zijn hoofd. Hij laat zich zakken op de stoel naast me en schuift theatraal de handleiding naar zich toe. ‘Ga je je broer helpen zoeken?’ vraagt hij. ‘Zoeken waarnaar?’ ‘Zijn brommer.’ Ik geef geen antwoord. Ik denk aan de keer dat hij met mijn voetbalschoenen hetzelfde deed als met de brommer. Na het spelen op het trapveldje liet ik de schoenen bij de voordeur staan. Ze waren weg toen ik naar huis wilde gaan. ‘Als iets van jou is, moet je dat bij je houden,’ had mijn opa gezegd. In tranen liep ik de hele wijk door. Ik vond de schoenen op de dumpplek. Eentje lag in een aftandse wasdroger, de ander tussen de brandnetels. ‘Ik heb hem toen verteld waar ik mijn voetbalschoenen vond. Hij wist meteen dat jij het had gedaan,’ zeg ik. Zorgvuldig vouwt mijn opa de handleiding op tot hij de grootte heeft van een post-it.

Mijn opa heeft de brommer van mijn broer tussen de brandnetels verstopt. Ik zag hem met de Tomos de hoek om verdwijnen. Iets verderop ligt...

The Catcher in the Rye

The Catcher in the Rye verraste me. Er zijn nog foto’s van de eerste keer dat ik het boek lees, toen in de Nederlandse vertaling. Ik zit opgevouwen in een stoel naar de bladzijdes te turen, met een geconcentreerde frons en een fluorescerend-groene bril waarvan mijn ouders me zo’n honderd keer hebben verzekerd dat hij écht wel heel cool stond. Elf jaar oud, en voor het eerst las ik Echte Literatuur. Nu geloof ik dat over het concept ‘Echte Literatuur’ nogal te twisten valt, maar toen voelde het alsof ik een wereld binnentrad waar ik eerder niet had mogen komen.



Vooral de manier waarop Salinger dialogen schreef, was overrompelend. Hij brak de spelling- en grammaticaregels, gebruikte hetzelfde woord meerdere keren in plaats van krampachtig naar synoniemen te zoeken, cursiveerde erop los maar altijd op precies de juiste plaatsen Ik wist niet dat je zo kon schrijven. Ik wist niet dat je zo mócht schrijven en dat je dan ook nog geprezen werd voor je unieke stijl. Voor een kind dat het doodseng vond om zich niet aan de regels te houden, was dat besef monumentaal.



Maar vooral de thema’s die Salinger via Holden aansneed, voelden als een verademing. In de ‘meidenboeken’ die me door juffen en boekverkopers werden aangeraden, hadden de personages het over onzekerheid, menstruatie, bh’s en tongzoenen. Nou vond ik die onderwerpen niet per se oninteressant, maar nadat vijf vrijwel identieke boeken me hadden verteld dat je ‘rustig rondjes moet draaien met je tong’, was ik er wel een beetje klaar mee. Ik vond het frustrerend dat ik me als meisje blijkbaar alleen maar met dat soort zaken bezig hoorde te houden. Dat mijn gedachten over niks anders zouden gaan dan knappe jongens en hoe ik eruit zag. Het benauwde me.



Bij Holden voelde ik me serieus genomen. Ja, ook hij was onzeker over zijn uiterlijk en ook hij vond het spannend om op date te gaan. Maar tegelijkertijd dacht hij na over hoe onze maatschappij in elkaar zit en waarom kansen zo ongelijk verdeeld zijn en wat de eenden doen als het water in hun vijver bevriest. Net als ik kon hij op veel van deze vragen geen antwoord geven, maar dat vond ik niet erg. Het was al fijn dat er iemand met me meedacht.



Eén passage is met in het bijzonder bijgebleven. Aan het einde van het boek, als Holden doelloos door New York struint, koopt hij een plaat met daarop het liedje Little Shirley Beans. Het is een cadeau voor zijn zusje, Phoebe, bijna het enige personage in het hele boek aan wie de zestienjarige Holden geen hekel heeft. Maar voor hij het aan haar kan geven, laat hij de LP vallen op straat. De plaat breekt, Holden raapt de stukken op en bewaart ze in zijn zak.



Volgens literaire analyses staat de plaat symbool voor het verlies van Holdens jeugd, maar voor mij betekende die scène iets heel anders. In die gebroken plaat zag ik voor het eerst dat het soms, ondanks de beste intenties, niet lukt. Juist de mensen om wie we het meeste geven en voor wie we alles zouden doen, zijn degene die we onvermijdelijk ooit teleurstellen of kwetsen. Nog steeds vind ik dat idee verschrikkelijk. Het liefst zou ik altijd de perfecte dochter, vriendin en huisgenoot zijn. Nooit kortaf reageren, nooit vergeten de kleffe etensresten uit het gootsteenputje te halen, nooit een steek laten vallen. En elke keer dat ik lees hoe Holdens plaat aan duigen valt, voelt het weer alsof ik daar zelf sta, met lege handen en de beste bedoelingen.



Maar bij het herlezen valt me iets op: Holden geeft Phoebe alsnog de kapotte plaat. Ze neemt de scherven dankbaar aan en legt ze in haar nachtkastje, “om te bewaren”, zonder haar broer iets te verwijten. Holden is bepaald geen lieverdje: hij is onverantwoordelijk, wordt meermaals van school getrapt en liegt over van alles. Maar Phoebe is, net zoals ik, bereid hem te vergeven voor zijn fouten. Waarschijnlijk omdat we voelen dat zijn intenties, ondanks alles, goed en oprecht zijn. Wederom een monumentale les, ook dertien jaar later.



Dat Holden een jongen was, heeft me lang dwarsgezeten. Niet omdat ik het vervelend vond om mezelf te herkennen in een mannelijk personage, maar omdat ik ernaar verlangde om diezelfde herkenning ook te vinden in vrouwelijke personages. In The Catcher in the Rye zijn de meeste vrouwen oppervlakkige, onsympathieke figuren, die er enkel naar streven om goedgeklede huismoeders te worden van rijke zakenmannen. Nooit peinsden zij over hoe de maatschappij in elkaar zat; als makke lammetjes gingen ze erin mee. Ik snakte naar een boek over een meisje dat zich niet alleen bezighield met de fysieke aspecten van haar groei naar volwassenheid, maar ook met de wereld waarin dat opgroeien gebeurde. Een wereld waarin ongelijkheid op basis van gender, sociale klasse en kleur een onvermijdelijke realiteit is.



Als rijke, witte jongeman krijgt Holden uitgebreid de tijd om hierbij stil te staan, maar altijd van een afstand. Zelden hoeft hij het zelf te ervaren. Ook dat perspectief hoort bij de ongelijkheid in onze wereld. Maar het gebrek aan andere perspectieven vond ik kwalijk. Hoe moeilijk kan het zijn, vroeg ik me af, om ook over meisjes te schrijven als complexe volwassenen-in-wording, vol lagen en nuanceringen? In de jaren daarop leerde ik dat mijn frustratie een symptoom is van een veel breder probleem: Waarom mag iemand als Holden bestaan als een volwaardig personage en worden vrouwen, armen en mensen van kleur gereduceerd tot stereotypes en tropes? Zij komen voor uitdagingen te staan waar Holden nooit mee te maken zal hebben, maar veel lezers wel. Verdienen zij het niet ook om hun eigen levenservaringen gespiegeld te zien in literatuur op een realistische, herkenbare manier?



Holden was er voor mij op het moment dat ik hem nodig had. Zijn verhaal zal ik daarom blijven koesteren. Maar voor de pubers van nu wens ik dat zij, ongeacht hun afkomst of achtergrond, allemaal personages vinden die dezelfde kenmerken, ervaringen en zorgen hebben als zij; en bij wie ze zich, bovenal, begrepen voelen.

The Catcher in the Rye verraste me. Er zijn nog foto’s van de eerste keer dat ik het boek lees, toen in de Nederlandse vertaling....

Op straat is het een drukte van belang – een protest tegen de coronamaatregelen. Ik ben op bezoek bij Pim Lammers en vanuit zijn woonkamer hebben we goed uitzicht op de stoet die steeds tóch nog een stukje langer blijkt. Een behoorlijk bont gezelschap, merkt Pim op, diverser dan je misschien zou verwachten. Als ik goed kijk, zie ik dat hij gelijk heeft.



In de kamer staan grote stellagekasten volgepropt met boeken. Hier woont een grote lezer, maar ook een productieve schrijver. Sinds zijn prentenboekdebuut Het lammetje dat een varken is (2017) heeft Pim in rap tempo een klein oeuvre opgebouwd – en nu komt daar voor het eerst poëzie bij. De bundel ligt op het moment van spreken op het bureau van illustrator Sarah van Dongen en heet Ik denk dat ik ontvoerd ben (en andere familiegedichten).







Als ik kijk naar je gedicht ‘Wat jongens niet mogen doen’ (zie hieronder) springt als eerste de lange opsomming in het oog. Weet je nog hoe je aan deze vorm kwam?



Als ik aan een gedicht voor kinderen begin, denk ik terug aan mijn eigen jeugd. En dan vooral aan momenten die voor mij belangrijk waren en waarvan ik de gevoelens die ik toen had nu nog terug kan halen. Heel concrete herinneringen zijn dat vaak, in dit geval een van mijn eerste verliefdheden, in groep 7. Ik was elf jaar en voor het eerst verliefd op een jongen – op Nick, net als de ik in dit gedicht. Ik voelde dat die verliefdheid stiekem moest blijven, omdat ik de enige was die dit zo voelde, dat wist ik zeker. Misschien niet de enige op de wereld, maar in ieder geval wel in mijn dorp, op mijn school, in mijn klas.



Voor een gedicht vind ik een hoofdpersoon die eenzaam en alleen zit te verlangen niet genoeg, ook al was dat in mijn geval wel de waarheid. Hier kon ik aan het realistische nog iets hoopvols toevoegen, dus heb ik de wens van mijn elfjarige ik laten uitkomen: hij krijgt een liefde. Maar die is nog steeds stiekem. Het einde stond al snel op papier, maar de opsomming was eerst maar een klein lijstje van drie dingen. Dat heb ik uitgebreid met allerlei dingen die niet mogen, voorbeelden waar veel kinderen en volwassenen zich denk ik in kunnen herkennen. Nu heeft het gedicht een sterkere opbouw met wat onverwachte regels, waardoor het einde beter binnenkomt.



Het gaat dus om herkenbaarheid, maar ook om opbouw en een bepaalde speelsheid. Hoe bewust ben je daarmee bezig tijdens het schrijven?



Aan de ene kant wil ik weten waar ik naartoe werk, maar aan de andere kant word ik regelmatig verrast tijdens het schrijven. Ik heb ze allebei nodig, zekerheid én verrassingen. In dit geval had ik niet van tevoren bedacht dat er zo’n lange lijst moest komen, maar tijdens het schrijven merkte ik: ik kan met deze voorbeelden herinneringen oproepen bij de lezer. En met een regel als ‘schelden met het woordje …’ kon ik er juist wat lucht in brengen. Ik wil niet schrijven vanuit het idee: luister even naar dit gedicht en dan zullen jullie merken hoe zwaar homoseksualiteit is. Er moet humor in zitten, een lichtere toon.



Hoopvol maar realistisch, is dat hoe je altijd probeert te schrijven?



Ik was nooit van plan om voor kinderen te schrijven. Ik wilde wel altijd al schrijver worden, maar in de overtuiging dat ik een grote, meeslepende roman zou maken. Ik ben als het ware per ongeluk de kinderliteratuur in gerold en heb ontdekt hoeveel mooie verhalen voor kinderen er geschreven zijn en nog geschreven kunnen worden. Je kunt in kinderboeken je fantasie volledig inzetten want alles is mogelijk, en voor de verschillende leeftijden is het aanbod heel divers, zowel qua onderwerp als qua genre.



Ik denk veel na over wat mijn positie als kinderboekenschrijver is en wat ik met mijn boeken wil bereiken. Natuurlijk wil ik mooie verhalen schrijven, maar ik wil ook iets betekenen in deze maatschappij. Dat doe ik vooral op het vlak van diversiteit, omdat ik weet wat ik als kind heb gemist in boeken. Als ik als kind gedichten als deze had gelezen, had ik geweten: ik ben niet de enige.



Je schrijft dus als het ware voor je jongere zelf?



Ja. Doordat ik terugga naar mijn eigen jeugdherinneringen, kom ik dicht bij de kinderen te staan voor wie ik schrijf. Ik schrijf vanuit het kind. Daardoor vertrek ik ook vanuit de vraag: welke boeken had ik zelf nodig, waar wilde ik over lezen? Over die onderwerpen wordt nog steeds niet veel geschreven. Ik ben op zoek naar manieren om iets nieuws toe te voegen aan de kinderboekenwereld. Een belangrijk deel van mijn schrijverschap is dat ik kinderen én volwassenen iets kan leren.



Ik noem expres ook volwassenen, omdat ik aan hen duidelijk wil maken dat onderwerpen als homoseksualiteit niet ‘moeilijk’ zijn voor kinderen. Kinderen kijken heel open naar de wereld en zodra je ergens met ze over kunt praten, is het meteen niet meer eng. Een goed voorbeeld daarvan is mijn debuut, dat je kunt zien als een transgenderprentenboek. Veel mensen geloven niet dat je met kinderen over dat onderwerp kunt praten, en ik wil laten zien dat dit juist hartstikke simpel is.



Je hebt volwassenen iets te leren. Hoe maak jij je de gedichten, die toch bedoeld zijn voor kinderen, zelf ook interessant voor volwassenen?



Pas toen ik voor kinderen begon te schrijven, ging ik voor het eerst sinds mijn eigen jeugd kinderboeken lezen. Daarvoor dacht ik: ik ben geen kind meer, dus waarom zou ik kinderliteratuur lezen? Ik had dus een hele nieuwe wereld aan boeken om te ontdekken. Het vervelende van kinderboeken is dat er ‘kinder’ voor staat, terwijl ze ook voor volwassenen interessant zijn. Daar streef ik ook naar in mijn bundel, bijvoorbeeld door gevoelens te omschrijven op een manier die kinderen en volwassenen kan raken. Hopelijk ga je, welke leeftijd je ook hebt, na het lezen van de gedichten anders naar familiebanden kijken. Misschien roep ik via mijn eigen jeugdherinneringen bij volwassen lezers herinneringen van henzelf op. Dat kan confronterend zijn en tegelijk heel fijn.



Er is niet een aparte laag in de gedichten voor volwassen lezers, maar je wil volwassenen en kinderen met dezelfde elementen aanspreken. Dat klinkt alsof je kinderen als lezers heel serieus neemt.



De beste tip die ik ooit heb gekregen is: als je voor kinderen schrijft, moet je niet kinderachtig doen. Daar prikken ze direct doorheen. Er zit een verschil tussen over een kind praten en met een kind praten. Als ik er humor in stop, lach ik niet om een kind maar met een kind. Bovendien hebben kinderen veel meer door dan volwassenen denken. Sterker nog, kinderen willen juist dingen lezen die ze uitdagen. Elk gedicht dat ik schrijf, toets ik daaraan. Als er een flauwe grap in het gedicht zit, of als het alleen de ouders aanspreekt, komt het niet in de bundel.



Hoe is het om na je eerdere kinderboeken nu voor het eerst gedichten te schrijven voor kinderen?



Mijn eerste kinderboeken werden goed ontvangen en ik ontving zelfs een Zilveren Griffel. Dat is natuurlijk heel fijn, maar het werkt ook verlammend, omdat het een verwachting schept. Ik voelde niet meer de ruimte om rustig te onderzoeken wat ik leuk vond om te schrijven – het was mijn werk geworden.



Toen werd me een keer gevraagd of ik ook kindergedichten schreef. Ik zei gewoon ja, want dat betekende een nieuwe schrijfopdracht. Opeens had ik drie weken de tijd om drie gedichten te maken, en toen moest ik wel. En ik vond het zó leuk om te doen! Bovendien voelde ik dat het goed lukte. Dus schreef ik meer gedichten en zo is langzaam de bundel tot stand gekomen.



Familie was voor mij een fijn overkoepelend thema om mee te werken, merkte ik al gauw. Er zit heel veel in: ik kon veel schrijven over verschillende familierelaties, maar ook liefde valt voor mij onder familie. Tijdens het schrijven stuitte ik op onderwerpen die me zo fascineerden dat ik er een aparte bundel over had kunnen schrijven. Bijvoorbeeld de relatie tussen een grote en kleine broer. Ik ken dat grotebroergevoel zelf goed, en daar gaan ook meerdere gedichten in deze bundel over. Maar dat hadden er nog meer kunnen zijn – misschien wel genoeg voor een volgende bundel.



Je bundel verschijnt komende zomer. Op welke reactie hoop je?



Ik hoop dat mensen het mooi vinden, kinderen én volwassenen. Ik voel dat deze bundel is wie ik ben – als mens en als schrijver – en dat maakt het extra spannend. Ik heb het idee dat ik iets nieuws heb ontdekt in mezelf en daarmee hopelijk ook in de kinderpoëzie. Qua vorm, onderwerp, toon, alles bij elkaar. Volgens mij ben ik met deze bundel op een spoor gekomen in mijn schrijverschap dat me nog veel verder gaat leiden. Ik zit op verschillende manieren zelf in dit werk, met mijn eigen ervaringen maar ook met wat ik mooi en belangrijk vind. Die insteek is nieuw voor mij en ik wil graag op deze manier verder. Ik heb nu al zin in de volgende bundels.







*







Wat jongens niet mogen doen



Nick en ik zijn jongens en er is veel dat jongens niet mogen doen:



&#8211; tot half drie opblijven om enge zombieseries te kijken &#8211; op schooldagen bij elkaar logeren &#8211; met losse handen fietsen &#8211; de schrobzaag en de klopboormachine meenemen naar de hut &#8211; schelden met het woordje … &#8211; spieken tijdens het veel-te-moeilijke-woorden-dictee &#8211; laten spieken tijdens het veel-te-moeilijke-woorden-dictee &#8211; praten over wie het sterkst is, de beer of de leeuw, terwijl de juf een som staat uit te leggen &#8211; toch nog ‘de leeuw natuurlijk’ zeggen &#8211; naast elkaar zitten in de klas &#8211; zonder papa en zonder ladder de bal pakken van het dak &#8211; een tweede slokje bier proeven &#8211; mama vragen wat we gaan eten als ze in een yoga-houding zit



Wij zijn jongens en er is zó veel dat jongens niet mogen doen.



Daarom geef ik Nick alleen in het geheim, alleen als niemand het ziet, een zoen.

Op straat is het een drukte van belang – een protest tegen de coronamaatregelen. Ik ben op bezoek bij Pim Lammers en vanuit zijn woonkamer...

Het aantal kraampjes aan huis waar eieren worden verkocht is niet op twee handen te tellen.&nbsp;&nbsp;Er vliegen kevers zo breed als onze duimtoppen. We zien ze zwevend in de lucht of platgereden op fietspaden. De weg naar het meer kenden we na een aantal dagen uit ons hoofd. We mogen er met z’n tweeën heen fietsen. Zonder ouders voelen de bomen groter. Ik heb het gevoel het bos in te kunnen fietsen en te kunnen verdwijnen.&nbsp;



‘Wanneer denk je dat papa en mama ons zouden gaan zoeken als ze ons niet bij het meer konden vinden?’ vraag ik mijn zus. We fietsen stuur aan stuur. Ik kan de zonnebrandcrème die ze niet goed heeft uitgesmeerd in haar nek zien zitten.&nbsp; ‘Meteen,’ antwoord ze. ‘Vooral als onze fietsen en spullen daar niet liggen, want dan zijn we nooit aangekomen.’&nbsp;



Ik denk aan de fietsen die op de oevers van sloten en vijvers liggen wanneer er gebaggerd is door de gemeente. De sloot waar wij langs fietsen kan niet gebaggerd worden. Vlakbij de oever staan bomen. Ze staan dicht op elkaar en houden het zonlicht tegen. Ik kan niet zien waar de kruin van de een eindigt en de ander begint. We noemen dit het Kille Kikkerpad en fietsen er hard om in de zon te zijn voordat we kippenvel krijgen.&nbsp; Waar de sloot ophoudt, versmalt het pad meteen en kunnen we niet meer naast elkaar rijden. Op sommige stukken is het zelfs voor één persoon eigenlijk te krap door brandnetels en fluitenkruid die over de weg hellen. Het is onmogelijk om er te fietsen zonder dat de planten tegen onze benen zwiepen.&nbsp;



De eerste keer dat we naar het meer fietsten, zaten mijn benen onder de netelblaren en striemen. Met mijn nagel zette ik kruisjes in de blaren. De zonnebrandcrème prikte op de plekken waar de plantenstengels mijn huid hadden opengehaald.&nbsp;Een halfuur lang stond ik tot mijn knieën in het water. Mijn benen tintelden van de kou waardoor ik de jeuk niet meer voelde.&nbsp;



Om toch in mijn badpak te kunnen fietsen, trek ik sindsdien voetbalsokken aan. De dikke stof vangt de zwiepende stengels en brandharen op. Bij het meer pluk ik dan de witte fluitenkruidbloemetjes eraf en tel op welke sok er het meest zitten.



Vandaag wint mijn linkerbeen. Ik gooi de bloemetjes van de linker sok in de lucht, die van de rechter begraaf ik in het zand. De sokken trek ik over de handvatten van mijn fietsstuur. Het zijn net de oren van de hond van mijn oom en tante. Een basset hound, waarvan de buik over de grond lijkt te slepen. In het meer mogen geen honden zwemmen. Iets verderop is er een spartelvijver speciaal voor honden aangelegd. Op het bord dat de weg ernaar toe wijst, staat een plaatje van Dribbel met een duikbril.&nbsp;



‘De kikkertjes zijn er nog steeds,’ roept mijn zus vanaf de waterkant. Ik geef mijn basset hound-fiets een klopje op het zadel en ren naar haar toe. Ze zit op haar hurken in het ondiepe water. Ik blijf staan op de plek waar het strand overgaat in het meer en zorg ervoor dat alleen mijn tenen nat worden. In het water lijken ze groter, niet meer passend bij de rest van mijn voeten.&nbsp; ‘Zitten er bij jou veel?’ vraagt mijn zus.&nbsp; Ik knik. ‘Ze komen aan land.’&nbsp; Ik weet precies waar ik moet kijken. De meeste kikkertjes zitten in de strook modder aan de waterrand. Een aantal heeft nog een staart. Ik wip een kikkertje dat al helemaal kikker is uit de modder en hevel hem over op het droge zand.&nbsp; ‘Kijk,’ zegt mijn zus. Ze wijst naar een kikkertje dat op zijn rug in het water drijft. ‘Die heeft nooit gevoeld hoe het is om te kunnen springen.’

Het aantal kraampjes aan huis waar eieren worden verkocht is niet op twee handen te tellen.&nbsp;&nbsp;Er vliegen kevers zo breed als onze duimtoppen. We zien...

Lamin Barrow groeit in hoog tempo uit tot een bekende naam binnen de spoken-wordscene. Hij treedt op als Tha RainX&nbsp; en ik stel hem hier op Vuurland graag in vijf afleveringen voor, waarin we steeds een ander aspect van zijn poëzie bespreken. Vandaag: message as a poet.



Ik nodig Lamin bij me uit om te eten. Ik voel me vrij volwassen, mensen uitnodigen bij mij thuis. Ik woon pas sinds 3 maanden op mezelf in Den Haag. En Lamin staat op het punt te verhuizen naar zijn eigen plekje in Amsterdam. Dus we hebben het na de groet bij de deur al gauw over meubels, niet-bestaande kookkunsten en ruimtes indelen. De ruimte die we onszelf willen toeëigenen.



Ik heb Lamin voor het eerst zien optreden tijdens de open mic van Spraakuhloos in 2018 in Rotterdam. Dat was ook meteen de eerste en laatste keer dat we een podium gedeeld hebben. We hebben elkaar daarna vaak genoeg toegejuicht en uitgenodigd op events. Tussen alle evenementen en avonden in drinken we thee, om elkaar beter te leren kennen en bij elkaar te checken hoe het gaat.&nbsp;



Toen ik Lamin vroeg of hij met me in gesprek wilde over zijn werk en zijn leven, wist ik dat hij ja zou zeggen. Will there be food? grapte hij. Yes. Waar ik mezelf op betrapte was dat dit niet alleen vanzelfsprekend is voor ons als vrienden, maar ook dat er nog veel is dat ik wil leren van hem en over zijn makerschap.



Iets wat ik wilde je vragen: wat is iets wat veel mensen niet van je verwachten?



Ik denk mijn plezierige kant, omdat mijn poëzie echt heel intens en serieus is, dus mensen verwachten dat ik doorga met dat verhaal op mijn manier van zijn. Maar mensen zoals jij zijn&nbsp; waarschijnlijk wel gewend aan mijn sarcastische, vrolijke kant. Voor andere mensen komt die echt als een verrassing.



Want je bent grappig?



Want ik ben grappig. Mijn poëzie gaat eigenlijk over de dingen waar ik boos over ben en vaak ontstaat die vanuit eenzaamheid. En vanuit onzekerheid en soms uit een gevoel van verlaten zijn. En de noodzaak om die dingen in mijn verhaal over te brengen &#8211; mensen hebben de neiging om me misschien daarop te beoordelen. Maar ja, als ik mijn plezier laat zien, mijn dansbewegingen en mijn eigenwijsheid….



Ja, je kunt heel goed dansen, absoluut.



Dat vind ik ook.&nbsp;



Op een bepaalde manier kun je zeggen dat wat jij schrijft een uitlaatklep is om emoties of dit duistere rijk onder ogen te zien.&nbsp;



Ja, ik denk dat poëzie me de ruimte geeft om echt recht te doen aan mijn emoties.



En is dat dan je boodschap als dichter?



Ik denk niet helemaal, maar in veel gevallen wel.



Ik vraag dit naar aanleiding van de gedichten die je met me hebt gedeeld. Take my silence as charity (This is a poem of speaking silence) deel één en twee. In deel twee staat het volgende:&nbsp;



‘As if poetry is not trying to punch windows between my teeth,&nbsp;



begging me to speak into silence,&nbsp;



see silence has never refused me.’&nbsp;



Ja, ik denk dat dit ook te maken heeft met verwachtingen en wat er na die verwachtingen teruggegeven wordt. In deze regel zeg ik eigenlijk meer dat ik van stilte houd, omdat stilte me in staat stelt om met mezelf verbonden te zijn en mijn emoties te kennen of te kunnen ontrafelen waar ze vandaan komen en wat ik met die emoties wil bereiken. En dus is stilte in feite een manier om te proberen de stilte in mij te doorbreken.



O, dus stilte verbreekt de stilte in jou?



Spreken verbreekt de stilte in mij. Poëzie doet dat voor mij. Ik denk dat ik meestal een heel ontspannen, gereserveerde persoon ben. Maar mijn poëzie is het tegenovergestelde daarvan. Het is niet alsof die cool is.



Het is inderdaad niet ontspannen.



Not a cool boy.



Nee, maar je poëzie is toegestaan. Hij is heel mooi en heel echt. Je poëzie voelt heel logisch als ik ernaar luister. Alles vloeit in elkaar over. En ja, daar zit schoonheid in. Soms heb ik het gevoel dat mensen trucjes uithalen als ze poëzie schrijven of een verhaal vertellen. Maar bij jou voelt het alsof het schrijven recht uit het hart komt.



Ja, ik denk dat het ook uit een drang voortkomt. En dan hoef ik er geen spice doorheen te doen om het voor mijn publiek aangenaam te maken. Dit is hoe het eruit komt, en als je dat aan kan, ben je cool.



Je zei eerder, voordat ik ons ​​gesprek begon op te nemen, dat je begrepen wilt worden.



Ja, ik wil begrepen worden, maar als ik niet begrepen word, ga ik er mezelf niet voor afstraffen.







*







<div class="wp-block-image"><figure class="aligncenter size-full is-resized"><a href="https://youtu.be/VXdRG1hI5lg" target="_blank" rel="noopener"><img data-recalc-dims="1" loading="lazy" decoding="async" src="https://i0.wp.com/vuurland.bes-sel-sen.studio/wp-content/uploads/2021/12/image.png?resize=472%2C270&#038;ssl=1" alt="" class="wp-image-1715" width="472" height="270" srcset="https://i0.wp.com/vuurland.bes-sel-sen.studio/wp-content/uploads/2021/12/image.png?w=855&amp;ssl=1 855w, https://i0.wp.com/vuurland.bes-sel-sen.studio/wp-content/uploads/2021/12/image.png?resize=300%2C172&amp;ssl=1 300w, https://i0.wp.com/vuurland.bes-sel-sen.studio/wp-content/uploads/2021/12/image.png?resize=768%2C441&amp;ssl=1 768w" sizes="auto, (max-width: 472px) 100vw, 472px" /></a><figcaption>I killed him because I loved him &#8211; <a href="https://youtu.be/VXdRG1hI5lg">https://youtu.be/VXdRG1hI5lg</a></figcaption></figure></div>



















Website: <a href="https://laminbarrow.nl/">https://laminbarrow.nl/</a>&nbsp; | Instagram:&nbsp; <a href="https://www.instagram.com/tha_rainx/">https://www.instagram.com/tha_rainx/</a>

Lamin Barrow groeit in hoog tempo uit tot een bekende naam binnen de spoken-wordscene. Hij treedt op als Tha RainX&nbsp; en ik stel hem hier...

In de wijk fietste een man waar we allemaal bang voor waren. Hij droeg winterjassen in de zomer en rinkelde met zijn fietsbel wanneer er geen andere weggebruikers waren. Het gebel was onze redding wanneer we buitenspeelden. We hoorden hem al van ver aankomen en konden zo op tijd in de bosjes duiken. Een keer schreven we met stoepkrijt ‘verboden uw fietsbel te gebruiken’ op het asfalt. De man fietste eroverheen zonder ook maar iets naar beneden te kijken.&nbsp;



We wisten waar hij woonde. Het was het huis waar niemand langsging om kinderpostzegels te verkopen. De voortuin was betegeld. Tussen de voegen van de tegels groeide mos. Er stond één plantenbak. Het ding was van wit steen en had de vorm van een vrachtwagen. De oplegger was enkel gevuld met potgrond. In de herfst ontspruitten er soms breeksteeltjes. De ramen zaten onder het stof en er hingen plisségordijnen voor die altijd omhooggetrokken waren.&nbsp;



Met Misha, die achter de man woonde, bespiedde ik urenlang het huis. Vanuit de werkkamer van Misha’s moeder hadden we goed zicht. We zaten op het bureau, allebei in een slaapzak om in weg te kunnen duiken als de man onze kant op zou kijken. Om en om keken we door de operakijker die we vonden op zolder. Voor de ramen aan de achterkant van het huis hingen geen gordijnen. We konden een deel van een houten tafel zien. Op de tafel stonden een fles blauwe Gazeuse en een cd-speler. In de vensterbank lag een stapel reclamefolders.&nbsp;



De man zagen we twee keer. De eerste keer liep hij naar de schuur waar hij een droogmolen uithaalde. Hij plantte het ding in een gietijzeren parasolvoet middenin de tuin. De tweede keer, kort daarna, kwam hij naar buiten met een volle wasmand en begon handdoeken op te hangen. De aanblik van de man die de was ophing, was zo normaal dat we het eng vonden. We waren er zeker van dat hij regelmatig kittens in een handdoek rolde en ze vervolgens tegen de muur smeet. Of dat hij zijn eigen teennagels en tanden uittrok. Met de operakijker speurde ik elke handdoek af op bloedvlekken. Eén spatje bloed was voldoende om te bevestigen dat de man dingen deed die niet klopten.&nbsp;&nbsp;



*



Van de een op de andere dag is de man er niet meer. Mijn ouders zeggen dat hij waarschijnlijk is verhuisd, maar dat geloof ik niet. Er heeft geen verkoopbord in de tuin gestaan en de vrachtwagen-plantenbak staat er nog. De oudere buurjongens vertellen dat hij niet meer leeft. Hij heeft zich doodgegeten aan brandnetels. De weken voor zijn dood is hij gezien op alle plekken in de wijk waar brandnetels groeien. Daar waar hij was geweest, waren delen brandnetels lukraak geplukt. Onregelmatig gekapt zonder beleid.&nbsp; ‘Alsof er een dolleman doorheen was gebanjerd,’ zegt de jongen van twee straten verderop. Daarna is de man niet meer gezien. Hij at dagen achtereen niks anders dan brandnetels. In zijn slokdarm en maag ontstonden netelblaren. Op die netelblaren vormden zich weer nieuwe blaren. Zo zwol hij vanbinnen op en stierf door verstikking. De postbode maakte uiteindelijk een melding, toen de post achter het glas in de voordeur zichtbaar opstapelde. Met een stormram wist de brandweer binnen te komen. De man werd aangetroffen in zijn oorfauteuil in de woonkamer. Er werd niet geprobeerd hem te reanimeren.&nbsp; ‘Zijn lichaam was al aan het ontbinden,’ zegt de jongen.



Met Misha ga ik naar het huis van de man. De plisségordijnen zijn naar beneden getrokken. We betreden de voortuin en staan een tijdje in stilte voor het huis. We durven beiden niet aan te bellen, bang dat de man toch ineens opendoet. Ik kijk om me heen of niet een van de buren ons in de gaten houdt. De straat is leeg. Op de schutting van de buren zit een ekster. In de verte klinkt het gedender van een trein. Als de wind goed staat, kun je de omroepster van de NS horen.  ‘De stoel staat er nog,’ zegt Misha. Ik druk mijn gezicht tegen het raam. Er ligt een olijfgroen gevlochten vloerkleed op de grond. Aan een van de wanden hangt een pluche hertenkop. Over de leuning van de fauteuil hangt een vest. ‘Ze moeten de nieuwe bewoners maar niet zeggen wat hier gebeurd is,’ zeg ik.  Misha knikt. Ik wend me af van het raam en hurk naast de vrachtenwagen-plantenbak. De wielen hebben net als de tegels een groene aanslag. Op de voorruit zit vuil. Het zou gevaarlijk zijn om met zo’n vieze ruit de weg op te gaan. Met de mouw van mijn jas veeg ik de ruit schoon.

In de wijk fietste een man waar we allemaal bang voor waren. Hij droeg winterjassen in de zomer en rinkelde met zijn fietsbel wanneer er...

Kees de jongen

Onlangs werd ik 24, of, zoals mijn vriend dat zo opbeurend wist te verwoorden, brak het laatste jaar aan waarin ik nog &#8216;begin twintig&#8217; ben. In combinatie met het feit dat ik in september aan een master ben begonnen en ik, als het goed is, na komende zomer niet meer in de collegebanken hoef te zitten, komt de volwassenheid nu echt dichtbij. Diploma’s behaald, persoonlijkheid ontplooid, toekomst uitgestippeld op een paar nieuwsgierig-makende vraagtekens na: als ik een personage in een boek was, zou dit een goed moment zijn voor het slot. In elk geval eindigen bijna al mijn favoriete boeken hier, als de hoofdpersoon aan de rand van het grotemensenleven staat.



Zo’n personage was Kees uit Theo Thijssens Kees de jongen. Ik was een jaar of tien toen ik voor het eerst zijn verhaal las en sindsdien voelt Kees als een stukje van mijn ziel. Hoewel ik grote aantallen boeken verslond, had ik mezelf nooit eerder zo in een personage herkend. Oppervlakkig gezien verschilden we enorm – hij de zoon van een Amsterdamse schoenmaker aan het begin van de twintigste eeuw; ik de dochter van twee Joegoslavische artsen in een Tilburgse vinexwijk. Toch voelde het alsof we elkaar begrepen. Allebei waren we dromers.



Dat dromen zat in kleine dingen. Als Kees een boodschap voor zijn ouders weg moest brengen, verzon hij al slenterend hoopvolle scenario’s waarin hij een talent voor schermen bleek te hebben, of foutloos Frans sprak tegen een toerist. Van dat soort korte filmscènes, meer bedoeld als opbeurend tijdverdrijf dan een daadwerkelijke verwachting, zat mijn hoofd vol en ik was ervan overtuigd dat niemand dat begreep. Achteraf lijkt het me waarschijnlijk dat veel meer mensen die neiging hebben, maar op dat moment was Kees een verademing. Er was ten minste nog één iemand die op dezelfde manier door het leven navigeerde als ik.



Hoe onschuldig die hersenspinsels ook waren, onder die dromen schuilde een dieper verlangen. Kees wenste verder te leren en later een betrekking te krijgen op kantoor, destijds een flinke sociale stap voor de zoon van een winkelhandelaar. Door financiële moeilijkheden voelde hij zich aan het eind van het boek, net twaalf jaar oud, genoodzaakt om een baan als winkelbediende aan te nemen voor twee gulden per week. Die beslissing vond ik tergend. Onderwijs was in ons huis heilig en ik begreep niet hoe iedereen, zelfs Kees’ moeder, zo makkelijk accepteerde dat hij met school zou stoppen. Later pas herkende ik in dat standpunt mijn eigentijdse oordeel, gebaseerd op privileges die ik genoot, maar Kees niet. Hij was de oudste in een gezin van drie kinderen. Nadat hun vader overleed, raakten ze hun winkel kwijt en probeerde moeder het hoofd boven water te houden door thee te verkopen en kleren te verstellen. De winters waren koud en de kolen duur. Het duurde jaren voor ik besefte dat Kees’ moeder, die zich gedurende het hele boek sterk had gehouden, voor het eerst echt brak toen haar zoontje verkondigde dat hij zou stoppen met school om haar te helpen het gezin te onderhouden. Opeens begreep ik de beslissing van Kees volkomen. Dromen najagen is leuk, maar niet een luxe die iedereen zich kan veroorloven.



Mijn eigen basisschooldromen bestonden vooral uit de boeken die ik zou uitbrengen, die niet alleen heel goed moesten zijn maar ook nog eens voldoende zouden opbrengen om een appartement in New York te bekostigen. Ergens op het vwo kwam ik erachter dat (a) boeken over het algemeen niet zo veel geld opleveren; (b) geld, ongeacht wat vaak wordt gezegd, toch best belangrijk is als je een dak boven je hoofd wil hebben en (c) dat ik lang niet zo’n goede schrijfster was als de auteurs naar wie ik opkeek. Gedesillusioneerd besloot ik mijn literaire dromen te vervangen voor een studie psychologie waar ik wél een “echte baan” mee zou kunnen vinden. Toegegeven, een stuk minder dramatisch dan de beslissing die Kees moest maken, maar desondanks een grote opgave voor mijn puberale zelfbeeld.



Het feit dat ik dit essay schrijf, getuigt ervan dat ik mijn droom toch niet helemaal heb laten varen. In mijn tweede jaar psychologie, geïnspireerd door een tergend saaie collegereeks over neuropsychologische tests, vond ik hem weer een beetje terug en probeerde ik een manier te vinden om mijn ambities te combineren met de praktische eisen van het leven. Met matig succes, kun je zeggen, want die succesvolle roman is er nog steeds niet en altijd zeker over mijn capaciteiten ben ik evenmin. Ook daar probeer ik berusting in te vinden; dat je dromen niet allemaal uitkomen, hoeft niet te betekenen dat je voor altijd ongelukkig gaat zijn. Net zoals wij zelf veranderen, veranderen onze dromen met ons mee. Thijssens proloog doet geloven dat Kees misschien geen opmerkelijk, maar toch een gelukkig leven heeft geleid als volwassene. Dat idee troost me terwijl ik in boekhandels tussen de B’s speur naar de exacte plek waar ooit mijn boek komt te staan.

Onlangs werd ik 24, of, zoals mijn vriend dat zo opbeurend wist te verwoorden, brak het laatste jaar aan waarin ik nog &#8216;begin twintig&#8217; ben....

Placebomens

We gaan niet in het tuinhuis zitten, want als de verwarming de hele nacht uit heeft gestaan, is het daar ijskoud. Emma van Hooff vertelt dat het ‘schrijfhuisje’ de plek is waar ze meestal aan haar gedichten werkt, met uitzicht op de moestuin en omringd door stapels dichtbundels.



Nu gaan we zitten aan de eettafel. Die doet tijdelijk dienst als extra werktafel, getuige de pakken papier die aan de kant geschoven moeten worden voor we onze koppen thee kunnen neerzetten. Op het moment van spreken legt Emma de laatste hand aan het manuscript van haar debuutbundel Placebomens. Als ik het gedicht ‘en de vrouw kleit haar evenbeeld’ (zie hieronder) erbij pak, zoekt ze even in haar eigen papieren en legt het blaadje net als ik voor zich neer. Haar ogen schieten over de woorden heen.







Dit is een gedicht dat doorraast. Er zijn geen regelafbrekingen, alle regels zijn met ‘en’ aan elkaar geschakeld. Hoe kwam je tot deze vorm?



Dit gedicht schreef ik een jaar geleden, vlak nadat ik een toneelstuk had afgerond. Als ik lang aan een tekst heb gewerkt, vind ik het lastig om niets om handen te hebben. Dan stort ik me direct op een nieuwe tekst zonder er te veel bij na te denken, en dat mislukt natuurlijk vaak omdat je niet fris eraan begint.



Ik had wie was ik. strafregels gelezen, de fantastische recentste bundel van Alfred Schaffer. Daar zit een gedicht in over ‘een evenbeeld tevoorschijn hakken’ en dat inspireerde me om als een razende te gaan schrijven, eerst een rampzalig toneelstuk. Toen ik dat in de la had gelegd, schreef ik in tien minuten dit gedicht. Daarna is er geen letter meer aan veranderd. In die tien minuten kon ik natuurlijk niet alle keuzes die ik maakte overwegen. Het ritme was er ineens en het klopte.



Is dit hoe je schrijfproces er meestal uitziet?



Normaal schaaf ik juist nog veel aan mijn teksten. Na het schrijven kun je afstand nemen van het gedicht en zien wat je wilde zeggen. Dan wordt duidelijk welke beelden daar niet bij passen en eruit moeten, vaak is dat hard nodig.



Dit gedicht is daar een uitzondering op. Toen het op papier stond, voelde ik direct dat het gelukt was. De rest van de dag lag ik voor pampus. Die uitputting was een teken dat ik alles wat ik kon erin had gestopt. Van de gedichten in mijn bundel zijn er denk ik vijf uit een schrijfproces als dit ontstaan. Ik zou het liefst altijd in die modus schrijven, maar zoiets is niet op te roepen. Het helpt als het begin direct raak is. In de eerste regel van dit gedicht moest niet gewoon ‘zij’ staan, maar het afstandelijkere en algemenere ‘de vrouw’.



Je kunt het gedicht door die woordkeus allegorisch lezen. Zou je dit gedicht over ‘de vrouw’ feministisch noemen?



Dat is een lastige vraag… Ik zeg er natuurlijk wel iets mee, maar die bedoeling leg ik er pas achteraf in. Ik besloot niet van tevoren: ik ga een feministisch gedicht schrijven. Er is hier als het ware een voice-over van een spelshow aan het woord en dat veroorzaakt paniek bij de vrouw: vreemden beoordelen haar op wat ze doet en wie ze is. Dat ik daarover schrijf heeft natuurlijk al iets feministisch.



Ook veelzeggend: het gedicht staat in een afdeling genoemd naar Persephone. Daar staat een ander gedicht in dat geïnspireerd is op het beeld van Bernini, de ontvoering van Persephone naar de onderwereld. In dat gedicht komt het beeldhouwwerk uit ‘en de vrouw kleit haar evenbeeld’ terug en ook het trauma. Die samenhang is natuurlijk geen toeval, maar het blijft toch raadselachtig hoe alles onbewust samenkomt.



Hoe zit je bundel verder in elkaar?



Drie afdelingen zijn genoemd naar mythische figuren: Persephone, Pandora en Prometheus. De vierde heet ‘Placebomens’, net als de bundel. Ik wil niet te autobiografisch schrijven – al ontkom je daar natuurlijk nooit volledig aan – en vertrekken vanuit een mythe helpt me daarbij. Bovendien gaat de bundel veel over de dood, het verlangen ernaar en tegelijk de angst ervoor. Die thematiek kan ik goed ophangen aan de mythes.



Vóór deze structuur had ik al veel gedichten geschreven die hier naadloos inpasten, ook als ze niet expliciet over de dood gingen. Dat is maar goed ook, want ik vind het lastig om te schrijven vanuit een vooraf bedacht doel. Dan ligt de betekenis al te veel vast en mislukt het gedicht meestal.



Twee weken terug schreef ik nog een nieuw gedicht om een ouder gedicht te vervangen. Een bijna onmogelijke opdracht, want tijdens het schrijven was al duidelijk welke plek het gedicht zou innemen, terwijl je van tevoren helemaal nog niet zou moeten nadenken over hoe het in het geheel gaat passen. Ik ben blij met het eindresultaat, maar ik besefte ook hoe fijn het is dat ik zo lang heb kunnen schrijven zonder die context.



Hoe is dat gedicht dan toch gelukt?



Voor mij is het een onderdeel van poëzie schrijven dat ik veel ander werk lees. Ook kunst, documentaires of essays kunnen mij helpen. Het internet is natuurlijk een fantastische bron, alleen al de website Poetry Foundation. Vooral ritme kijk ik wel eens af van andere dichters. Ik plagieer geen stukken tekst maar bekijk: hoe kan ik dit integreren in mijn poëzie? Ook vind ik het prettig om op basis van bestaande gedichten te associëren. Alles wat in me opkomt, verzamel ik in mijn notitieboek. De associaties zijn mijn ingrediënten, en voor de meeste gedichten giet ik de ingrediënten in een malletje. Dat kan lang duren want het ritme moet kloppen, voor dit gedicht kostte dat me een maand.



Ik ga dus vaak op een voorspelbare manier te werk. Maar tegelijkertijd wil ik graag dat een gedicht me tijdens het schrijven verrast. Voor mij is een dag geslaagd als ik een goed gedicht heb geschreven. Toen ik aan de Schrijversvakschool eens de opdracht kreeg om twee weken niet te schrijven, was dat enorm afkicken. Ik mocht daarna niet de hele dag blijven ploeteren op een tekst of bij het schrijven vanuit mezelf vertrekken, wat me normaal juist houvast geeft. Maar die beperkingen hebben wel iets opgeleverd: een voor mij uitzonderlijk lang gedicht waar ik heel blij mee ben en dat de laatste afdeling van mijn bundel vormt.



Nu voel ik juist de drang om deze nieuwe benadering te herhalen, omdat het die ene keer zo goed gewerkt heeft. Daarbij wil ik ook weer dezelfde dingen lezen als toen. Maar als dat mijn gewoonte wordt, verras ik mezelf natuurlijk óók niet meer… Dat is mijn valkuil, ik moet mijn patronen blijven doorbreken.



Naar welke dichters keer je steeds terug?



Vroeger was dat altijd Lieke Marsman. Als een gedicht van mij niet lekker liep, dook ik in haar verzameld werk. Ik vind haar nog steeds fantastisch, maar nu zoek ik wat anders. Een recente bundel die ik heel goed vind is Virgula van Sasja Janssen, die is heel lyrisch en heeft een enorme stuwing erachter. En natuurlijk die van Alfred Schaffer, en Big data van Anne Vegter.



Ik merk, onder andere aan wat ik nu graag lees, dat voor mij de grenzen tussen poëzie en toneel steeds meer vervagen. Vroeger was ik bezig met construeren, beelden aan elkaar rijgen met veel witregels ertussen. Tegenwoordig heb ik meer interesse in wie er praat, en hoe. Mijn gedichten zijn kleine monologen geworden waarin de stem centraal staat. Ik was me er de laatste jaren van bewust dat ik me nog sterk aan het ontwikkelen was. Daarom heb ik gewacht met debuteren tot de gedichten een mooi geheel vormden. Hierna ontwikkel ik me vast weer verder, maar in deze bundel doe ik wat ik nu kan.



Wat hoop je dat lezers zeggen?



Zelf hoop ik altijd dat een bundel me verrast, dus ik hoop dat lezers in mijn bundel beelden of regels tegenkomen waarvan ze denken: oh wacht even, dit moet ik even rustig lezen.



De ontvangst is spannend want er zit veel van mij als persoon in deze bundel – maar ook veel komt niet vanuit mij, en dat gaan lezers mogelijk wel met mij persoonlijk verbinden. Al is het ook prima als dat gebeurt, dat krijg je ervan als je gedichten schrijft met een ik erin.



Natuurlijk hoop ik dat mensen het goed vinden. Inmiddels hebben veel mensen meegelezen die allemaal weer andere gedichten beter vinden. Daardoor weet ik wel: het zijn gewoon meningen. Toch kropen tegen het einde van het proces die stemmen van buiten al in mijn hoofd. Dat kan niet, dan ben je niet meer onbevangen. Gelukkig heb ik ze lang genoeg buiten kunnen houden.







*







en de vrouw kleit haar evenbeeld



en de vrouw kleit haar evenbeeld en de vrouw zoekt haar zwakke plekken op en de vrouw verliest haar duimen in haar dijen ah daar zijn ze weer! en de vrouw mag pas terug als het kloppend is en de vrouw lacht want het klopt en we halen de jury erbij en de jury is unaniem heeft zelfs geen oogcontact nodig want het klopt niet: de vrouw lacht maar het evenbeeld niet en er klinkt een harde zoem en de vrouw vervormt de mond van haar evenbeeld en het is een geconcentreerd werkje en de spanning lijkt kauwbaar en de klei is al aan het harden en de vrouw werpt een blik op de klok en hier waait haar verstand los als bloesem die de tak verlaat en als de vrouw haar verstand weer te pakken kreeg zou ze wel aan haar eigen lach werken maar de vrouw krijgt haar verstand niet te pakken en de vrouw blijft trekken aan de droge klei en nu breken de lippen af het is geen gezicht en nu staat de vrouw met de lippen van haar evenbeeld in haar handen en de vraag is of ze zich realiseert dat ze niets meer te zeggen heeft en stop de tijd

We gaan niet in het tuinhuis zitten, want als de verwarming de hele nacht uit heeft gestaan, is het daar ijskoud. Emma van Hooff vertelt...

Het water van de sloot is bedekt met kroos. Mijn moeder geeft me een oud sneetje brood en vertelt dat oma als kind bijna was verdronken omdat ze kroos aan zag voor een grasveld. Ik pluk stukjes ter grootte van mijn vingertop van het brood. Nog voor ik het eerste stuk in het water gooi, snellen vier eenden onze kant op. In het kroos blijft hun gang zichtbaar als de sporen van een vliegtuig. Ik vraag mijn moeder of er in de vijver van oma geen eenden waren die haar het water lieten zien.&nbsp; ‘Ik denk het niet,’ zegt ze.&nbsp; Ik neem me voor altijd een sneetje brood bij me te hebben om eenden te kunnen lokken en te zien of ze over het gras lopen of er sporen in zwemmen.&nbsp;



Het aantal eenden verdubbelt. Ze happen niet alleen naar het brood, maar ook naar elkaar. Een van hen is steeds te laat. Het dier houdt zich afzijdig. Ik wijs mijn moeder op de zielige eend.&nbsp; ‘Straks gaat hij dood,’ zeg ik.&nbsp; Ze antwoordt dat hij best even zonder eten kan. Ik ben bang dat iedereen dat denkt en de eend zonder mij reddeloos verloren is. Om de andere eenden af te leiden, gooi ik een snee brood in z’n geheel in hun midden. Alsof er een implosie plaatsvindt werpen de dieren zich op het brood. Ik laat me verder afzakken richting de waterkant. De zielige eend heeft zich in een kleine inham verschanst. De ronding is omgeven door brandnetels. In het water drijven plastic doppen en een pakje Capri-Sun. Tussen het kroos en de gekleurde doppen lijkt de eend op de badeend van mijn broertje. Zijn eend is groen, heeft een vlinderstrik en zit in een plastic bal. De bal is gevuld met een laagje water waarin gekleurde bolletjes drijven. Hoe je de bal ook rolt of schudt, de eend blijft altijd met zijn kop omhoog zwemmen.&nbsp;



Ik wil de zielige eend in zo’n bal stoppen en meenemen, maar ik weet dat mijn moeder vindt dat een eend ook zonder thuis kan. Ik betreed de brandnetelring. Mijn armen houd ik gespreid zoals mensen doen wanneer ze in koud water staan. Bij elke stap trek ik mijn been omhoog om op de brandnetels te kunnen stappen nog voor ze me kunnen prikken. Ze prikken me wel. De stengels zijn te hoog en de stof van mijn zomerbroek te dun. Ik geef geen krimp. Ik weet dat je aan netelblaren niet dood kan gaan. De zielige eend kwaakt. Ik fluister lieve woordjes om hem gerust te stellen. Het brood scheur ik in zulke kleine stukjes dat ik zeker weet dat hij ze makkelijk kan eten. In een rap tempo hapt de eend de broodstukjes tussen de drijvende doppen vandaan.&nbsp; ‘Hij heeft heel erg honger,’ roep ik naar mijn moeder. Ik verscheur een tweede en derde snee brood en gooi alles in de inham. ‘Ik heb hem een voorraad gegeven,’ zeg ik terug bij onze fietsen.&nbsp; ‘Goed zo,’&nbsp;antwoordt mijn moeder en ze stopt de lege broodzak in haar fietstas.



*



Ik ga een paar keer kijken of het goed gaat met de zielige eend. Ik herken hem niet. Er zijn twee andere eenden die op hem lijken. Ze hebben hetzelfde verendek en ze zijn even groot. Geen van de drie komt naar me toe zwemmen als ik aan de waterkant sta. Er is van mijn reddingsactie niks achtergebleven.

Het water van de sloot is bedekt met kroos. Mijn moeder geeft me een oud sneetje brood en vertelt dat oma als kind bijna was...

Liefste camera

Liefste Bibi

Liefste Margaret

Liefste Georges

Liefste Kamila

Liefste Simone

Liefste Vicky

Liefste Linda

Liefste Patrick

Liefste Izzie

Liefste Ariana

Liefste vlakte

Twaalf erkenningen van personen en plekken die ik koester

Liefste vlakte*, Het besloten hofje, dat ik in jou wil leren aanleggen heeft hopelijk ook plek voor een gespannen doek. De tuin als kader: ik voel de pionierende begijnen, en hun bondgenoten (de heksen, de joden, en de gays) van onder en boven de grond het applaus geven waar ik en mijn liefsten op hopen, dat niemand anders ziet, dat een wens op zich is. Alles wat je erin deelt maakt van alles een dagje autoerotisch bloemschikken zoals je lichaam als kind nooit voor mogelijk had gehouden. *exacte verhouding en plek onbepaald.

Liefste vlakte*, Het besloten hofje,dat ik in jou wil leren aanleggenheeft hopelijkook plekvoor een gespannen doek. De tuin als kader:ik voel de pionierende begijnen,en hun...

Liefste Ariana*, De gemeenschappelijkheid die je hebt weten te vormen gooit het onuitspreekbare op in de lucht vrij voor iedereen om er een deeltje van op te pakken en samen te brengen Digital natives mogen bij jou ook en juist de middeleeuwen en zelfs de esoteriek in het is een flinterdun koordje, tussen regressie, de noodzakelijke terugkeer, en het oogverblindend nieuwe een driehoek waaraan die nog altijd onbekende vierde, vijfde, zesde én zevende staat al eeuwenlang ontsnapt Erotiserend voelt het aan om met mensen over de halsstarrige ontheiliging van schermen te spreken Waarin een zekere terugtrekking je van al je vlaktes lijkt te beroven omdat je wacht op goedkeuring Onzichtbaarheid moet samen kunnen gaan met aansprakelijkheid dat geloof ik ’Je moet zelf lover worden,’ zegt Bibi altijd de wederkerige angstvalligheid van een online platform zal dit zelfgekozen gebod altijd tegenspreken. *Ariana Reines (leeftijd onbekend) is dichter en initiator van Invisible College, een non institutionele gemeenschap van mensen die gedurende de pandemie ontstaan is, waarin heilige, religieuze en literaire teksten in een devotionele context worden besproken, gevrijwaard van dogma. De toewijding van haar en alle mensen die eraan deelnemen heeft bij mij een nieuw verlangen naar gemeenschappelijkheid ontstoken.

Liefste Ariana*, De gemeenschappelijkheiddie je hebt weten te vormengooit het onuitspreekbareop in de luchtvrij voor iedereenom er een deeltje van op te pakkenen samen te...

Liefste Izzie*, Je liefde voor me was opgebouwd uit een drang om mijn geratel aan banden te leggen Een erotisch grondbeginsel dat ik volledig omarmde Onze Weense collisie, waar de romantiek van het tolken, en het meenemen van jou naar een vreemde taal, haaks stond op je jeugd, waarin andere talen bestonden om uit en af te sluiten Hoe kan het ook anders, met een papa die professor Frans is, en zich naar jouw toe gedraagt alsof theorie bestaat om er de donkere nacht van je ziel mee af te vlakken En vol te storten met alles behalve materialiteit. Het was voor jou een teken dat mijn bijdrage aan jouw blootlegging je toestemming gaf om bij mij het tegendeel aan te wakkeren: minitieus precieze begrenzing in plaats van een geveinsde openheid richting alles en iedereen.



Ik begreep toen pas dat ik andere iemanden moest gaan bezoeken om te leren, dat je het goede niet van het kwade kunt scheiden en dat ieders domesticiteit iedere dag van gedaante schakelt.



 *Isobel O’Donovan (1997) is beeldend kunstenaar en schrijver. We hebben elkaar ontmoet tijdens haar Erasmus-uitwisseling in Wenen, waar ik destijds studeerde. We werden verliefd, en ik stapte over naar de kunstacademie in Glasgow, waar we tot het begin van de pandemie samenwoonden.

Liefste Izzie*, Je liefde voor me wasopgebouwduit een drangom mijn geratelaan banden te leggenEen erotisch grondbeginseldat ik volledig omarmde Onze Weense collisie,waar de romantiek van...

Tussentaal

De verbinding is in no time gelegd. Hoewel we elkaar ontmoeten in een videogesprek, weet Esohe Weyden me met haar energieke blik en warme glimlach snel mee te nemen in haar verhaal. Esohe omschrijft zichzelf als een dichteres die zich vooral bezig houdt met spoken word. Een podiumdichter dus, en die sterke stage presence is vanuit Antwerpen door het scherm heen voelbaar.



We spreken elkaar een uurtje eerder dan gepland, want later die dag draagt Esohe voor op een hommageavond voor Jotie T’Hooft, de Vlaamse dichter die in de jaren zeventig op jonge leeftijd stierf en nu een cultstatus geniet. Als deel van haar optreden draagt Esohe een tekst voor die is geïnspireerd op het werk van haar landgenoot.







Hoe pak je dat aan, het je eigen maken van andermans tekst?



Ik maak altijd een reactie op het werk. Als de originele tekst bijvoorbeeld over de liefde gaat, dan benader ik dat thema op mijn eigen manier. Maar het moet wel duidelijk zijn dat ik ergens op reageer, zeker als je het origineel en mijn tekst na elkaar hoort.



Wat ik in ieder geval nooit doe is een herwerking maken. Daar krijg ik een wrang gevoel bij. Uiteindelijk is poëzie heel persoonlijk, het is de visie van één specifieke persoon. Ik zal nooit weten waarom een andere dichter een regel geschreven heeft zoals die er staat of welke diepere lagen er in die regel verstopt zitten. Ik kan wel achterhalen wat de dichter ongeveer bedoelt, maar je weet nooit vanuit welke positie iemand precies schrijft.



Daarom wil ik die positie van de andere dichter eerbiedigen. Ik kan het best een reactie schrijven die vertrekt vanuit mijn eigen visie, in plaats van me de tekst van die ander toe te eigenen. Andere dichters hebben daar geen moeite mee, maar persoonlijk vind ik het belangrijk om andermans werk op deze manier te respecteren.



Als ik je gedicht ‘Palet Parkinson’ lees (zie onderaan), valt me op dat je ook enorm veel respect hebt voor de taal en wat die allemaal kan. En op je website schrijf je: ‘Taal beweegt mij.’ Hoe is dat zo ontstaan?



Toen ik op de lagere school zat, was ik elke week in de bibliotheek te vinden. Andere kinderen voetbalden, maar ik was altijd aan het lezen. Onder klasgenootjes was er tegelijk een Engelse hype: iedereen vond het Engels heel interessant door de Amerikaanse films, series en muziek. Het Nederlands vonden ze in vergelijking maar een lelijke taal.



Daar was ik het niet mee eens. Ik genoot ervan om door het lezen nieuwe Nederlandse woorden te ontdekken, die ik vervolgens in de klas gebruikte. Anderen pikten die woorden dan ook wel op. Die liefde voor taal heeft zich organisch ontwikkeld tot het zelf schrijven, het knutselen met woorden om iets te maken dat mooi klinkt.



Dat het mooi klinkt, is voor mij als spokenworddichteres erg belangrijk. Ik wil dat het publiek tijdens mijn performance hoort dat het Nederlands ook prachtig kan zijn.



Hoe begon je met spoken word?



Ik schreef al op jonge leeftijd, maar lang wist ik niet dat ik met die teksten iets extra’s kon doen. De gedichtjes kwamen in mijn K3-notitieboekje en dat was dat. Op mijn zestiende kregen we op school een workshop slam poetry van Yannick Moyson. Toen ging er een wereld voor me open. Ik besefte dat mijn poëzie niet moest liggen verstoffen in de lade. Ik kon er ook mee naar buiten treden.



Via Yannick kwam ik bij mijn eerste open podium. Althans, dat dacht ik: ik had me zonder te weten ingeschreven voor het Belgisch Kampioenschap Poetry Slam. Ik had maar één tekst mee en dat was redelijk awkward, maar het was een leuke ervaring waarbij ik veel mensen uit het wereldje heb leren kennen. Bovendien, de ene performance leidt tot een volgend optreden en sindsdien zijn de uitnodigingen nooit meer gestopt.



Wie zijn de spokenworddichters tegen wie je opkijkt?



Seckou Ouologuem, de stadsdichter van Antwerpen, is een dichter die ik geweldig vind op taalkundig vlak. In de Antwerpse scene vind je weinig mensen van kleur die in het Nederlands schrijven – vooral veel Engelstalig. Toen ik hem voor het eerst op een podium zag, was ik positief verrast toen hij een tekst in het Nederlands bracht. En dan ook nog zo fenomenaal dat ik met de mond open luisterde.



Toen ik later met de Nederlandse spokenwordscene in aanraking kwam, ontdekte ik Babs Gons, tegen wie ik ook erg opkijk. Opvallend is dat de Vlaamse en Nederlandse scenes erg gescheiden zijn. Spoken word is natuurlijk vooral een lokaal fenomeen. Je komt als eerste tegen wie er in jouw stad in het café optreedt, pas daarna ga je verder kijken.



Wat maakt een (spokenword)gedicht volgens jou goed?



Ik ben fan van gedichten die met de taal spelen, met regels die niet alleen een boodschap overbrengen maar ook uniek klinken. Zinnen die je niet in het dagelijks leven hoort. Ik zie woorden als legoblokjes in verschillende kleuren en maten. Als je Nederlands spreekt, ken je een aardig aantal vaste combinaties van die blokjes. We hebben het als mensen nu eenmaal vaak over dezelfde onderwerpen en daar gebruiken we steeds dezelfde taal voor. Het is aan de dichter om de blokjes op zo’n manier in elkaar te klikken dat mensen denken: wauw, dit is fenomenaal, hier had ik nooit op kunnen komen.



Die ervaring had ik bij de opening van ‘Palet Parkinson’. Het begint met veel a-klanken en opeens komt de regel: ‘in mij suddert een vlam’. Die kwam van het papier en klonk luid en duidelijk in mijn hoofd. Hoe ontstaat zo’n regel bij jou?



Tijdens de lessen Latijn op het middelbaar kwam ik in aanraking met stijlfiguren als alliteratie. Het fijne aan die Latijnste poëzie is dat die stijlfiguren er niet zomaar zijn voor de leuk, maar dat ze dienen om een beeld te versterken. Zo ongelooflijk vind ik dat. Ook in mijn eigen teksten probeer ik met klank het gevoel in een gedicht te versterken. Al die a-klanken vind ik bijvoorbeeld heel kil, dat past bij de beelden in de eerste regels.



Ik denk dus veel over klank na, maar verder is het een intuïtief proces. Ik schrijf en schrap altijd veel. Eerst produceren en daarna bekijken welke legoblokjes ik kan gebruiken en hoe ik ervoor kan zorgen dat het geheel goed klinkt. Ook nu ik aan mijn bundel werk, bedenk ik bij het schrijven hoe het gedicht op een podium gaat klinken, zoals ik altijd doe. Daarna ga ik pas kijken hoe ik de regels op het papier plaats, zodat mensen het gedicht lezen zoals ik het zou performen. Ik begin een nieuwe regel waar ik in mijn voordracht ook een korte pauze zou nemen. Mijn gedichten lezen als de performance.



Wat zijn de terugkerende thema’s in jouw poëzie, naast de taal?



Ik heb heel veel gedichten geschreven, maar voor mijn bundel ben ik voor de samenhang toch op zoek naar één thema. Ik neig nu naar ‘zelfreflectie’. Mijn debuut is in zekere zin een kennismaking met mij als dichter, dus ik selecteer gedichten die gaan over mijn twijfels en mijn opvattingen. Een gedicht over het milieu past daar niet tussen.



Beeldende kunst is ook een onderdeel van wie ik ben: ik teken en schilder veel portretten. Dat zit ook in veel van mijn gedichten. Ze gaan trouwens niet allemaal over mij. Sommige zijn heel persoonlijk, maar in ‘Palet Parkinson’ en in veel andere teksten draait het niet per se om mij maar om de rol van de kunstenaar. Ik vertrek vanuit mezelf en vertel zo over de positie van mensen die iets gelijkaardigs doen. Er staat wel ‘ik’, maar dat kan net zo goed de lezer zijn. Die mag zelf beslissen hoe die dat ‘ik’ leest.



Naast selecteren ben ik nog druk nieuwe gedichten aan het schrijven. Als ik nadenk over de volgorde van de gedichten in de bundel, merk ik dat er leemtes zijn. Daar ga ik in een latere fase mee aan de slag: kijken wat er nog nodig is in de compositie en die gedichten op maat schrijven, kort en krachtig. Zoals ik op een podium ook bruggetjes maak tussen mijn gedichten, maar dan meer overwogen.



Op welke reactie hoop je wanneer je bundel Tussentaal in februari verschijnt?



Publiek dat een spokenwordavond bezoekt, weet waarvoor het komt. Maar soms treed ik op als intermezzo in een programma dat niets met poëzie te maken heeft. Het is altijd extra leuk als na dat soort optredens mensen naar me toe komen en zeggen: poëzie is normaal niets voor mij, maar nu ben ik benieuwd naar meer. Dat is het effect van spoken word: de vlotheid ervan verlaagt de drempel enorm. Zo kun je poëzie naar de mensen brengen en niet alleen naar het literaire publiek.



Wat de incrowd betreft: ik vind het spannend om te zien hoe mijn bundel onthaald gaat worden binnen de spokenwordscene: sommigen gaan het sowieso tof vinden, anderen gaan zich afvragen waarvoor die bundel nou nodig is. Ik verwacht dus een gemengde reactie, maar gemengd is goed. Daar moet ook diversiteit in zijn.



Uiteindelijk ben ik tevreden als iemand zich in mijn gedichten kan herkennen, of juist kennismaakt met een nieuw perspectief. Dat is allebei belangrijk, herkennen en totaal niet herkennen. Van allebei heb je een beetje nodig.







*







Palet Parkinson



ik snuif ze op beelden die al stamelend spreken en standpunten maken zonder ze te staven stadsgezichten, stamcafés en op de straten ook obstakels strakke penseellijnen die groeien maar dan toch stagneren als stamcellen uitgegroeid en standhoudend in mij suddert een vlam, maakt cirkels in de lucht als een stuntman stuurt mijn gedachten en stappen tegen de wanden van een stuwwal ze stellen vragen, waar blijft je bagage? ik weet dat het nu stilstaat, maar ik zweer het je ik duw al



sinds mijn ogen erin sloegen het stuifmeel te reflecteren duizenden pupillen dansend op een onbekende route maar ik ben geboren in de winter en de winter kent geen bloesem stapel mijn zorgen op zestig kruisjes op mijn spaarkaart ze wijzen naar de spattende verf op mijn schildersdoek en staren door een spleetje naar de realiteit ongedekt en ongeblinddoekt mijn naakte ik is zoekend maar tegelijk ook zoek ze kan niet slapen als ze de wieg van de wereld in moet stockholmsyndroom mijn gedachten dringen door en ik vereeuwig ze in woorden ik vertaal ze in beelden ze blazen leven in mijn karkas scheuren open, en doen helen



ik ben geen standaardschilder ik spuw op mijn canvas mijn speciale ideeën stapel ze op zonder stappenplan beheerst en sluipend, ik ken geen stenotypen noem het stijlvol of stilistisch ik zal nooit sterven

De verbinding is in no time gelegd. Hoewel we elkaar ontmoeten in een videogesprek, weet Esohe Weyden me met haar energieke blik en warme glimlach...

Liefste Patrick*, Ontschapen beelden, het maken van kleinkortfilms, waarin groei zichzelf niet meer is. Zulke films wil ik maken. Hieruit komt iets op, wat haaks staat op vervulling Gezichtsverlies als iets volstrekt onpersoonlijks. *Patrick Holzapfel (1989) is een Duitse schrijver en filmmaker die net buiten Wenen woont, en aan wie ik veel te danken heb. In zijn online filmtijdschrift Jugend ohne Film kreeg ik een uitzonderlijke vrijheid om te schrijven over cinema. Samen gingen we vaak naar het Oostenrijkse filmmuseum waar we vrienden troffen die niets anders wilden dan film en leven met elkaar verbinden.

Liefste Patrick*, Ontschapen beelden,het maken van kleinkortfilms,waarin groei zichzelf niet meer is.Zulke films wil ik maken. Hieruit komt iets op, wat haaks staatop vervullingGezichtsverliesals iets...

Liefste Linda*, Als een van de velen in mijn leven was jij een vrouw, met wier zelfgekozen onzichtbaarheid ik mij identificeerde. Ik legde mijn oren bloot, als aan de voet van een kerk, in mijn gevoelde noodzaak om zoveel mogelijk naar dat politieke zwijgen te luisteren. Wat anders was, was dat jij die rol in alle opzichten expliceert dag in dag uit. Wat voel ik een geluk, als ik denk aan al mijn vriendinnen en hun stiltes. Ik wil niet meer leven in een wereld waarin mannen alleen heilige en tot abstractie gemaakte vrouwen bedanken, maar een waarin we van dag tot dag, op de markt, of aan de kassa leren uitspreken dat ieder en elk in het hier en nu tot heilige verklaard mag worden en nooit meer postuum &#8211; behalve uit eigen besluit. *Linda Lebeck (1992) is fotografe, in wiers tentoonstellingspraktijk de scheidslijn tussen verschijning en verdwijning centraal staat. Ik ontmoette haar enkele jaren geleden in Wenen, vanaf het eerste ogenblik was het me duidelijk dat ze een alfabetische verscheidenheid aan stiltes koesterde.

Liefste Linda*, Als een van de velenin mijn levenwas jij een vrouw, met wier zelfgekozen onzichtbaarheidik mij identificeerde. Ik legde mijn oren bloot,als aan de...

Logo	Vincent Hammingh
Kernteam	Iduna Paalman, Thijs Joores, Erwin Hurenkamp, Oumaima Belkhdar
Website	Laurens Besselsen

Archief