Boreling

Vijf poëtische reacties op bestaande gedichten

Hoe maak je een eigen antwoord op een gedicht? Op de meest recente Vuurlanddag schreven Vuurlanders in korte tijd een gedicht als reactie op een bestaand gedicht dat ze aansprak. In deze reeks lees je vijf resultaten daarvan. In deze aflevering: Ola reageert op ‘De nacht dat ik werd bezwangerd’ van Sasja Janssen uit de bundel Virgula (2021).



De gedichten van Janssen kolken van de beelden. Een mistige tepel, een onweersduistere zon, gouden kringen om de duivel te misleiden. Tijdens het lezen belandde ik in een droomachtige wereld bewoond door een meester, een meisje en haar drie minnaars, de boreling waar ze zich voor schaamt en de vroedvrouw met de spelende benen, die genadeloos haar handspade in het meisje steekt op zoek naar leven. Ik werd nieuwsgierig naar het perspectief van de boreling en schreef een reactie op het openingsgedicht van de bundel Virgula in de vorm van een illustratie en gedicht.



*



Boreling



ik ben de boreling wiens naam je niet wil noemen omdat ik de naam van de meester draag je herkent hem in mijn trekken



er is geen moeder, alleen een vrouw met een kindergezicht die van de zwarte nacht tot de roze ochtend probeert de duivel uit te bannen



was het bloed van mijn lichaam de eelthanden van de vroedvrouw terwijl jij op bed ligt met een natte doek over je ogen en je handpalmen tegen je oren gedrukt



ik roep je maar word weggedragen door een deur die het liefst gesloten blijft



de vader, de meester bij lamplicht schrijft hij mensen die hij nooit ontmoeten zal ik zie alleen zijn gebogen achterhoofd

Hoe maak je een eigen antwoord op een gedicht? Op de meest recente Vuurlanddag schreven Vuurlanders in korte tijd een gedicht als reactie op een...

Vlekken

't Zwumbad / het zwembad

De molenaar op de zevende

Rituelen ter bewaring

Straatschrapers

Vijf verhalen door vijf schrijvers waarin de vogels gestopt zijn met vliegen

Op 2 augustus 2023 (15:45) stoppen wereldwijd alle vogels met vliegen. Hoe ziet de wereld er nu uit? Vijf schrijvers reageren op deze gebeurtenis vanuit verschillende perspectieven.



De gans ligt in de berm. Op zijn zij, poten ingetrokken. De nek uitgestrekt waardoor de kop nog net op het asfalt ligt. Het lijf is ongeschonden. Geen bloed, geen in rare hoeken geknakte vleugels. Een schone klap. Alleen de ogen wijzen op levenloosheid, zoals ogen dat altijd doen. In films, in boeken, in het echt, ook bij ganzen. Charlie zakt door haar knieën. Vijftig meter terug, aan de overzijde van de weg, probeert Daks verwoed een overreden ekster van het asfalt los te krabben. Het is ongelooflijk hoe plat dieren kunnen worden. Een lijf dat niet lang geleden nog een vernuftige constructie van botten, vel en verendek was, zit binnen een paar uur als een sticker op de weg geplakt. Asfaltwegen zijn wat dat betreft nog te overzien. Klinkerstraten en stadspleinen zorgen voor de meest tijdrovende klussen.



Vorige week had Charlie drie dagen achtereen dienst in een woonwijk. Daks had vakantie. Ze was gekoppeld aan een meisje, nog geen achttien, dat haar taakstraf bij Detergentis moest uitzitten. Het duurde twee keer zo lang om bij het hoofdgebouw weg te komen. Het meisje weigerde werkkleding aan te doen. “Dit is fucking smerig,” zei ze toen Charlie haar een werkbroek, trui en jas overhandigde. “De kleding wordt na elke dienst gewassen,” antwoordde Charlie. Het meisje drukte haar neus in de kraag van de jas en schudde resoluut haar hoofd. “Ik ruik mens,” zei ze. Charlie keek het meisje vermoeid aan. “Ik ruik een enkeltje jeugddetentie,” antwoordde ze. Uiteindelijk trok het meisje het werktenue aan. Tergend langzaam, alsof het tenue van crêpepapier was en ze de kleren aan moest trekken zonder ze te scheuren. Op de parkeerplaats voegden ze zich bij Felix die wagendienst had. De daaropvolgende uren werkte Charlie zich in het zweet. De straten in de wijk die ze toebedeeld hadden gekregen waren van roodbruine gebakken waaltjes. Tientallen jaren geleden gelegd waardoor de voegen breed en op sommige plekken niet meer opgevuld waren. Het lijkje van een verbrijzelde mus verdween haast in z’n geheel in een gleuf tussen twee stenen. Het eerste halfuur probeerde ze het meisje zo ver te krijgen om ook vogelresten van de straat te verwijderen. Er volgde een theatrale scène met kreten van walging en kokhalsgeluiden. Charlie stak haar neus in de lucht en snoof luidruchtig. “Ruik ik nou aanstellerij?” Het meisje vloekte en beende naar de afvalwagen waar ze luidruchtig begon te facetimen met een vriendin.



*



“Daks heeft alleen maar schrapers,” zegt Zosja zodra ze de afvalwagen naast Charlie stilhoudt.



Ze leunt uit het raam. In haar mondhoek hangt een sigaret. Het verkoolde uiteinde breekt af, de as dwarrelt langs de autodeur naar beneden.



“Dit is een schone,” zegt Charlie en heft de sneeuwschuiver op alsof ze Zosja een aperitief aanbiedt.



Zosja tilt de kop van het dier op.



“Exemplaar voor de afhaalservice?” vraagt ze.



“Misschien,” antwoordt Charlie.



Al sinds het begin melden zich geregeld mensen voor de dode vogels. Straatwerkers worden van hun werk gehouden en onbemande afvalwagens geplunderd. Om nog meer hinderlijke situaties te voorkomen, is er een team opgesteld dat zich ontfermt over het verhandelen van goedgekeurde exemplaren. In een Telegramgroep worden beschikbare kadavers gedeeld en kunnen geïnteresseerden zich melden. Het zijn veelal hobbykoks met een voorliefde voor wildgerechten. Soms is het een chef-kok van een restaurant uit de omgeving. Als er gereageerd wordt op de kleinere vogels zijn het meestal taxidermisten. &nbsp;&nbsp;



“We nemen ‘m wel mee, dan kunnen ze het bij Recuperatie zelf beoordelen.” 



Charlie loopt met de gans om het busje. Aan de zijkant is een ingebouwde vrieskast geïnstalleerd. Niet al te groot, een mens zou er enkel in foetushouding in passen. Ze drukt met haar elleboog op de knop van de kast. De deur springt met een klik open. Het was één van de punten die de straatwerkers inbrachten bij de evaluatiebijeenkomst. Vrieskasten met een handgreep werkten niet. Een collega was opgestaan, pakte een pak A4 papier bij de printer en zei “Dit is een zwaan.” Hij deed voor hoe hij met een zwaan in zijn handen had geprobeerd de deur van de vrieskast met zijn neus open te duwen. Aan tafel werd instemmend gebromd. Sommigen vonden het sowieso onnodig gedoe. “Ik sta nu dooie vogels te inspecteren voor een stelletje snobs,” zei één van de klagers.



Charlie legt de gans in de vriezer zoals ze de dieren vaak op de oever in het gras ziet zitten, op de buik, poten onder zich gevouwen en de kop tussen de vleugels genesteld. In de kast glinstert het aangevroren laagje ijs dat zich op de binnenwand heeft gevormd.



“Ik ben kapot,” klinkt er door de portofoon.



Charlie grinnikt. “Wil je van kant wisselen?”



“Zul je zien dat vanaf nu aan deze kant alleen maar schrapers zijn,” zegt Zosja.



Ze drukt de sigaret uit in een leeg Pringles blikje op het dashboard.



“Hij wil toch niet wisselen. Dat brengt ongeluk.”



“Denkt hij dat echt?”



Charlie haalt haar schouders op.



Hij had het de restschade van zijn vorige werk genoemd. Ze zaten, elk met één bil, op een wegwijzer-paddenstoel langs een r-weg. Hun collega stond nog met de afvalwagen bij een tankstation. De ploeg van de dag ervoor had de wagen niet goed aangesloten op de laadpaal waardoor de batterij leeg was geraakt. Ze konden zich een pauze permitteren. Het aantal aangereden vogels op r-wegen is minimaal en de getroffen vogels die er liggen zijn niet tientallen keren overreden. “Er ontglipte me te veel,” zei Daks. Hij krabde korstmos van de hoed van de paddenstoel. Achter hen liep een beek. De oever aan beide kanten begroeid met lisdodden. In de verte stonden rijen geknotte wilgen als knuisten langs de akkervelden. “Op den duur werd ik alleen al van het flikkeren van de zwaailichten kotsmisselijk.” Hij stond op. Charlie keek hoe hij een stukje de weg op liep, zijn jas openritste, zich bedacht en weer tot onder zijn kin dicht deed.



“Er liggen er nog een stuk of vier midden op de weg, zo’n tweehonderd meter terug.”



Zowel vanuit de cabine als uit haar eigen portofoon hoort Charlie Daks’ stem. Vroeger, toen haar ouders nog samenwoonden, keken haar ouders apart van elkaar tv. Haar moeder beneden in de woonkamer, haar vader in de rommelkamer waar hij een oude Aristona televisie en een vissersstoel had neergezet. Vaak keken ze hetzelfde programma. Wanneer Charlie thuiskwam en in de hal stond, hoorde ze beide televisies. De rommelkamer-tv liep iets achter op die van de woonkamer. Het ene moment focuste ze zich op het geluid beneden en was ze bij haar moeder, het andere moment luisterde ze naar de tv boven en was ze bij haar vader.



“We komen eraan,” antwoordt Zosja.



“Samen krabben!” schreeuwt Daks vanaf de overkant van de weg.



Als Charlie zich zijn kant opdraait doet hij de floss. Sinds kort kan hij, geleerd van zijn zoontje, de dansbeweging. Het ziet er onbeholpen uit. Zijn heupen bewegen schokkerig van links naar rechts. Charlie schudt haar hoofd en stapt op de treeplank van de afvalwagen.



“Vier vogels en één eekhoorn.” Daks wijst naar de overblijfselen van het knaagdier.



Het hele lijfje, op de staart na, is platgereden. Voor- en achterpoten zijn niet van elkaar te ontwarren. De kop is verbrijzeld, de snuit en kaken in een vreemde grimas op het asfalt gedrukt. De pluimstaart waait op door de voorbijrijdende auto’s. Het heeft iets feestelijks, alsof er iets of iemand onthaald wordt. Daks buigt zich over de eekhoorn. Charlie pakt twee kauwen bij hun poten en loopt ermee naar de afvalwagen. Ze ziet hoe Daks een van zijn werkhandschoenen uitdoet en zijn hand over de staart laat gaan. Ze heeft het hem een keer gevraagd, of de dode dieren hem niet te veel aan zijn oude werk doen denken. “Ze zijn al dood. Ik hoef slechts op te ruimen,” antwoordde hij.



Met de gehavende eekhoorn in zijn hand loopt Daks naar de wagen. Hij heeft zijn werkhandschoen niet aangetrokken. De staart bungelt langs zijn onderarm. Op een afstandje is het net alsof hij een sleutelbos vastheeft waar een dierenstaarthanger aanzit. Aan de sleutel van het tijdelijke huis waar Charlie met haar vader woonde hing zo’n hanger maar dan van de staart van een wasbeer. Ze klemde de sleutel weleens op haar rug achter de rand van haar broek, precies daar waar haar staartbeentje zat. “Ik ben een wasbeer,” zei ze dan tegen haar vader en vroeg hem of ze de vuilnisbak van mama overhoop moest halen. “Dat zou wat zijn,” antwoordde hij en kroelde haar even in haar nek.



“Mooie beestjes,” zegt Daks zodra hij naast Charlie staat.



Charlie knikt. Nog altijd moet ze de neiging onderdrukken om andere dieren die ze aantreft te begraven in de berm. Ze schrok er zelf van hoe snel ze dat sentiment niet meer bij de vogels had. Al na een paar weken merkte ze dat ze de vogels door haar handen liet gaan zoals ze dat ooit deed met de ferrietkralen en smoorspoelen toen ze nog fabriekswerk deed. Alleen een schoon kadaver of het kadaver van een ander dier doorprikt die achteloze bubbel. Soms is ze bang dat het een keer, van de een op de andere dag op is, net als bij Daks. Dat bij haar dode dieren al voldoende zijn, haar hoofd besluit genoeg te hebben gezien en het werk enkel nog misselijkheid teweegbrengt.



*



Op het terrein van het destructiebedrijf vormen vier afvalwagens van Detergentis een rij voor de loshal. Zosja zucht en sluit aan in de rij. Een groepje collega’s staat naast de wagens met elkaar te praten. Charlie herkent Felix en zwaait naar hem. Hij slentert richting hun wagen. Zosja zwaait de deur aan haar kant open en laat zich van de stoel glijden.



“Wat zijn dit voor een soort Franse snelwegtaferelen?” vraagt ze als Felix zich bij haar voegt. Ze haalt een pakje Lucky Strike uit haar broekzak.



“Een aantal van de sterilisatieketels is buitenwerking,” antwoordt Felix.



Hij probeert een sigaret te bietsen. Zosja schudt haar hoofd. Hij trekt aan de mouw van haar jas en zet een zielig gezicht op. Alsof er een vervelende vlieg om haar heen zoemt slaat Zosja zijn hand van zich af.



“Kijk dan, de smiecht.”



Daks tikt Charlie op haar schouder en wijst naar Felix. Charlie duwt zichzelf omhoog in de autostoel. Ze kijken hoe Felix zijn hand ongezien naar de broekzak met sigaretten beweegt. Daks leunt over Charlie heen en drukt op de claxon. Iedereen draait zich richting hun afvalwagen, Felix trekt zijn hand terug. Hij werpt Daks een vernietigende blik toe. Zosja beent naar de wagen.



“Sorry,” zegt Daks als ze het portier opendoet.



“Ik dacht dat we konden gaan rijden,” antwoordt Zosja, “Klote ketels.”



De autodeur knalt dicht. Charlie voelt de trilling via de stoel vanuit haar billen omhooglopen. Ze schokt even met haar schouders en laat zich weer onderuitzakken. Daks legt zijn voeten op het dashboard.



“Ik wilde de eekhoorn in de berm begraven,” zegt Charlie na een tijdje.



“O.” Daks draait zich naar haar toe.



Ze blijft vooruitkijken, boort haar blik in het country bouquet-geurboompje aan de achteruitkijkspiegel. &nbsp;



“Je hield me niet tegen toen ik ‘m weggooide,” zegt Daks.



“Nee, ik weet het.”



Buiten gaat het groepje collega’s uiteen. De eerste twee afvalwagens verdwijnen door de metershoge roldeuren van de loods. Zosja klimt de cabine in, gooit het pakje Lucky Strike op het dashboard en start de wagen. Charlie zit te ver onderuitgezakt om de wagen voor die van hen te zien. Ze kijkt tegen Daks’ grijze werkschoenen aan en wacht tot ze het pand binnenrijden. &nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;

Op 2 augustus 2023 (15:45) stoppen wereldwijd alle vogels met vliegen. Hoe ziet de wereld er nu uit? Vijf schrijvers reageren op deze gebeurtenis vanuit...

Vijf verhalen door vijf schrijvers waarin de vogels gestopt zijn met vliegen



Op 2 augustus 2023 (15:45) stoppen wereldwijd alle vogels met vliegen. Hoe ziet de wereld er nu uit? Vijf schrijvers reageren op deze gebeurtenis vanuit verschillende perspectieven.







In twee dagen tijd zijn er drie dingen veranderd; ik ben mijn eigen handen gaan zien in mijn dromen, de zomer is tot herfst geworden, mijn blikveld beperkt zich tot de kruinen van de bomen. Het wachten lijkt een ritueel te zijn geworden. Het ritme van mijn ademhaling heeft zich als een filter over de gebeurtenis gelegd. Vanuit het laagste punt in de tuin kijk ik omhoog tussen de takken waar de laatste vogels rusten.&nbsp;&nbsp;&nbsp;







ritueel om te verdwijnen



leg uitgevallen veren langs de randen van je lichaam, in een gestalte weerkaatst alleen het zonlicht niet. het is van belang om bij jezelf en de omgeving te blijven leg daarom: een, twee schaduwhuiden over de tegels van je oprit. zie hoe deze met het vallen van de avond in de stenen worden opgenomen. het lichaam als een regenbui die druppels, dan plassen vormt, steeds dieper in de grond wegzakt en verdwijnt. alleen het residu van je schaduw blijft op de tegels achter.&nbsp;







Mijn ademhaling tegen de wolkenloze blauwe lucht, negen berken zwijgen. Een van hen lijkt ieder jaar sneller kaal te worden dan de andere acht. Mijn haar voelt zwaarder dan hiervoor. Ze zeggen dat midzomer de herfst in zich draagt, ik heb dat altijd een soort verraad gevonden aan de mensen die vierden dat de dingen langer leken en lichter werden. De dagen worden tenslotte korter vanaf midzomer, het begin van het einde wordt gevierd. Tegelijkertijd leert het dragen van verliezen hoe te leven.&nbsp;







ritueel om te vergroeien



leer in contact te staan met je binnenlichaam. vind een veld met hoge grassen. zoek naar manieren om je lichaam naar de wind te leggen. leg geplukte grassen op je benen, trek je skelet over en vorm een tweede lichaam, boven op het eerste zodat de huid doorzichtig wordt. een binnenlichaam in de verzameling op mijn benen herhaald, het einde van de zomer in gras uitgedrukt.&nbsp;







Na twee dagen is de boom al vrijwel leeg. Twee kraaien zijn gebleven om de kale takken nog even vast te houden, om bij hun nesten te blijven misschien, ook al zie ik geen nesten tussen de takken, maar goed, wat weet ik van nesten? Er spreekt weemoed uit hun stoïcijnse wachten, ik wist niet dat vogels konden wachten.&nbsp;



Misschien lees ik het stille zitten als wachten omdat ik weet dat de vogels een laatste afdaling zullen maken.&nbsp;



Het vliegen heeft langzamerhand iets heiligs gekregen, iets mythisch dat we dagelijks over het hoofd zagen. Nu al, nu er nog geen halve week verstreken is, rouw ik om een magisch deel van de wereld dat lijkt te zijn gestorven. Het einde van de zomer kondigt zich aan in steeds vaker panty’s dragen onder mijn broeken. De schaduwen van de hoogste bomen schuiven steeds dichterbij, de tuin loopt langzaam in donkere plekken over.&nbsp;







ritueel om te verlaten



neem de takken stevig tussen beide klauwen, voel hoe ze nog altijd bereid zijn je te dragen. afscheid nemen is een kwestie van zelfreflectie. zoek manieren om te onthouden, bind ze strak vast aan dingen die overblijven. geef de laatste vlucht een naam zodat je haar later te rusten kan leggen. spring met overtuiging, vang de vlucht op in je longen. vraag de landing zacht te zijn, neem de afdaling voor lief, stel je gemis uit. het afscheid hangt doorgaans niet met het einde samen.



&nbsp;&nbsp;



We dachten elkaar nog vaker te ontmoeten, leven achteraf de momenten waar we geen tijd voor vrijmaken als ze gebeuren, vergeten eindes meestal te vieren. We zagen de bruiloft voor begrafenis aan omdat de bedoelingen van mensen in lange rijen door bossen tegenwoordig niet meer aan hun kleding af te lezen zijn.&nbsp;



Als het laatste daglicht de schemer vervangt, brengt mijn vader een deken om mijn schouders te warmen. Het is eigenlijk niet echt koud geworden, maar het gebaar helpt tegen de twijfel; ik begin bang te worden dat het misschien te donker zal zijn om de laatste vlucht te aanschouwen, bang de vogels alleen te horen vallen. Tijdens het wachten worden hun contouren steeds scherper afgetekend tegen het oranje-roze van de lucht. In de eerder onopgemerkte afstand zie ik steeds meer silhouetten in de bomen, de lichamen van vogels als levende bloemknoppen.







ritueel om te vergeten



pluk de oogst uit de bomen en leg de vruchten in rijen van vijf. de rotte plekken richting het oosten. breng eerst een offer aan de tijd.&nbsp;



leg alle overgebleven herinneringen in kringen rond de stammen met hun leeggeplukte takken. deel je gedachtes op in heden en verleden, besluit zelf of de een de negatieve ruimte vormt van de ander. zet de keukentafel buiten, dek deze met een wit laken en doorzichtige schalen. alle gebeurtenissen krijgen een plek aan de tafel. in grote manden wordt de oogst verzameld van de laatste lichte dagen.&nbsp;



hang afgeknipte vleugels van uitgestorven vogels in de takken te drogen, daarmee vervangen we gezamenlijk de plekken die zijn vrijgekomen.







Ik lig op mijn rug en voel de grond onder mij afkoelen, mijn haar raakt vervlochten met het klaverveld en de schaduwen van de bomen. In mijn herinnering loop ik over paden die als vanzelf in velden ontstaan. De patronen die door mijn buren werden gelopen in het lichte zand uitgehouwen. Vanuit daar bekeek ik vaak de zwaluwen die op doorreis waren en de oevers van insecten ondeden, hun vlucht uitvergroot herhaald. In die dagen heb ik de vogels leren herhalen door mijn handen naar hun vleugels te vouwen. De zwaluwen, de mezen, de grote groepen spreeuwen die ik bij wijze van herkenning in mijn eigen lichaam welkom heet. Hun gedanste vormen, danste ik de hele avond door.



ritueel om te verankeren



kies een plek in het landschap waar je opgroeide. ontdoe jezelf van (eventuele) handschoenen, sokken en schoenen. schep de aarde weg rond je voeten, omkring de plek waar je staat door deze uit te graven. zie hoe de grond in de lijnen van je handpalmen is komen te liggen, word daarmee onderdeel van de aarde. bekijk je grondgeworden handen. zie opgroeien niet als iets groots, haal het terug naar de dichtstbijzijnde dagen. vul de aarde op met veren die je als kind verzamelde.



&nbsp;



Het besluit lijkt plots te zijn genomen.&nbsp;



In grote bewegingen vallen de kraaien een laatste keer uit de bomen, hun silhouet over het landschap gejaagd. Mijn ademhaling loopt synchroon met de landing, de stilte onveranderd. Ik tik mezelf uit de schaal die de tijd van het wachten om me heen heeft gevormd. De lege takken lijsten het vallen van de avond in.

Vijf verhalen door vijf schrijvers waarin de vogels gestopt zijn met vliegen Op 2 augustus 2023 (15:45) stoppen wereldwijd alle vogels met vliegen. Hoe ziet...

Op 2 augustus 2023 (15:45) stoppen wereldwijd alle vogels met vliegen. Hoe ziet de wereld er nu uit? Vijf schrijvers reageren op deze gebeurtenis vanuit verschillende perspectieven.



—



Toen de telefoon ging, wist ze dat het vrijdag was. Ze stopte de mok terug in de voerzak links van de balkondeur en rolde de papieren sluiting op. Om haar voeten vochten vogels om de volle HKliving-kommen, alsof het geïnstitutionaliseerde gevangenen waren die elkaar bij het minste of geringste het dienblad uit de handen konden slaan. Langzaam viste ze haar telefoon uit haar joggingbroek. ‘Nog geen verandering?’ klonk het. Tijdens haar antwoord hoorde ze het ratelen van een toetsenbord. ‘Oké, genoteerd. Tot volgende week.’ Ze wachtte zonder de verbinding te verbreken. Dat scheelde één handeling. En één handeling was het verschil tussen wel of geen migraine. Maar in plaats van een zachte klik, hoorde ze: ‘Net 4503 gesproken. Nee &#8211; ja, écht eentje voor de grijze bakken, ja &#8211; nee, écht d’r kop kwijt.’



Tamara zat thuis. Ze was te moe om de tijd bij te houden en de dagen plakten aan elkaar als de bruine bladzijden van een door koffie doorweekt managementboek. Toch, gezien het achtuurjournaal sprak over een vier maanden durend ecologisch verschijnsel en haar burn-out ongeveer tegelijkertijd was begonnen, kon ze de herhalende vrijdagen onderscheiden door het bellen van de bedrijfsarts. Zestien telefoontjes. Vier maanden.



Ze waande zich de kantoorprinter. Of tenminste, dat voelde verwant. Twee jaar geleden had het apparaat de geest gegeven. Haar werkgever drukte morrend op knoppen, plugde de stekker in en uit het stopcontact, schopte driemaal tegen de onderste lade tot die los uit het apparaat hing, en nam het daarna, briesend, hijgend, zonder woord van dank, in beide handen, opende het raam in de kantine met zijn ellebogen en smeet het onding tierend naar buiten. De printer sloeg van vierhoog in duizend stukken op het parkeerterrein. De afdeling had er smakelijk om gelachen. Iemand stootte haar aan: ‘Op de Zuidas is geen plaats voor defecten.’



Haar kortsluiting kwam verleden augustus. Het zweet stond haar in de knieholtes na het hardlopen, ze was al laat voor haar eerste meeting en las hangend in een post-workout forward fold de notulen, toen er iets brak. Dat is hoe ze het omschreef, omdat ze een duidelijke, harde tik hoorde, als het doormidden buigen van een goedkope ballpointpen. Ze meldde zich ziek. Drie dagen later was er niks veranderd. Sterker nog: ze was achteruit gegaan. Voor het eerst in haar leven had ze migraine, wat hand in hand ging met intrusies over wijzende, lachende mensen. Van de tomeloze energie die ze eerder had, om voor zes uur op te staan, elke ochtend vijf kilometer hard te lopen, meer dan vijftig uur per week te werken, avonden volgepland met netwerkborrels of bij klanten, of simpelweg voor nóg een paar offertes of facturen, was niets over. Het zetten van een kop koffie kostte nu de energie die het beoogde effect van de cafeïne meteen tenietdeed.



Wachtend tot de vogels uitgegeten waren, en lichtelijk gepikeerd over de woorden van de bedrijfsarts, bekeek ze geleund over reling de balkons van haar buren: visnetten tegen de duivenpoep, doorgezakte waslijnen en die zwarte, gevlochten tuinbanken van de Praxis &#8211; die zij ook had. Ze zag groepjes duiven, kraaien en mussen, tegen elkaar gedrukt, in hokjes geplaatst, verdeeld en overheerst. Opnieuw zag ze de printer op de parkeerplaats aan diggelen vallen. Plots had ze een ingeving. Eentje waarvan ze weer met haar tenen wiebelde. Eentje waar ze zich voor kon inspannen, waarmee ze iets terug kon geven, waardoor ze weer een tikkeltje waardevol werd, een bijdrage die zij, in haar vermoeide staat, wél kon leveren. Ze pakte haar telefoon, opende de Pets Place-website en bestelde stante pede vogelvoer, voerbakken die gemakkelijk bij te vullen waren, vogelbollen en verhuisdozen, via same day delivery.&nbsp;



De bezorger moest viermaal alle zes trappen op en af om alle spullen in haar gang te stouwen, gezien de lift in het zeven verdiepingen tellende, als cosmopolitan living-geadverteerde appartementencomplex al zes weken kapot was. Hij pufte en hijgde na het in ontvangst nemen van de fooi. De rest van de avond was Tamara zoet met het inpakken van care packages, en ging pas na twee uur op bed. De daaropvolgende week liep ze elke ochtend, middag en avond één appartement in het complex af, beginnende op haar eigen balustrade en daarna steeds een verdieping lager. Veel traplopen kon ze niet, nee. Maar ze deed het voor de vogels. Als de mensen niet thuis bleken, liet ze de doos met voer, verzorgingsspullen en handgeschreven brief achter bij de voordeur. Ter verzorging van zij die niet meer mee kunnen. Achteraf, meteen na de eerste doos bij haar buurvrouw, tintelde het in haar onderbuik. Een warm gevoel, volledig nieuw, niet te vergelijken met de geluksmomenten uit haar werkzame leven: het versturen van een dikke factuur; haar skivakanties in Courchevel; de nieuwe koffieautomaat met latte macchiato-optie.



Op de elfde dag, op de vijfde etage, hoorde ze het dichtklappen van een voordeur en zag een van haar kartonnen dozen in de handen van een man. Ze schrok van zijn verschijning; hij droeg een strak Amerikaans maatpak dat bij elke beweging om zijn schamele armen, benen en schouders wreef. Zijn ogen waren net zo groen als zijn geschubde lakschoenen en tegelijkertijd even steriel als zijn tanden gebleekt. Meteen stak hij haar de hand toe, en vroeg op de man af wie ze was, of eigenlijk: dat riep hij.



‘Tamara,’ zei ze.



‘Tamara, en…?’



Bijna noemde ze haar werktitel, zoals vroeger. Vroeger, ja, ook al was het pas vier maanden geleden. Het leek allemaal verschrikkelijk ver weg. Eigenlijk wist ze niet of ze zich nog voor wilde stellen als Chairwoman of Financial Operations. Of dat iets zei.



‘Gewoon. Tamara.’



Hij bleef stil. Zijn blik schoot van haar dijen, naar haar buik, bleef hangen bij haar borsten. Tamara sloeg haar vest nogmaals om haar middel. Hij wees naar de kartonnen verhuisdoos die ze in haar handen had. ‘U bent hier voor de zaken?’



‘Ik breng vogelspullen,’ zei ze. ‘Voor de balkons.’



‘Dus u bent het!’



Tamara keek hem niet begrijpend aan.



‘Die die zooi voor iedereens deur achterlaat.’



Ze knikte. En voegde eraan toe dat het geen zooi was.



‘Een altruïst!’ riep hij. ‘Merkwaardig!’



Ze vroeg wie hij dan wel niet was. Hij kreeg een vreselijke grijns op zijn kop. ‘Uw natuurlijke vijand.’



Tamara fronste. ‘Mijn… vijand?’



‘Ze noemen mij De Kapitalist.’



De Kapitalist? Ze probeerde iets zinnigs te bedenken om terug te zeggen, de zinnen vielen weg tussen de dansende vlekken die constant op haar netvlies stonden.



De Kapitalist zei: ‘Weet u, grappig dat wij elkaar treffen, gezien wij werken aan een minuscule representatie van de maatschappij.’



‘Sorry?’&nbsp;



De Kapitalist tikte met zijn wijsvinger op haar neus. Tamara trok instinctief haar hoofd terug.



&#8216;Juist! Juist! Wie denkt u dat er wint? U, die de vogels wil redden,’ Tamara greep zich vast aan de balustrade en vroeg zich af of hij niet eens kon stoppen met schreeuwen, ‘of ik, die de vogels wil kopen.’&nbsp;



Hij klopte op de klep van de kartonnen doos. Er kwam een armzalig gefluit uit.&nbsp;



‘U koopt ze?’



‘Goede liberalen spelen in op behoeften. Vogelverzorging? Weet je wat dat kost? Nee, ik help mensen. En laat me ervoor betalen.’



‘Mensen betalen u om de vogels op te halen?’



‘Marktwerking.’ Bij het uitspreken van dat woord kuste hij de lucht. ‘Kijk, wat ik vraag is minder dan de effectieve tijd die het kost. Reken maar om naar uurloon!’



‘En doen mensen dat?’



‘En óf!’



‘Daar geloof ik niets van,’ zei ze, en voegde daar snel aan toe: ‘Ik hoop maar dat u ze goed verzorgd.’



Hij kneep met zijn wenkbrauwen. ‘Kom vanavond eten. Dan laat ik u alles zien.’



De eettafel flikkerde in het kaarslicht tussen de borden en wijnglazen. In de houten snijplank links van haar stak een mes rechtop. Het penthouse was keurig ingericht, alhoewel met een zekere doelmatigheid; een aangeleerde visie, nul persoonlijke smaak, volledig VTwonen; een bankstel van Roche Bobois, bolvormige hanglampen zonder kap, en, ja, een industriële servieskast. Nergens zag ze vogelkooien, kartonnen dozen of zakken vogelvoer. Door het het raam zag het balkon er spic en span uit. Uit de keuken dreef een vette zweem; ze hoorde het knetteren van spek en olie. De Kapitalist vloot mee met de muziek uit de stereo: Working Class Hero, van John Lennon; you’ve gotta learn how to smile while you kill; if you want to be like the folks on the hill.



Voor de spiegel had ze de beslissing genomen. Hoewel De Kapitalist &#8211; zo noemde men hem toch niet écht? &#8211; had gezegd haar vijand te zijn, waren de uitwerkingen van zijn acties, als ze de som uitrekende, positief. Al kocht hij vogels, dan nog bespaarde hij vis-a-vis hongerdoden op koude balkons. Waren hij en zij niet twee handen op één buik? Daarom had ze zich opgemaakt voor het etentje; om geen argwaan te wekken, een verbond te sluiten, of in het minste geval, zich van het lot van de gekochte vogels te verzekeren.



De Kapitalist serveerde gebraden worst. Met krieltjes en eikenbladsla in vinaigrette. Daarbij schonk hij een glas rode wijn, zonder te vragen of ze dronk. Ja, ze dronk; maar daar ging het niet om. Er werd weinig gezegd, behalve, na de eerste hap van het vlees, waar ze met een kartelmes doorheen sneed en waarvan het sap daarna over het bord sijpelde. Hij vroeg haar of het smaakte.



Tamara kauwde en slikte.&nbsp;



‘Heerlijk,’ zei ze. ‘Sappig.’



De Kapitalist knikte.



Ze vroeg hem wat voor soort worst het was.



‘Squab,’ zei De Kapitalist. ‘Of, in het Deens: Skvabb.’



Hij stak een monoloog af over de zaken; hij bleek een exporteur van delicatessen voor het hoge segment, vertelde over verschillen tussen sterrenrestaurants en de cateringbedrijven, diste een anekdote op dat hij laatst nog een bijzonder mooie portie Iraanse kaviaar had gedeeld met de thuiskok van Raymond Cloosterman &#8211; die van Rituals, weejewel &#8211; en dat hij vroeger veel had gereisd. Volledig in naam van de VOC-mentaliteit, begreep ze.



Nadat hij was uitgepraat, viel er een korte stilte, die alleen werd doorbroken door het geschraap van bestek en het kauwen op sappige worst. Tamara vroeg: ‘Waar houdt u de vogels? Ik zie nergens-’



De Kapitalist wees naar de gang. ‘In de werkkamer. Gezonde privé-werkbalans.’



‘O,’ zei ze.



‘U heeft gelijk: belofte maakt schuld.’



Hij stond op, waarbij de stoel verschrikkelijk over de vloer schuurde. Ze wilde opstaan, maar hij hield haar met open hand tegen. ‘Eet, eet,’ maande hij. Daarna verdween hij de gang in. Tamara sneed nog een stukje van het vlees en stak het in haar mond.&nbsp;



Hij kwam terug met de kartonnen doos. Deze zette hij op het tapijt naast de eettafel. Na het openvouwen zag ze zeven vogels; twee mussen, drie duiven, een specht en een kraai. Hij liet de doos open met de randen omhoog: ‘Die vliegen toch niet weg.’&nbsp;



‘U kunt zich toch wel een kooi veroorloven?’



‘Tijdelijke huisvesting.’



Hij viste er behendig een duif uit. Hij hield het dier tussen zijn vingers geklemd. De ogen gingen alle kanten uit: Tamara, de eettafel, de wijn, het mes. Onder luid gerinkel trok De Kapitalist de snijplank over tafel maar zich toe. Met een klap duwde hij de vogel erop. Nu zag Tamara dat er een bruine vlek in het midden van het blok zat.



‘Wist u,’ begon de Kapitalist, ‘dat vogelvlees een historische delicatesse is? De Fransen garen duif om het vettige, lobbige vlees helemaal van het bot te laten glijden alsof het kikker is. Pigeon á la crapaudine, noemen ze dat. De slagers in het land van Aram weten er ook raad mee. Die bereiden Aramese vogelcurry. In Marokko stoppen ze al het gevleugelde dat ze kunnen vinden in traditionele pastilla, in Amerika aten ze kraai, en zelfs in Nederland joeg men op grutto. Maar bovenal is duivenvlees zo geliefd dat er een speciale naam voor bestaat. Weet u wat dat is?’



Tamara zat als versteend in haar stoel. Het laatste restje worst tussen haar kiezen, waar ze eerder smakelijk met haar tong over had gelikt, kreeg ze niet doorgeslikt. De Kapitalist trok met zijn vrije hand het mes uit de snijplank en hief het lemmet boven zijn hoofd, terwijl de andere nog altijd om de weerloze duif zat geklemd.&nbsp;



‘N-nee,’ zei ze, krachteloos. Ze wilde schreeuwen, tieren, opstaan of iets, maar alle energie leek uit haar lichaam te vloeien. In haar ooghoeken dansten kleine vlekjes.&nbsp;



‘Skvabb!’ riep hij.



Met een klap daalde het hakmes neer op de nek van de duif. Bloed spetterde over het hout. Hij hief het lemmet, sloeg, en nog een keer, hak, hak, hak, met elke houw verder door het bot en kraakbeen. Daarna draaide hij de kop van de romp. Hij pakte zijn wijnglas, dronk het in één teug leeg, en liet daar vervolgens het lijfje ondersteboven in uitdruppelen.&nbsp;



‘Komt u mee, dan laat ik u mijn werk zien.’



De vleesmolen stond midden in de werkkamer, boven op een knoestig tafelblad met epoxyvulling. Een monsterlijk apparaat: zo groot als een kantoorprinter, de laadbak breed genoeg om een kind te vermorzelen. De Kapitalist ging achter het bureau staan. Tamara hield zich vast aan de deurpost. Haar lichaam was slap, ze kneep steeds met haar linkeroog en de migraine zwelde aan in haar achterhoofd. De Kapitalist plukte de duif alsof hij dit al honderden keren had gedaan. De veren deponeerde hij argeloos in de vuilnisbak. Uit de koelkast achter het bureau, een vuurrode Smeg, haalde hij een matte, plastic bak, waar iets in heen en weer klotste. De koelkastdeur liet De Kapitalist open; op de planken lagen veertien geplukte duiven.&nbsp;



‘Ziet u,’ begon De Kapitalist, bijna bulderend, alsof hij sprak en lachte tegelijk, ‘Bijna zestig procent van het vogelvlees moet vermalen worden; de ingewanden, de ogen, de kop, de anus.’



Hij sneed met het mes de slechte delen van de geplukte en gedraineerde duif in de laadbak, en gooide de kop er achterna. Daarna deponeerde hij de inhoud van de plastic bak ook in de vleesmolen; het zat vol vleesresten. Hij greep de houten hendel, roffelde eenmaal met zijn vingers, en begon aan de lier te draaien.



‘Het belangrijkste bij het maken van worst is dat je alles, maar dan ook alles, tot pulp maalt, tot er niets meer van de originele vorm over is.’ De tandwielen vermaalden schrapend en soppend het vlees. Tamara greep naar haar slapen. De Kapitalist bulderde: ‘En dát is waar het om draait! Geld is een religie.’



Uit de spuit van de maler draaide een vlezige staaf. De Kapitalist ving deze met één hand op. Met zijn andere drukte hij zijn ringvinger en duim tegen elkaar, en zegende het vlees als een priester. ‘Zij geprezen John Locke, die in de hemelen zijt!’ en hij jubelde, ‘Freedom! Freedom! O, Johnny, he is our saviour, he is the one true son!’



Tamara zakte naar de grond, overweldigd door de koppijn, waarbij de vloer op haar af kwam alsof ze van vierhoog in duizend stukken sloeg, stukken die nu als vlekken in haar ogen steeds grotere proporties aannamen, haar mond was droog en vet van de worst, De Kapitalist pakte een duif om het hakblok te zetten, er steeg er uit de doos een luid gekwetter op, het mes blonk in het doffe, gele kamerlicht, hij stond en zij zat, en nu pas had ze door hoe lang hij was, hoeveel ruimte hij innam, dat zijn aanwezigheid door door alle kieren en gaten drong, het lemmet kliefde door de hals, hak, hak, hak, recht door al het bot en kraakbeen, háár bot en kraakbeen, omdat niet de vogels, maar zij, ja, soppend en slurpend door de vleesmolen werd gedraaid.



De volgende morgen werd er aangebeld. Tamara schuifelde door het verduisterde huis naar de voordeur. De buurvrouw overhandigde haar de kartonnen doos, mét de brief erbij. ‘Heel aardig, Taam, we hebben ze alleen al aan een hele vriendelijke meneer verkocht.’&nbsp;

Op 2 augustus 2023 (15:45) stoppen wereldwijd alle vogels met vliegen. Hoe ziet de wereld er nu uit? Vijf schrijvers reageren op deze gebeurtenis vanuit verschillende perspectieven.



 



Of het raam niet open moet zodat het wat kan afkoelen, maar hij zegt dat hij nog liever in de warmte slaapt dan in die gebraden kiplucht.&nbsp;De mos ’t zelf weite. Ik draai naar het raam en kijk naar de pluim. Toen ze kleiner waren was het leuk, een openluchtzwembad op loopafstand – op die herrie van de zwemvierdaagse na dan. Maar dat ze het dan voor zoiets gebruiken, dat had ik nooit kunnen bedenken.&nbsp;



*



Vreemd. Dat krieltje dat afgelopen vrijdag achter het fornuis viel ligt er nog. Ze heeft gisteren toch de keuken schoongemaakt?



*



Ik zat op mijn kamer wat vormen te trekken op de bureau-onderlegger, toen ik het nieuws hoorde op de radio. In mijn hoofd verkondigde een stem:&nbsp;second round. Daarna het zware, gonzende geluid van een gong. Ik pakte mijn pen weer op en tekende een paar v&#8217;tjes rondom een kriebeltje dat leek op een klimrek.



*



Timo moest erom lachen en noemde me een idioot. Toch krijg ik het idee maar niet uit mijn hoofd dat we nu met een paar eeuwen vertraging alsnog worden bestraft voor het laten uitsterven van de dodo.&nbsp;



*



Wat steis dich wie unne boetsauto te kiëke? De geluifs noeit wat ik net heb gezeen. Wat dan? Heej, op ’t pleintje, un paar kraaie bezig um un egeltje oet te pikke. Of rave, ein van de twieë.&nbsp;



*



Beelden van Indonesische en Maleisische vliegtuigen die aan de grond blijven. Dom bijgelovig volk. De oudste wordt kwaad als ik dat soort dingen zeg. Zometeen het weer, maar eerst een actie van basisschoolkinderen in Gennep die origamivogels vouwen om aandacht te vragen voor de vogels. Alsof we nog ergens anders aan denken. Wel gek trouwens, dat die rechtszaak tegen Thijs Römer gewoon doorgaat. Niet dat smeerlappen nu ineens vrijspraak verdienen, maar toch heeft het iets absurds.&nbsp;The world keeps turning.&nbsp;&nbsp;



*



Er is iets wat ik wil zeggen, maar liever niet met mijn stem. Mijn taal is die van de dingen. Kijk eens wat beter naar het bestek als je aan tafel gaat, het stapeltje papier op je bureau. Waarom heb ik het zo neergelegd? Als je die taal leert lezen, hoor je wat ik wil zeggen.



*



Ik laup effe naor de glaasbak. Ik schrik. Ik dacht dat ze al weg was.&nbsp;



*



Het is nu ook gewoon ochtend. Die gedachte heeft een zeker gewicht. Zal ik het opschrijven? Voor het geval ik vergeet wat ik daarmee bedoel, teken ik er tandwielen bij en peilen die aangeven dat ze draaien. Er is meer niet veranderd dan wel, dat probeer ik te zeggen.



*



Misschien is dit net zoiets als wat gebeurt bij games die op professioneel niveau worden gespeeld, waarbij een bepaald&nbsp;character&nbsp;of een kaart of feature in praktijk krachtiger blijkt dan in de testruimtes en waarvan de ontwerpers daarom besluiten ze te verbieden of hun krachten in te perken om de balans te herstellen. Misschien was vliegen dat voor de vogels en heeft een hogere macht die eigenschap van ze afgenomen, leven we nu in de nieuwe status quo.&nbsp;



*



Hier ruik je het nog beter.&nbsp;Die ware al doeëd, mompel ik. Uit de boom gevallen, doodgereden, er niet in geslaagd om te wennen aan het leven op de grond. Een muffe, aardse lucht. Tonen van hout en nat blad.&nbsp;



*



Had ze vroeger ook al die irritante neiging om dezelfde vraag op twee manieren te stellen of viel me dat toen minder op? Vraag of de patatjes bijna klaar zijn óf vraag of ze nog lang moeten, niet allebei. Alsof iedereen opeens z&#8217;n kop kwijt is. Zelfs Frank, die hiervoor toch niet dom was, maar zich nu beklaagt over beesten in de tuin. Wat verwacht je dan met een laurierhaag. Daar kruipt alles wat op zoek is naar eten zo doorheen.&nbsp;



*



Een uitgeknipt krantenartikel op mijn bureau, over de trektocht, de lege kamers in de studentensteden en wat dat betekent voor het aankomende studiejaar. Iemand probeert me iets te zeggen, maar wie?



*



Birds&nbsp;van Anouk, haha.&nbsp;En&nbsp;Una&nbsp;Paloma Blanca,&nbsp;Songbird,&nbsp;Bird on a Wire,&nbsp;Eagle&nbsp;en&nbsp;Blackbird.&nbsp;O ja, en&nbsp;I’m like a bird.&nbsp;I only fly away.&nbsp;Heel geestig.&nbsp;



*



Nog voor ik het woord &#8216;afwasdienst&#8217; kan laten vallen zijn ze gevlogen. De jongste naar buiten, de oudste naar boven.&nbsp;Mak niks, zegt ze.&nbsp;Laot mich dich helpe.&nbsp;Hoof neet. Jammer, gisteren was het fijn samen. Ik heb nog nagedacht over wat ze toen vroeg: of ik op basis van de overgebleven eetresten zou kunnen zeggen van wie welk bord is.&nbsp;Wat un rare vraog, zei ik toen, maar bij nader inzien vind ik het helemaal niet zo’n vreemde vraag.



*



Vinden zij ook dat de rookpluim lijkt op een zwerm?



*



Twee blauwbuikscharrelaars voor maar driehonderd euro, zegt Ashley alsof ik ook wel wist dat dat een belachelijke prijs was. Dat is wel weinig, ja, zei ik. Daarna hoorde ik haar zachtjes snikken. Was dat om het geld, of om de vogels? Of om iets anders? Ik durfde het niet te vragen en begon maar over iets anders.



*



Weer dat gevoel dat er een hek om mijn gedachten is gezet waar ik niet overheen kan kijken en zelfs niet doorheen kom als ik er als opstandig vee tegenaan ram.



*



Oogcontact.&nbsp;Jao, ’t smak. De broccoli auk.&nbsp;Waorum luetse dae dan ligge?&nbsp;Kiëk lekker op dien eige bord.&nbsp;



*



Krant kwijt, dus dan maar de iPad. Zesenveertig openstaande tabbladen, waaronder een google-zoektocht:&nbsp;slingeren de slingerapen nog?&nbsp;En een pornowebsite. Van de jongste zeker. Zo achteloos. Niks voor haar. Het achteloze wel, de porno niet. Maar dat denken alle vaders. Geen nieuws. Behalve dit dan – o nee, dat had ik al gezien maar ze hebben er een andere afbeelding bij gezet. Waarom doen ze dat toch? Een andere foto van hetzelfde hoofd. Copyrights? Of voor nog meer clicks?



*



Alsof al mijn andere problemen even zijn opgeschort, zo voelt het. Maar het is geen bevrijdend gevoel, zegt Remco. Nee, zo voelt het voor mij niet. Ik kan me juist niet voorstellen dat ik hiervoor ook maar één probleem had.



*



Ken jij nog een boek dat bij deze tijd past? Zoals we drie jaar geleden allemaal opeens&nbsp;De pest&nbsp;van Camus lazen. Stel je trouwens voor, dat je over honderd jaar een oud boek oppakt en niet begrijpt hoe die eksters op die elektriciteitsmast zijn gekomen, of dat mussennest onder de dakpannen?



*



Vanaf het hek aan de oostkant kan je het goed zien. Vrachtwagens aan de rand van het zwembad. De laadbak kantelt. Iemand in een wit pak schuift de deur open en loopt snel weg voor de bruine stroom die uit de wagen glijdt. Loopt terug als het gestopt is en duwt de rest er met een sneeuwschep uit. Naast me een vrouw met een kind op de arm. Ze fluistert: nu mogen de vogeltjes zwemmen, Shari. We staan te ver af om te zien of de dieren daadwerkelijk op natuurlijke wijze zijn gestorven. Al kun je je afvragen of je die term hier überhaupt kunt gebruiken.



*



Waorum bin ik heej eigelik? Ik snapte wel wat hij bedoelde, en toch zei ik:&nbsp;um un tas thee met mich te drinke misschien?



*



De kraaktrede. Toch de vierde van beneden. Een filmpje dat op een telefoon wordt bekeken, het geluid wordt snel weggedrukt. Het is steeds net niet helemaal stil. Ik loop rond met mijn ogen in mijn voeten en toch ga ik steeds op een onzichtbaar ei staan: krak.&nbsp;



*



Iemand op X, voorheen Twitter, schrijft: gaat Musk niet wat te ver met deze promotiecampagne voor X, voorheen Twitter?&nbsp;



*



Ik begrijp nu pas helemaal waar het mis is gegaan, hoe we los zijn geraakt. Na de opvoeding ontbrak het aan een nieuw gezamenlijk streven. Een project waarvoor we elkaar nodig hadden, zodat we &#8217;s avonds als collega&#8217;s tegenover elkaar moesten zitten om te rapporteren welke vooruitgang we hebben geboekt, welke stappen er zijn gezet. Ik vraag me af hoe zoiets eruit had kunnen zien?



*



Uw bestelling is vertraagd. Refresh. Uw bestelling is vertraagd. Refresh. Uw bestelling is vertraagd. Ik schrik van een krakend geluid in de voorraadkast. Een zak chips. Uit zichzelf verschoven of zit de jongste daar weer?



*



Op de salontafel: borrelnootjes, zoute sticks, crackers met dip.&nbsp;Pak dich wat. Ik knijp mijn neus dicht en wijs naar buiten.&nbsp;Ik waer al misselik as ik d’r aan dink.&nbsp;



*



Een klein velletje tussen de post. Goedkoop geprint, scheef (met de hand?) uitgeknipt. Een foto van het zwembad op een doodnormale zomerdag met daaronder in ballonnenletters: feestelijke heropening!!!!



*



Afrika, Azië, Zuid-Amerika voor het eerst zonder honger. Een gevogeltebuffet voor de hele wereld, all you can eat. Robert Abela spreidt zijn armen. Zijn brede hoofd, die dikke nek. Hij doet me denken aan een pratende boomstronk uit een videospel dat ik vroeger speelde. Weer drie landen hebben zich aangesloten bij Organisation for the Extermination of Former Flying and Airborne Life. Ik probeer te raden welke drie, maar ik heb ze allemaal fout. Saint Kitts en Nevis, nog nooit van gehoord.



*



Fietst hij eigenlijk steeds hetzelfde rondje?



*



Ik loop steeds als een batterij leeg. Vanochtend voelde ik me een paar uur best goed dankzij een motivatiefilmpje op TikTok waarin een man gehurkt tussen zijn planten zat en zei dat we in deze duistere tijd het licht in onszelf extra moeten aandraaien. Maar nu is dat gevoel weer weg.&nbsp;



*



Kip en kalkoen? Dat vloog vroeger al niet, dus waarom zou de smaak daarvan veranderd zijn?



*



Heb je die spotprent van Bertrams gezien, ‘God als polier’? Die heeft ie blijkbaar gestolen uit&nbsp;The Guardian. Dombo, alsof hij daarmee weg zou komen nu iedereen obsessief het nieuws leest.&nbsp;



*



De namen die we ze meer dan twintig jaar geleden hebben gegeven klinken door de hal. Eerste de oudste, dan de jongste. Echo, echo. Plotseling de stem van mijn oma als ik een nachtje was blijven logeren:&nbsp;bezeuk en vis blieve gen dreej daag fris.



*



Morgenmiddag vissen ze de resten weer uit het bad. Erica was nog niet uitgepraat, maar ik wees naar een roodborstje dat onder een vuilnisbak vandaan kroop en legde daarna mijn vinger op mijn lippen. Een luistervinkje, zei ze en ze haalde een croissant uit haar tas, trok er een stuk af en legde het voor de vogel neer.&nbsp;

’t Zwumbad / het zwembad

Op 2 augustus 2023 (15:45) stoppen wereldwijd alle vogels met vliegen. Hoe ziet de wereld er nu uit? Vijf schrijvers reageren op deze gebeurtenis vanuit verschillende perspectieven.







Misschien heeft hij een slag in zijn wiel. De hele terugweg al heeft hij moeite om zijn fiets overeind te houden. Gisteren ging het er hetzelfde aan toe, staat hem iets van bij. Of gaat het nu nog slechter? De slag lijkt met de dag groter te worden. In de straat waar hij woont slingert hij zo dat tegemoetkomende auto’s beginnen te toeteren. Hij tilt de topzware boodschappentas die aan zijn stuur hangt de lucht in en schreeuwt allang vergeten scheldwoorden terug. Gordijnen worden opzijgeschoven. De flesjes in zijn tas rinkelen.



Als hij het tuinpad oploopt, gebruikt hij zijn stuur als houvast. Hij kijkt naar boven. Zijn ingevallen wangen tekenen zich af. Hij scheert zichzelf niet meer, om de magerte te maskeren. Maar de baardgroei heeft niet doorgezet, zoals, uiteindelijk, alles in zijn leven. De vensterbank voor zijn slaapkamerraam is leeg. Alleen de vetvlekken op het glas getuigen er nog van dat het anders is geweest. En de zwart-groene vlekken bovenop de vensterbank, als je vanuit de slaapkamer kijkt. Op een avond zat ze daar. En op een avond zat ze er niet meer. Drie dagen later werd hij voor het eerst in zijn eigen kots wakker.



Myrna, waar is ze toch?



Hij duwt de voordeur open. Hij doet hem niet meer dicht, weigert hem al langer op slot te draaien. Zijn vingers trillen te veel om de sleutel in het gat te krijgen. Bang voor inbrekers is hij niet: hij zou niet weten wat hier te halen is.



In de gang staat hij stil. Hij luistert, hoort uiteraard niets meer. Hij was de enige van de club die zijn duiven ook binnen liet vliegen. Ze raadden hem het allemaal af, maar hij begreep dat niet. Het waren toch húísdieren? Hij noemde ze nooit sportduiven, dat klonk hem te afstandelijk. Hij hield vast aan de ouderwetse term, postduiven. Maar liever nog noemde hij ze bij hun voornaam. Dat was zijn geheim, daarom waren zijn duiven prijswinnend: ze waren zo aan hem gehecht dat ze dubbel zo hard terugvlogen.



Zijn ogen, die onophoudelijk nat zijn, laten wat van het vocht los. Binnen een aantal weken heeft hij ze allemaal laten verhongeren. Zij die niet wilden verhongeren heeft hij losgelaten. Zij die terugkwamen heeft hij verkocht. Hij kon er net een kratje bier voor krijgen.



Hij zet zijn tas op de bank, gaat met de handen in zijn zij staan. Merkt dat dit hem al moeite kost. Hij positioneert zich naast de bank en legt een hand op de rug ter ondersteuning. Kijkt de tuin in naar de lege hokken. Verdomme. Hij zakt af, steeds verder zakt hij af. Hij heeft het heus wel door. Wat is er nog over van zijn trots, toen hij door alle kinderen in de buurt de postduivenman werd genoemd? Niets is er over. Hij is alles kwijt, zelfs zijn naam. Iets nieuws opbouwen kan hij niet. Hij heeft de duiven dan wel losgelaten – ze laten hém niet los. Misschien omdat hij nog steeds op de terugkomst van Myrna hoopt.



*



Krap een halfjaar voor de ramp veranderde Myrna zijn leven. Het was nacht en hij lag wakker. Dat was niet vreemd: hij ontwaakte meestal tussen zijn dromen in, die hij zich ’s ochtends niet meer kon herinneren. Tijdens de halfslaap hoorde hij een zacht getik. Omdat het een onregelmatig ritme had, ging hij rechtop zitten en knipte zijn nachtlampje aan. Hij zag een schim voor de ruit en dacht aan de kat van de bovenburen, maar hoe moest die op de vensterbank op de eerste verdieping klimmen? Het was natuurlijk een duif, een van zijn duiven. Hij kwam dichterbij en herkende het zachte gekoer van Myrna.



Hij maakte meer licht. Het was Myrna, inderdaad. Hij had haar niet meer terugverwacht. Myrna was zijn allersnelste duif, deelneemster aan de zwaarste wedstrijden. Bijvoorbeeld de wedstrijd van vorige week. Nog nooit was de vrachtwagen van de club zo ver weggereden. Het leek te ver voor Myrna, want ze was niet teruggekomen. Toen de winnende duif al vierentwintig uur binnen was, begon het rouwen. Nu waren we tweeënzeventig uur verder. En hier was ze. Myrna! Wat vreemd dat ze op de vensterbank zat. Hij had zijn duiven vanaf dag één geleerd om terug te keren naar het hok in de achtertuin. De antenneplaat zat daaronder: zolang de chip om hun poten daar geen contact mee maakte, waren ze niet officieel terug. Niet dat dit hem nu iets kon schelen. Lieve Myrna zat voor het raam!



Hij schoof het raam open en pakte haar voorzichtig in zijn handen. Merkte een opgerold stuk papier om haar linkerpoot op (de chip zat om de rechter). Met een touwtje dun als visdraad was het vastgeknoopt. Hij maakte het touwtje behoedzaam los, rolde het papier uit. Het was een vel A5-papier en er was met pen op geschreven.



*



Hij slaat op de leuning van de bank. Draait zich om. Dit keer komt Myrna niet terug. Het is geen dagen, maar maanden geleden dat ze er had moeten zijn. Misschien loopt ze ergens; waarschijnlijker is ze dood. Het is tijd om dat te accepteren. Het is tijd om schoon schip te maken. Anders gaat hij zelf dood.



Hij tilt de vuile vaat van de afgelopen weken (een pan, een bord, een vork) uit de wasbak en zet er een emmer in. Laat hem vollopen met water, warm water. Veel te vroeg doet hij er afwasmiddel in. Wanneer het water de emmer pas voor een kwart gevuld heeft, groeit het schuim erbovenuit. Verdomme! Heeft hij eens een plan, zit het weer tegen. Misschien beter om geen plannen meer te maken. Het gaat nu toch ook goed zo? Hij bedoelt, hij wordt toch iedere dag wakker?



Nee. Niet laten ontmoedigen nu. Dit moet voldoende zijn. Hup, kraan dicht. Spons niet vergeten. Gáán. Hopen dat je met afwasmiddel ook andere spullen kan boenen.



Tas van de Jumbo maar meenemen. Gewoon voor de zekerheid. Niet om er iets mee te doen. Stel je voor dat er inbrekers komen.



*



De volgende dag schreef hij al terug. Haar openhartigheid raakte hem. Normaal gesproken werd hij woest als mensen zich kwetsbaar opstelden. Dat ze huilden. Of erger nog, iets verschrikkelijks vertelden en dan met een gespeeld neutrale blik naar hem keken. Dat ze verwachtten dat hij met een verbijsterde uitdrukking heel empathisch ging bevestigen dat ze hier echt wel even van slag van mochten zijn. Hij háátte het. Maar zij. Hoe eenzaam moest je zijn als je bij de eerste brief aan iemand die je niet kende zo openhartig was. Misschien wel net zo eenzaam als hij.



Dus schreef hij met eenzelfde soort eerlijkheid terug. Opnieuw en opnieuw. Hij beschreef zijn jeugd, zijn gemoed, zijn uiterlijk – meer zijn adolescente lichaam dan het huidige. Zijn woonplaats, daar was hij heel expliciet over. Zij niet. Hij kon haar afkomst wel herleiden. Toen ze schreef ‘luidop’ te hebben gelachen om zijn derde brief werd zijn vermoeden bevestigd: Vlaams. Maar wat zei dat over haar huidige land, laat staan haar woonplaats? Bijna niets. Hoelang Myrna wegbleef, daar kon hij ook weinig mee. Voor hetzelfde geld hield zijn geliefde (ja, zo noemde hij zijn penvriendin nu) zijn Myrna een tijdje bij zich voordat ze haar terug liet vliegen. Er zat maar een ding op en dat was om het te vragen.



Dus, na 34 brieven over en weer, vroeg hij het. Lieve, mag ik weten waar je woont? Hij walgde al van zichzelf toen hij het opschreef. Zo zoetsappig, zo afhankelijk, zo… niet hij. Voordat hij zich zou bedenken knoopte hij de brief om Myrna’s poot en stuurde haar weg. En toen begon het wachten. Het afgrijselijke wachten. Het besef dat hij óf eindelijk gelukkig zou worden óf levenslang zou betreuren dat hij eens gelukkig was geweest en zijn hand had overspeeld.



*



Hij zet de emmer op de grond, tussen zijn bed en het raam in. Hij pakt een biertje uit zijn tas, opent het via de punt van zijn bed. Neemt een grote slok. Drinkt het dan maar helemaal leeg. Hij zet het flesje in de hoek van de kamer en schuift het raam open. Pakt de spons uit het water en begint de vensterbank te schrobben.



Hij zou zo graag willen weten of Myrna nog wel aangekomen is. Of zijn geliefde de brief tenminste heeft gelezen. Of ze zijn vraag overwogen heeft. Beantwoord of afgewezen. Bestaat er een brief, gericht aan hem, waarop haar adres genoteerd staat? Of bestaat er een brief, gericht aan hem, waarin hem de huid wordt vol gescholden? Is, kortom, het lot tussen hem en het geluk komen te staan? Of heeft hij zelf zijn leven, voor de zoveelste keer, gesaboteerd? Hij weet het niet, weet niet eens meer of het nog verschil maakt. Hij weet dat hij door wil. Weet niet of hij door kan. De vensterbank begint alvast te glimmen.

In alle onschuld

HULDIGINGEN

LAATST GING IK SPELEVAREN

EEN GOUDEN BEKER

GEUR DER DROEFENIS

DE VRIJHEID, DE LEEGTE, DE DOOD

GEDICHTEN 1940-1965

DE NEDERLAAG

DE SMAAK VAN GROENE KAAS

LIEVE, LIEVE OPA'S

IN ALLE ONSCHULD

Edward herleest met Vuurlanders tien boeken van zijn vergeten lievelingsschrijver

Vroeg in januari van het jaar 1996 las ik mijn eerste boek van de nu bijna vergeten schrijver Alfred Kossmann. Aan het eind van datzelfde jaar las ik het laatste. In de tussentijd was ik verslingerd geraakt. Ik schreef hem in 1997 een bewonderende brief, die hij beantwoordde met een gracieus bericht, met daarin onder andere de zin: ‘Ik hoop ooit ook uw werk te lezen en mooi te vinden’. In 1998 overleed hij.



Nu wil ik, samen met tien Vuurlandschrijvers die elk voor het eerst een Kossmanntitel tot zich nemen, onderzoeken waaróm ik zo vrolijk geobsedeerd raakte door zijn werk. Gevaarlijk wel: kunnen zijn controversiële boeken nog in deze tijd? Zijn het niet vooral oude mannen-verhalen? Of is zijn speelsheid nog altijd speels?



Vandaag: In alle onschuld (1984), het allereerste boek dat ik destijds van Kossmann las &#8211; een heel vreemde roman over de wereld van het Woudrechts Weekblad, een plaatselijke krant. 



<a href="https://www.vuurland.nu/wie-zijn-wij/iduna" data-type="link" data-id="https://www.vuurland.nu/wie-zijn-wij/iduna">Iduna Paalman</a> las het boek met me mee, en we schreven er elkaar een mail over:



O jee, Edward, grootste en vurigste veellezer die ik ken,



Wat heb je me aangedaan?&nbsp;



Of&nbsp;wacht dit is geen goed begin. Ik moet het opener, beter, oordeellozer&nbsp;zeggen. Waar heb je ons mee opgezadeld? Nee wat ik bedoel is:&nbsp;jezus wat een belevenis, deze roman. Dit verhaal heeft me alle kanten op gekieperd, ik heb gewalgd, gezucht, gegrinnikt, ik ben verveeld geweest en heb toch ook goeie,&nbsp;mooie zinnen onderstreept. Alleen al het omslag (twee naakte, duidelijk heel jonge mensen, een jongen en een meisje, die met een varkensmasker op over elkaar heen haasje-overen), en de titel, In alle onschuld, heeft me een hele wisseltoer aan emoties gegeven. Moet ik dit nu luchtig opvatten? Speels? Of is dit gewoon een heel problematische roman?



Ik zal even kort schetsen waar het over gaat. Want hoewel jij dat natuurlijk al weet is deze mailwisseling voor de openbaarheid geschreven, en lijkt het me handig om even het een en ander uit de doeken te doen. Ferdinand Dinkgreef,&nbsp;hoofdpersonage, eind vijftig en als redacteur werkzaam bij het Woudrechts&nbsp;Weekblad, heeft een dochter, Dorien. Met die dochter &#8211; ze is ergens begin dertig en woont nog bij haar vader &#8211; is hij, een paar jaar nadat haar moeder is overleden, naar bed geweest. En nu is Dorien zwanger. En is ze uit hun huis getrokken om haar tweeling te baren, ergens op een plek die Dinkgreef niet kent. Mocht je denken dat deze incentueuze verhouding voortkomt uit een situatie van misbruik en geweld: niet direct, Dorien is dol op haar vader, en hij op haar. Maar natuurlijk is hier van alles mis en gegroeid uit totaal ongezonde verhoudingen, dat hebben zij zelf ook wel door. En dus wordt het aanvankelijk aan alle kanten verzwegen; &#8216;vader onbekend&#8217;, contact verbroken.



Ondertussen heeft Dinkgreef&nbsp;van allerlei dingetjes met andere vrouwen. Zo is er Agatha, vrouw van de man die het Woudrechts Weekblad zal opkopen, en dus een personage met een machtspositie. En Jannetje, de voormalig secretaresse van diezelfde man, die bij Dinkgreef intrekt om voor hem te koken, wassen en schoonmaken nu Dorien er niet meer is, en om met hem te roddelen over haar vorige werkgever en zijn vrouw. Ondertussen is Dinkgreef&nbsp;zijn baan inderdaad niet zeker, op een gegeven moment vertrekt hij zelfs bij het weekblad, verkoopt zijn huis en reist naar Parijs, Rome, Griekenland, om daar ook weer allerlei dingetjes met&nbsp;allerlei vrouwen te beginnen.



Goed &#8211; het zou wat dit betreft een ditjes-en-datjes-en-dingetjes-roman kunnen zijn, ware het niet dat dat Grote Problematische, dat soms hoofdstukken lang niet echt aan bod komt, af en toe met ferme knik in de hoofdstukken terugkomt. Dan komt Dorien aan het woord, die in klagerige brieven aan haar vader schrijft over haar baby&#8217;s en waar ze terecht is gekomen. Bij Wanda, die &#8216;sadotherapeute&#8217; is en tegen betaling mannen vernedert die daarnaar verlangen.



Voor mij gaat dit boek telkens weer over macht. Wie heeft het? Wie verliest het? Wie heeft het niet maar doet alsof? Het interessante vind ik, dat de vrouwen in dit boek aan de ene kant worden opgevoerd als personages met gezag, die duidelijk boven Dinkgreef staan en hem naar hun pijpen laten dansen, en aan de andere kant lijken deze vrouwen er vooral te zijn om Ferdinand in zijn ontwikkeling te ondersteunen. Ze sturen en begeleiden hem, drentelen mee, verafgoden hem, dat ook. Hij lijkt telkens een slachtoffer, neemt nauwelijks verantwoordelijkheid, het overkomt hem allemaal. Heeft hij niet door dat hij niet de onderworpene&nbsp;is? Het irriteerde me mateloos.



Ik moest aan de debuutroman Mimosa&nbsp;van Mette Maria van Dijk denken, waar onlangs zoveel om te doen is geweest, en waarin haar witte, rijke, jonge, vrouwelijke hoofdpersonage in de &#8216;mistroostige flats&#8217; van de Bijlmer wil wonen zodat ze met al haar &#8216;zwarte buurmannen kan neuken&#8217;. Zonder die ophef te willen herhalen hier, trof me wat Karin Amatmoekrim er in een column over&nbsp;schreef: &#8216;Wie zijn verbeelding beperkt tot het ene type mens, en de ander als bordkartonnen decorstuk opvoert om zijn eigen psychologische drama te onderzoeken, ontmaskert zichzelf als verbeeldingsarme schrijver.&#8217;



Waarom zou ik In alle onschuld, hoe goed geschreven soms ook, niet aanraden aan anderen? Voor mij heeft het met het perspectief te maken. Alles aan dit verhaal is fascinerend, maar in dit geval&nbsp;niet per se vanuit het perspectief van Dinkgreef&nbsp;(en vanuit een mannelijke schrijver), als je het mij vraagt. Ik ben heel nieuwsgierig hoe jij dat ziet.



Ik wil juist meer over de vrouwen in deze roman weten. Ik heb me afgevraagd of zij (Dorien, Agatha, Jannetje, Wanda, en nog vele anderen) decorstukken zijn, hulpmiddelen voor&nbsp;Dinkgreefs Werdegang én ondergang,&nbsp;of dat ze ook een ontwikkeling hebben voor zichzelf. Wanda trof me aanvankelijk het meest. Zij heeft als sadotherapeute van&nbsp;macht haar werk gemaakt, en ze weet veel van het leven, zo meldt ze al aan het begin van de roman. Kinderen op zich, daar kan ik best tegen, zegt ze. Maar ik ben bang voor wat ze worden. En later in de roman, als reactie op de onthulling dat de kinderen van Dorien door haar vader zijn verwekt: Denk je dat het mij iets kan schelen? Ze zullen niet gekker worden dan andere mensen. Maar ze blijft vlak, een vrouw die mannen laat kruipen, met de zweep afranselt omdat ze daarom vragen &#8211; een stereotype versie van wie ze had kunnen zijn. Jannetje, &#8216;dik en lesbisch&#8217;, spant de kroon. Het is verbluffend hoe gemakkelijk dat meisje zich ergens thuisvoelt. [&#8230;], zo wordt er over haar geroddeld. En storen doet ze helemaal niet. Zo dik als ze is, je kunt&nbsp;haar gewoon over&nbsp;het hoofd zien. Of zoals Dorien haar omschrijft: Ze is één en al hartelijkheid en hulpvaardigheid, helemaal vormeloos. Hoe er over Agatha wordt gepraat is ook veelzeggend: Ik denk soms dat ze geen eigen leven heeft, nooit heeft gehad en zich helemaal vult met de levens van anderen. Hij doet het met opzet, Kossmann, denk ik, deze vrouwen zo doorzichtig maken. Maar is het interessant?



Ik háát macht, zegt Dinkgreef halverwege de roman tegen&nbsp;Jannetje. En ik dacht dat je kon lachen om macht. Het kan niet.&nbsp;Voor mij gaat deze roman daar dus over &#8211; over geen idee hebben wat je met macht aan moet, als je het hebt. In de kleine, poëtische momenten raakte het me. Kossmann lijkt zich echt bewust van wat hij hier doet, wie hij hier opvoert, welke taal hij gebruikt. In de groteske, seksistische, incestueuze en male&nbsp;gaze stukken van het boek was het niet eens zozeer walging, als wel verveling die me overviel. Een gevoel van: waarom moet ik dit van jou weten, Dinkgreef?



Ik ben heel, heel benieuwd Edward wat jouw belevenissen waren.



Met veel liefs, en toch ook dank voor deze ervaring,



Iduna



Lieve Iduna,



wat heb ik jou en alle andere Vuurlanders die meelazen met Kossmann aangedaan? Ja, dat vroeg ik me ook af, maar met name door dit boek, door In alle onschuld. En in het verlengde daarvan dacht ik, dat beken ik, ook even: wat heb ik mezelf aangedaan met het herlezen van deze boeken? In de vorige afleveringen beviel me de nieuwe kennismaking en zag ik de schone stijl van Kossmann, zijn wendbaarheid en zijn humor. Maar juist bij deze titel die ik destijds als eerste van alle Kossmannboeken las, de dunne roman die jij dus &#8211; door je toezegging bij deze reeks &#8211; gedwongen was tot je te nemen, raakte ik behoorlijk de weg kwijt.



Wat een nare roman is dit &#8211; vaak. Jij schrijft terecht dat het over macht gaat, de macht die over de hoofdpersoon, Dinkgreef, wordt uitgeoefend (door de mannen die ervoor zorgen dat hij zijn baan kwijtraakt), en vooral ook door de macht die hijzelf uitoefent. Door zijn inertie, door zijn afzien van het nemen van verantwoordelijkheid. Precies die zogenaamd hulpeloze macht maakte voor mij In alle onschuld tot een roman van de misselijkheid.



De macht die Dinkgreef uitoefent daalt op een paar vrouwen in zijn omgeving neer, maar met name op Dorien, zijn dochter. Het boek is ingedeeld in vijf delen, waarvan twee lange brieven van Dorien zijn. De eerste brief schrijft ze vóór de geboorte van haar kinderen, een tweeling, de tweede is van erna. Die eerste brief is nog vrij optimistisch. Ze verblijft dan in een tehuis in België, waar haar vader haar naartoe verbannen heeft. Ze is namelijk zwanger &#8211; van hem &#8211; en ze wil geen abortus. De tweede brief &#8211; en voor mij het hart van dit boek &#8211; is heel erg verslagen van toon. Dorien woont dan met haar tweeling op een zolderverdiepinkje bij twee andere vrouwen die niet per se goed voor haar zijn. Het is donker op die zolderverdieping, het is lastig om de wandelwagen alle trappen af te sjouwen, er komt vrijwel geen bezoek. Die brief raakte me, en dat is op zich bijzonder in de romans van Kossmann, omdat zijn ironie en afstandelijkheid vaak het echte hartzeer op afstand houden. 



Dit schrijft Dorien dan aan haar vader (die ze niet meer ziet, die onvindbaar op reis is): Wanneer ik over mijn kindertijd begin lacht George [de vrouw die op de verdieping onder haar woont, EvdV] me uit. Ze zegt dat ik een kleine-meisjeboek fantaseer, van een ideaal kind, een ideale vader en nauwelijks een moeder, enkel en alleen om me te rechtvaardigen in mijn eigen ogen. Ze maakt er iets vies van, ik kan er niet meer tegen. [&#8230;] Wat ben je voor een man? Je doet zo bescheiden. Volgens George heb je juist een heel hoge dunk van jezelf. Je voelt je te goed voor de wereld en daarom heb je nooit iets geambieerd. Ik vind het onzin. Jij en ik samen, dat was heel wat meer dan George zich kan voorstellen. Hier wordt het intriest; Dorien heeft, zo leek het mij, geen andere uitweg in haar leven dan de man die haar dit aangedaan heeft, haar vader, omhoog te denken en omhoog te praten. Even verderop schrijft ze het zelf ook letterlijk: &#8216;Ik kan niet ophouden je te idealiseren, zoals George telkens zegt. Waarom zou ik het niet doen? Ik heb niets anders.&#8217; Het misselijkmakende van dit boek zit &#8216;m in die paar zinnen, op bladzijde 121. Want nee, Doriens leven heeft geen keuzemogelijkheden meer, zoals het leven van zoveel misbruikslachtoffers geen keuzemogelijkheden meer in zich heeft. De enige mogelijkheid om niet voortdurend depressief te zijn is recht het Stockholmsyndroom in.



En dus werd ik uiteindelijk van het herlezen van Kossmann vooral droevig. Niet alleen om deze kernregels uit dit boek en om het lot van Dorien dat Kossmann dus óók liet zien &#8211; maar vooral omdat hij dat lot niet béter liet zien. We lezen veel meer over het leven van Dinkgreef, met al zijn macht-uitoefenende machteloosheid, want dat is het voorrecht van deze man en van heel veel mannen: door inert te zijn en zich als slachtoffer voor te doen zal hij veel minder als dader worden gezien. En als dat gebeurt in een wereld die bij naar de buitenwereld toe onduidelijk lijkende situaties van huiselijk geweld en/of misbruik de vrouwen stempels geeft en de mannen vrijuit laat gaan &#8211; iets wat in de jaren dat Kossmann dit schreef gebeurde, blijkbaar, maar nu volgens mij niet anders &#8211; dan hoop je dat een auteur veel meer dáár het licht op laat schijnen en veel meer erbarmen toont met het échte slachtoffer dan met de echte dader. 



In alle onschuld is dan een boektitel die hopelijk bedoeld is als cynische aanklacht, maar dat ik daar echt niet helemaal zeker van ben, zorgt ervoor dat dit herlezen toch gemengder is geweest dan ik hoopte. Het stemt me een beetje verdrietig, aan het einde van deze Kossmann-herleesreeks. Misschien moet ik nog even verder lezen en zien wat zijn hier nu niet behandelde titels me brachten en nu eventueel nog steeds brengen.



O, Iduna, zoveel dank voor je lezen en denken en schrijven en doorzetten en zuchten, maar och &#8211; wat heb ik ons aangedaan?



Liefs,



Edward

Vroeg in januari van het jaar 1996 las ik mijn eerste boek van de nu bijna vergeten schrijver Alfred Kossmann. Aan het eind van datzelfde...

Lieve, lieve opa's

Vroeg in januari van het jaar 1996 las ik mijn eerste boek van de nu bijna vergeten schrijver Alfred Kossmann. Aan het eind van datzelfde jaar las ik het laatste. In de tussentijd was ik verslingerd geraakt. Ik schreef hem in 1997 een bewonderende brief, die hij beantwoordde met een gracieus bericht, met daarin onder andere de zin: ‘Ik hoop ooit ook uw werk te lezen en mooi te vinden’. In 1998 overleed hij.



Nu wil ik, samen met tien Vuurlandschrijvers die elk voor het eerst een Kossmanntitel tot zich nemen, onderzoeken waaróm ik zo vrolijk geobsedeerd raakte door zijn werk. Gevaarlijk wel: kunnen zijn controversiële boeken nog in deze tijd? Zijn het niet vooral oude mannen-verhalen? Of is zijn speelsheid nog altijd speels?



Vandaag: Lieve, lieve opa&#8217;s (1994), het enige kinderboek van Alfred Kossmann, met tekeningen van kunstenares Marianna Sligting. Over een tegendraadse opa die aan zijn kleinkinderen over zijn éígen lelijke opa vertelt. 



<a href="https://www.vuurland.nu/wie-zijn-wij/willemijn" data-type="link" data-id="https://www.vuurland.nu/wie-zijn-wij/willemijn">Will Kranendonk</a> las het boek met me mee, en we schreven er elkaar een mail over:



Lieve Edward,



Toen ik Lieve, lieve opa’s een paar weken geleden in de bus kreeg, was ik verrast over de kleurrijke voorkant, en ik had dan ook veel zin om te beginnen met lezen. Maar, toen ik op een avond in bed kroop en zin had in een warm, avontuurlijk kinderboek, kwam ik van een koude kermis thuis (om hier maar even een cliché te gebruiken).



Want dit prentenboek is allesbehalve lieflijk, het is eerder bruut, het verhaal springt van de hak op de tak, er is een geit, een brand, een verzorgingshuis en een lelijke, héle lelijke opa.



Ik las het verhaal met verbazing, en dan heb ik het nog niet eens over de tekeningen gehad. Die zijn gemaakt door Marianne Sligting, een bekende kunstenaars, en bevatten enge figuren die nauwelijks op mensen, maar eerder op een soort monsters lijken.



Tijdens mijn master jeugdliteratuur heb ik geleerd dat de jaren ’80 en ’90 (het boek is gepubliceerd in 1994) gezien kunnen worden als de bloeiperiode van het kinderboek, omdat op dat moment schrijvers de vrijheid begonnen te nemen om verhalen te maken die niet enkel educatief waren, maar bovenal literair. Het kinderboek bevrijdde zichzelf van het zichzelf opleggende moralistische juk. Met die blik naar Lieve, lieve opa’s kijkend, zie ik wel wat Kossmann geprobeerd heeft. Hij wilde, denk ik, laten zien dat jeugdverhalen niet enkel schattig en lief hoeven te zijn, maar ook eng en vreemd, niet enkel leerzaam, maar ook vermakelijk en verbazingwekkend. Lieve, lieve opa’s neemt een kinderlijke lezer in die zin zo serieus dat Kossmann ervan uitgaat dat hij/zij/hen het verhaal kan waarderen om de absurde elementen. Ik weet niet of pedagogisch medewerkers het eens zijn met dit inzicht, het verhaal is en blijft griezelig, maar toch kan ik me voorstellen dat wat oudere kinderen hard kunnen lachen om alle gekkigheid in het prentenboek, zoals de geit in de boom.



Wat vond jij ervan, lieve Edward? Je hebt vele gelauwerde titels op je naam staan. Hoe kijk jij naar dit vreemde verhaal?



Alle liefs!



Will



Lieve Will,



Ik kan niet anders dan instemmen met wat je schrijft over Lieve, lieve opa’s. Het is het enige dat Kossmann ooit voor kinderen publiceerde, tenzij je de huilliedjes uit zijn dichtbundels (zie wat ik daar in antwoord op Elisa’s mail over schreef) meerekent. ‘Een prentenboek’ noemde de uitgeverij het, maar dat genre is meestal voor kinderen van een jaar of vier, vijf. Lieve, lieve opa’s zou ik ver houden van vierjarigen, want de tekst is veel te lang, veel te cynisch, veel te gelaagd. Een prentenboek heeft meestal ook platen waar een kind van die leeftijd iets in kan herkennen, of, naar verwachting, graag naar kijkt &#8211; de tekeningen van Marianne Sligting zijn krasserig, lelijk en vaak doodeng. Niet voor niets heeft ze na dit experiment nooit meer teksten voor kinderen geïllustreerd.



Maar lollig is dit boek wel. De eerste zinnen zijn: Mijn opa was een lelijke man. Wat lachen jullie nou. Hij was echt erg lelijk. Degene die hier aan het woord is, is zelf ook opa, hij heeft het tegen zijn kleinkinderen: Kijk maar eens in de spiegel voor jullie mij uitlachen. Als ik niet in een rolstoel zat… Maar ja, ik heb nu eenmaal beloofd op jullie te passen. Maar je zult maar zo’n grootvader hebben: Zíélig zijn jullie. Je moeder is met de Kerstman naar Benidorm. Je vader is misselijk het huis uit gevlucht omdat hier teveel uien worden gegeten, al jullie ooms en tantes zijn dood, jullie oma (mijn lieve vrouw) zit in de gevangenis omdat ze zakken rolde, de buren hebben hun huis in brand gestoken en zijn gevlucht voor jullie pesterijen, de televisie is stuk en jullie zijn te dom om een spelletje te verzinnen of een boek te lezen. Meteen erna barst Kossmann (of de opa die hij verzonnen heeft) los met allerlei krankzinnigheid, om aan het eind van het verhaal uit te vinden dat de kinderen helemaal niet geluisterd hebben en in slaap zijn gevallen. De laatste zinnen luiden dan: Jullie liggen achterover in je stoel en jullie slapen. Met jullie monden wijd open! Jullie snurken. Het lelijkste geluid dat er is. Dat vind ik echt het lelijkste geluid in de hele wijde wereld.



Wat heeft Kossmann bezield? Ook als auteur voor volwassenen kennen we hem als iemand die zich niet aan tekstconventies hield – zie onze vorige leeservaringen – en dit verhaal had een vrolijke bijdrage in een bundel voor zijn gebruikelijke publiek kunnen zijn. Maar we weten dat hij het op verzoek van de tekenares schreef, die fan was van zijn werk en wilde weten wat hij voor een jong publiek zou maken. Uit de tekst valt te vermoeden dat Kossmann er plezier in heeft gehad, maar was dat ook zo? En was hij tevreden? Net na het verschijnen van Lieve, lieve opa’s sprak Cornald Maas er in de Volkskrant met hem over. Kossmann: ‘Ik heb kinderen noch kleinkinderen, ik heb in geen veertig jaar een woord met een kind gewisseld. Dit verhaal heb ik geschreven vanuit herinneringen aan mijn eigen kindertijd. Ik hield toen verschrikkelijk van flauw.’ Maar, zegt hij, ‘Lieve, lieve opa’s is tevreden over me. Dat verhaal zegt: goed gedaan, jongen.’ Bovendien: ‘Ik ben dol op het bespottelijke. Het zou me kinderachtig blij maken als ze dit geen knoeiwerk vinden en ik via zo’n enorme omweg erkenning zou krijgen. Misschien verdien ik wel een Griffel!’



Een Griffel kreeg hij er niet voor, en dat lijkt me ook terecht. Ik heb de tekst al lollig genoemd, maar zijn eigen kenschetsing ‘flauw’ is net zo goed een woord dat past. Ik ben zelf niet zo’n fan van kinderboeken waarin je vooral een verzinnende auteur aan het werk ziet en minder iemand die op z’n minst probeert (met eigenzinnigheid, dat wel graag) iets te maken wat bij meer dan een héél select groepje kinderen zou kunnen resoneren. Ik zou Lieve, lieve opa’s, vooral ook door het beeldwerk, nauwelijks aan een kind durven geven, niet vanwege de inhoud, maar omdat ik simpelweg denk dat de meeste kinderen er niet veel aan zouden vinden. Toch was de kritiek indertijd opvallend mild. Het Algemeen Dagblad schreef weliswaar: ‘Het resultaat […] is bizar, vernieuwend van mentaliteit en aanpak, maar is niet op alle fronten even logisch uitgewerkt. Het vertoont de onwaarschijnlijkheid van een voor de vuist weg verteld verhaal.’ Maar eindigde toch met: ‘Een bijzonder boek.’ De Volkskrant: ‘Het biedt in de eerste plaats pretentieloos amusement waarbij Kossmann zelf, dat is evident, gelikkebaard moet hebben. Met Marianne Sligting maakte hij beslist het meest onfatsoenlijke kinderboek in jaren.’ En een enthousiaste NRC meldt: ‘Uit dit boek stijgt een zacht gegiechel op. […]&nbsp; Wat een gek boek. […] …zo luchtig en vermakelijk opgeschreven en zo kleurrijk geïllustreerd dat men volledig vrede heeft met deze lelijke, vieze, zielige wereld. Sterker nog: het is fijn dat de wereld zo vies en lelijk is. We zouden hem niet eens meer anders willen.’



Lieve Will, het spijt me dat ik jou een uitstapje van Kossmann te lezen heb gegeven. Misschien helpt het nog om te weten dat deze tekst ervoor zorgde dat Kossmann na vier jaar ‘droogte’, waarin hij dacht uitgeschreven te zijn, weer op gang kwam als schrijver?



Hoe dan ook – ik hoop dat je toch nog eens een échte Kossmann zou willen lezen. En niet alleen een ginnegappende.



Groetjes,



Edward



P.S.: Kossmann beschouwde zichzelf overigens in zijn volwassen werk ook als een ‘humoristisch’ auteur. Om dit te onderstrepen citeerde hij in het gesprek met Cornald Maas het grafschrift dat hij op vijftienjarige leeftijd voor zichzelf verzonnen had: Hier ligt A. Kossmann, nu eindelijk los van A. Kossmann.

LIEVE, LIEVE OPA’S

Gabriel García Márquez

William Somerset Maugham

Saki  / Hector Hugh Munro

Herbert Ernest Bates

H.G. Wells

Vijf klassieke korte verhalen naar het moderne herschreven

Omdat ik niet zo getalenteerd of intelligent ben als klassieke schrijvers, vind ik het in mijn vrije tijd leuk – en leerzaam – om op...

De smaak van groene kaas

Vroeg in januari van het jaar 1996 las ik mijn eerste boek van de nu bijna vergeten schrijver Alfred Kossmann. Aan het eind van datzelfde jaar las ik het laatste. In de tussentijd was ik verslingerd geraakt. Ik schreef hem in 1997 een bewonderende brief, die hij beantwoordde met een gracieus bericht, met daarin onder andere de zin: ‘Ik hoop ooit ook uw werk te lezen en mooi te vinden’. In 1998 overleed hij.



Nu wil ik, samen met tien Vuurlandschrijvers die elk voor het eerst een Kossmanntitel tot zich nemen, onderzoeken waaróm ik zo vrolijk geobsedeerd raakte door zijn werk. Gevaarlijk wel: kunnen zijn controversiële boeken nog in deze tijd? Zijn het niet vooral oude mannen-verhalen? Of is zijn speelsheid nog altijd speels?



Vandaag: De smaak van groene kaas (1965), een van Kossmanns reisboeken. Tot aan zijn auto-ongeluk was Kossmann een veelreizer. Hij schreef er reisboeken over, die trouwens over veel meer gingen dan alleen de landen, steden en eilanden die hij, vaak samen met zijn vrouw Yda, bezocht. Ook in De smaak van groene kaas lezen we &#8211; in zeven verhalen &#8211; herinneringen, gesprekken, ontmoetingen, redeneringen, oftewel: van alles.



<a href="https://www.vuurland.nu/wie-zijn-wij/robin-van-ommen" data-type="link" data-id="https://www.vuurland.nu/wie-zijn-wij/robin-van-ommen">Robin van Ommen</a> las het boek met me mee, en we schreven er elkaar een mail over:



Hoi Edward,



Met ontzag heb ik het chaotische en modderige De smaak van groene kaas van Kossmann gelezen. De achterflap zegt treffend: &#8216;essay, reisverslag, autobiografie, wat is het precies?&#8217; Ik kon er moeilijk de vinger op leggen. Toch intrigeerde het: de stijl doet denken aan de brutaliteit van Reve en dan, plots, aan modernere schrijvers, Brouwers, Zwagerman, Pfeijffer; zinnen wervelen door en door met lak aan semantiek of, hier en daar, grammatica; plot is verborgen achter beschrijvingen over kerken, omgevingen of dorpjes in Afrika of Zuid-Europa. Kossmann wil de aandacht afleiden, hij wil je uitlokken, het werk expres ontoegankelijk maken &#8211; wat vond jij?



Ondanks de korte verteltijd presenteert Kossmann ons véél; intieme details, herinneringen, vervreemdende observaties, filosofische mijmeringen. De passage in het tweede hoofdstuk getiteld De smaak van groene kaas lijkt thematisch:



In onze kindertijd kregen we vaak groene kaas, geschud uit een kartonnen doosje, en het eten van boterhammen ermee had een merkwaardige uitwerking: terwijl men de honger stilde werd de honger gewekt, men at meer dan men gewoon was of wilde en stond van tafel op met een lichte prikkel van begeerte in de mond, een zoete kwelling, stimulerend, pikant, maar begeleid door verdriet om het onvermogen tot verzadiging.



Deze jeugdherinnering, de enige referentie naar de titel, staat lukraak tussen witregels. Opvallend, want andere passages in dit verslag drentelen soms hele pagina’s door. Ja, het lijkt Kossmann om iets anders te gaan dan de schijn. Een verhaal vermomd als reisverslag. Indirect, omdat het &#8211; geparafraseerd &#8211; &#8216;anders net zo triest wordt als andere naoorlogse literatuur&#8217;. Dit vermoeden werd gesterkt toen ik DBNL erbij pakte over zijn oeuvre en las: &#8216;[&#8230;] dit geknutsel met versvormen was voor mij een soort therapie, [&#8230;] ik gebruikte mijn talent om aan de hopeloze verwarring van mijn emotionele leven te ontkomen&#8217; (Heimwee naar dichterschap).



Het werk schiet, als een soort sturm und drang, alle kanten uit, langs een tal van (bad)plaatsen, naar vreemde personages (met eigen desillusies), en vroeger; Kossmann in een Duits werkkamp in Straatsburg; zijn jeugd in Rotterdam; zijn vorige partner J. in Aegina, die hij heeft verlaten; een illusie over het tegenkomen van zijn jongere zelf. Tussen alle fantastische beschrijvingen zien we een verdrietige Kossmann, die zichzelf niet vertrouwt of fatalistisch is over zijn weerstand tegen zijn eigen lusten of verslavingen. Maar zijn intellectuele verdedigingsmechanismen (of: rookgordijn? Wat denk jij?) weerhouden hem.



Zijn wens: een ‘toerist’ te zijn die observeert van een afstand. Een ideaal, als je het mij vraagt, want hoewel hij probeert, lukt dit hem niet. Het boek is doorspekt van oordelen, afwijzingen zelfs. Als voorbeeld meteen het begin van hoofdstuk twee, waarin hij de kapper op de hak neemt die hem er als een &#8216;nozem&#8217; heeft gekapt; Kossmann, ook al zou hij willen van niet, geeft toch iets om de mening van anderen. Hij zou afstandelijk willen blijven, ja. Maar dit is hem niet gegund. Hij zoekt, ondanks geestespijn, naar liefde met zijn nieuwe vlam Yda, onwetend hoe.



Daarmee grijpt het slot terug op het eerste hoofdstuk (Rotterdam als levensvorm), waarin hij afstand tot jeugdvrienden beschrijft, omdat hij intellectueler is dan zijn omgeving (afstand



&#8211; of verdediging?). Het einde sluit daarom passend met Manny, een oude verslagene, die allerlei heldenverhalen opdist terwijl hij eigenlijk doodongelukkig is; en opeens zegt Kossmann dat hij zich daarin kan vinden, een emotionele overwinning en herkenning, een ontsnapping aan de leugen: [&#8230;] hij vertelde het verhaal opnieuw, tandenknarsend, mensen zijn in staat om zichzelf te verafschuwen, en hij was een ongelukkig mens, die alles verkeerd had gedaan, de verloofde voor wie hij bestemd was als A voor B had beledigd en een D getrouwd [..] ‘Ik voel me schuldig,’ zei hij en we boden elkaar borrels aan, tandenknarsend, want ik kon met hem meedrinken. Dat is Kossmann die toegeeft: ook hij vertelt heldenverhalen.



Al met al een chaotisch werk. Maar ik ben gecharmeerd! Edward, wat las jij: ook introspectie, een essay over mensen, of toch reisbeschrijvingen?



Tot snel en hoop dat het goed met je gaat,



Robin.



Dag Robin,



dank je wel voor je lezen van en schrijven over deze reisverhalen. Je verslag doet aan als het bovenkomen nadat iemand je onverwacht in een vijver heeft geduwd: ik zie je in je tekst naar adem happen en het water van je afschudden.



Inderdaad zijn Kossmanns reisverslagen niet netjes en overzichtelijk. Zijn eigen uitgeverij twijfelde blijkbaar over hoe de lezers te informeren over wat ze in handen zouden krijgen, getuige de flaptekst die én ronkt (&#8216;Kossmann heeft een enthousiaste lezersschare veroverd.&#8217;) én dwaalt (&#8216;De smaak van groene kaas is een reisboek vol bekentenissen; misschien is dat de beste karakteristiek ervan.&#8217;). Maar Kossmann is nóóit van het wat &#8211; wie <a href="https://www.vuurland.nu/post/de-nederlaag" data-type="link" data-id="https://www.vuurland.nu/post/de-nederlaag">bij De nederlaag een coming-of-ageroman van een jongen die te werk gesteld wordt in Duitsland verwacht</a>, krijgt wel zes gezichtspunten in plaats van één, wie <a href="https://www.vuurland.nu/post/gedichten-1940-1965" data-type="link" data-id="https://www.vuurland.nu/post/gedichten-1940-1965">de gedichten leest krijgt klassiek en vrij naast elkaar</a>, wie <a href="https://www.vuurland.nu/post/laatst-ging-ik-spelevaren" data-type="link" data-id="https://www.vuurland.nu/post/laatst-ging-ik-spelevaren">bij Laatst ging ik spelevaren een novelle puur over Kossmanns auto-ongeluk in handen denkt te hebben leest opeens een enorm stuk over de dagboeken van een nazistische oudoom</a>. Het neemt mij juist in voor deze schrijver, het onverwachte, het verrassende, het daardoor literair-spannende.



Chaotisch? Dat zou ik niet zeggen &#8211; want in elk verhaal zijn er toch lijnen. Toegegeven, vaak springen ze dolfijnerig boven de beelden uit, maar uiteindelijk vinden ze allemaal weer een eerdere stroom en komen daarin aan land. Grammaticaal onjuist? Daar kunnen we, denk ik, Kossmann nooit op betrappen. Modderig? Bedoel je dat als grijs en viezig? Want dat zijn deze verhalen voor mij juist helemaal niet. We treffen er een zeker hoofdschudden in aan over het leven en de wereld, maar al die modderigheid wordt toch door Kossmann met licht en pret beschreven. Vergeleken met zijn andere werk zijn zijn reisboeken vooral speels. En zelfs gelukkig, hier en daar. Kossmann besluit zijn derde verhaal zelfs met deze zinnen: Maar wij waren op weg, wij bewogen ons, dwars door de nevel heen, en op weg zijn veroorzaakt geluk, misschien het enige geluk dat eerlijk genoeg is om zich niet uit te geven voor blijvend.



O, en grappig. Zoals dit verslag van een dagje dierentuin bijvoorbeeld: We bleven het treffen; de lama stond in zijn hokdeur als een wat nieuwsgierige oude boer na de dagtaak, van Italiaanse origine want het hooi hing hem als spaghetti uit de bek. [&#8230;] De flamingo&#8217;s, vers uit de ecoline getrokken, maakten zichzelf belachelijk door eerst op zo hoge poten en met zo fraaie vlerken de Duizend-en-één-nacht te illustreren, dan de formidabele haksnavel open te doen en een dom gekrijs uit te stoten.



Kossmann schreef zijn reisboeken als veertiger. Hij had al wat romans op zijn naam, en daar relatief wat succes mee gehad. Hij was nog niet invalide geraakt. De oorlog was intussen twintig jaar voorbij en de Koude Oorlog viel te negeren op reizen naar Aegina, het Griekse eiland waar Kossmann een tijd woonde, en naar Zuid-Spanje en Noord-Afrika. Maar Kossmann had al wel de voor hem enig mogelijke levensinstelling aangenomen, we schreven er al over in de vorige stukken uit deze reeks: het (uit noodzaak) met afstand beleven, met afstand bekijken, het proberen niet betrokken te raken. Kossmann formuleert het juist in dit boek nog scherper (en jij, Robin, signaleert dat) als &#8217;toerist&#8217; zijn in het eigen leven. Kossmann: &#8216;Toerisme eist van de mens, dat hij nergens bij betrokken raakt, getuige blijft, glimlachend, geïnteresseerd maar vrij alles observeert, ook zijn eigen leven [&#8230;].&#8217; En, even later: &#8216;Ik vond alles aangenaam en interessant, ik had lief, en in mij was leegte.&#8217;



Dat leest triest, want we gunnen elkaar om de dagen als een honingbad te kunnen ondergaan. Maar wat als je op je achttiende jaar verbijsterd rondliep in je eigen, totaal kapotgebombardeerde stad? Als de wereld op dat moment al een heel aantal jaren nihilisme en haat niet alleen toeliet maar ook kóós? Als je op je eenentwintigste vervolgens weggevoerd wordt naar een vijandig land om daar twee jaar lang volkomen nutteloze arbeid te verrichten? Het zijn de basisgegevens van een opgroeien waar Kossmann vanwege specifiek zijn karakter en zijn opvoeding geen andere keuze tegenover kan stellen dan distantie. Of nee, dan het beschrijven met distantie &#8211; wat toch heel wat anders is, want haal je door het schrijven die kapotheid van het leven niet juist naar je toe? Dat maakt misschien, Robin, dat jij in deze toch montere verslagen &#8216;een verdrietige Kossmann&#8217; ontwaarde. 



Robin, je bent nu de achtste met wie ik correspondeer over het lezen en teruglezen van de auteur die mij in 1996 een jaar lang in vervoering bracht. En doordat ik er nu over moet schrijven gebeurt er iets moois: ik ontdek dat ik nog evenveel van zijn werk houd, dat ik me dus toen, meen ik, als jonge dertiger, niet vergist heb &#8211; maar door jouw en jullie mails denk ik ook na over hóé Kossmann het leven en het schrijven benadert, en in het verlengde daarvan hoe ikzelf het leven en het schrijven beleef. Misschien kom ik daar in een volgende brief, aan iemand anders, nog op terug. 



Ik weet, Robin, dat jij de afgelopen jaren ook veel gereisd hebt en zou dus benieuwd zijn of jij in al die landen, streken en steden een levensbenadering ontdekt en geformuleerd hebt voor jezelf &#8211; en of die afweek van wat je ervóór dacht?



Ik dank je intussen veel voor je ruime duik in deze groene kaas,



groet van Edward.

De nederlaag

Vroeg in januari van het jaar 1996 las ik mijn eerste boek van de nu bijna vergeten schrijver Alfred Kossmann. Aan het eind van datzelfde jaar las ik het laatste. In de tussentijd was ik verslingerd geraakt. Ik schreef hem in 1997 een bewonderende brief, die hij beantwoordde met een gracieus bericht, met daarin onder andere de zin: ‘Ik hoop ooit ook uw werk te lezen en mooi te vinden’. In 1998 overleed hij.



Nu wil ik, samen met tien Vuurlandschrijvers die elk voor het eerst een Kossmanntitel tot zich nemen, onderzoeken waaróm ik zo vrolijk geobsedeerd raakte door zijn werk. Gevaarlijk wel: kunnen zijn controversiële boeken nog in deze tijd? Zijn het niet vooral oude mannen-verhalen? Of is zijn speelsheid nog altijd speels?



Vandaag: De nederlaag (1950), Kossmanns prozadebuut. Hij kreeg er de Van der Hoogtpijs voor. In het boek wordt verteld over verschillende personages, die elk op hun eigen manier zo goed mogelijk proberen het te werk gesteld worden in een Duits werkkamp te ondergaan. 



<a href="https://www.vuurland.nu/wie-zijn-wij/martijn-van-bruggen" data-type="link" data-id="https://www.vuurland.nu/wie-zijn-wij/martijn-van-bruggen">Martijn van Bruggen</a> las het boek met me mee, en we schreven er elkaar een mail over:



Ha Edward,



Dankjewel dat je deze Kossmann-reeks gestart bent, want nu heb ik eindelijk De nederlaag gelezen. Op 4 januari 2022 markeerde ik deze roman op Goodreads als &#8216;nog-te-lezen&#8217;, omdat de thematiek mij erg aansprak. Zoals ook op de achterflap van De nederlaag te lezen staat speelt het verhaal zich af in de tweede helft van de Tweede Wereldoorlog, in verscheidene Duitse werkkampen, &#8216;waarin de verschillen tussen handigheid, verraad, collaboratie, unfairness, lafheid en drang naar zelfbehoud vervagen&#8217;. Dit deed me sterk denken aan de oorlogsromans van Willem Frederik Hermans, waarin hij een mensbeeld schetst dat erg cynisch is. Iedereen is een opportunist, helden en misdadigers ontstaan per toeval en iemand is &#8216;alleen uit onoplettendheid optimist&#8217;. Zoiets verwachtte ik van De nederlaag.



Maar Kossmann heeft zo&#8217;n andere stem, met vooral heel wat minder wrok, dat die vergelijking al gauw absurd was. Ik had vanaf pagina 1 sowieso geen tijd meer om vergelijkingen te trekken, want De nederlaag begint midden in het verhaal! Johannes en de rest zitten in de trein naar het eerste werkkamp en voeren een dialoog. Er moet hiervoor al zoveel gebeurd zijn in Nederland, maar Kossmann slaat dat allemaal over. Best pittig, om zo in het verhaal te vallen. Ik heb de eerste&nbsp;pagina&#8217;s meermaals herlezen.&nbsp;



Wat me als eerste opviel aan het schrijven van Kossmann, was hoe uitgebreid hij het uiterlijk van zijn personages beschrijft. Hij trekt er gerust een halve pagina voor uit. Uit die lichaamsbeschrijvingen waren dan al vaak karaktertrekken te herleiden, zoals van Simon Coster: Op een lange, beweeglijke nek zweefde zijn vierkant hoofd met slordig strohaar&nbsp;en twee lelijke, trouwhartige ogen die ver van elkaar stonden en verbonden werden door boven de neus dichtgegroeide wenkbrauwen.



Het deed me beseffen dat ik tijdens het lezen nooit een personage&nbsp;voor me zie. De omgeving ervan wél, maar het personage dat daar in loopt is een grote blur, om eerlijk te zijn. Zelfs dit soort uitgebreide beschrijvingen vergeet ik meteen weer. Daarom hoeven ze van mij ook niet gegeven te worden. Hoe zit dat bij jou, Edward? Zorgen Kossmanns&nbsp;beschrijvingen ervoor dat de personages vaste vormen aannemen &#8211; zou je ze kunnen tekenen?



Ik wil je natuurlijk graag laten weten wat ik van de&nbsp;De nederlaag vond, maar ik weet het zelf niet zo goed. Ik merkte dat ik erg veel moeite had met het ontbreken van een hoofdpersoon. Ik dacht dat Johannes dit zou zijn, of anders zijn crush Charlotte, maar beiden zijn vaak afwezig. Malherbe, Bill, &#8217;t Mannetje en Simon Coster worden minstens even uitgebreid beschreven en gevolgd. Ik denk dat ik een centraal personage nodig heb om helemaal op te gaan in een verhaal. Ik vind het jammer dat de personages nergens vlees en bloed voor me zijn geworden. Behalve Bill misschien: wat een eigenaardige, egoïstische vent is dat, Edward! Zo graag gezien willen worden, dat het je om het even is of de Hollanders, Fransen of Duitsers dit doen.&nbsp;



Waar Kossmann me uiteindelijk toch mee wist te raken, is met de aanzwellende grimmigheid van&nbsp;De nederlaag. Naarmate de bevrijding nadert, wordt het in Duitsland zelf natuurlijk steeds gevaarlijker. De manier waarop Kossmann dan afrekent met enkele van zijn personages&#8230; dat moet je kunnen, zo in een zin. Maar misschien is dat wel oorlog: je bent er, je hoort geronk, je bent er niet meer.



Edward, hoe heb jij De nederlaag ervaren? Is het je gelukt om mee te leven met alle personages? Zo ja, dan moet het een heel heftig boek voor je zijn geweest!



Hartelijks,



Martijn



Dag Martijn,



vóór alles: wat bijzonder dat je al een Kossmannboek had aangemerkt om te lezen voordat je wist dat deze reeks zou gaan beginnen. Misschien is mijn bewering dat Kossmann totaal vergeten is dan toch net wat minder massief dan ik dacht. 



De nederlaag is dus Kossmanns debuut. Dat merk je bij het lezen, meen ik, tegelijkertijd wel en niet. Wel in het &#8211; inderdaad &#8211; heel uitgebreid beschrijven van (het uiterlijk van) de personages. Dat is Kossmann allengs minder gaan doen, misschien begon hij later meer op de lezer te vertrouwen, of op zijn eigen vermogen iemands wezen op te laten lichten door diens handelingen te tonen in plaats van diens lichaamskenmerken. Aan de andere kant: Kossmann schreef De nederlaag in 1948 en 1949 en dus is het boek zo&#8217;n vijfenzeventig jaar oud. Bij een bepaalde tijd hoort wellicht ook een bepaalde stijl? 



Dat dit boek Kossmanns eerste proza is merk je, wat mij betreft, ook weer niet, omdat het een &#8216;volwaardige&#8217; Kossmann is. Dus: vooral aandacht voor de menselijke reactie op de hitte van de tijd, niet zozeer een boek dat ons uitlegt hoe een en ander geopolitiek en Europagerelateerd kon gebeuren. Johannes (die min of meer de centrale persoon is, al gaat het, zoals jij al opmerkte, Martijn, vaak ook niet over hem) zit in een Duitse trein en wordt vervoerd naar Straatsburg &#8211; dat is zo, punt. Net als hijzelf vallen ook wij, de lezers, in die omstandigheden en moeten we ons verhouden tot de psychische en fysieke consequenties ervan &#8211; niet tot de achtergronden. Die tellen nu eenmaal niet als je je in een donker treinstel bevindt, dicht opeengepakt met mannen en jongens die je niet kent, maar met wie je wel een tijd vol vraagtekens tegemoet reist.



Johannes probeert zich niet te engageren en troost te putten uit het ondergaan, uit het niet-betrokken raken. De eerste zin van het boek luidt daarom ook: &#8216;Johannes luisterde.&#8217; Maar al snel heeft hij geen keuze. Hij blijkt beter Duits te spreken dan anderen en moet dus vertaler zijn. Daarmee komt hij in een schimmig tussengebied terecht en ik las in een oud artikel over dit boek dat dat Johannes&#8217; werkelijke &#8216;nederlaag&#8217; is &#8211; hij kan niet afzijdig blijven. Interessant om te lezen is hoe Kossmann vertelt over Bill, die zich ook, net als Johannes, tussen de Duitsers en de Nederlanders beweegt, maar in zijn geval is het vooral vleiend, collaborerend, profiterend waar het kan. Dat contrast levert op dat de figuur van Bill, zoals jij al opmerkte, Martijn, kleurrijker lijkt dan Johannes, die zich meer en meer terugtrekt en &#8216;gewoon&#8217; tewerkgestelde wil zijn. Ik ben het overigens niet met je eens dat de andere personages, zoals Johannes, geen vlees en bloed zijn. Ik vond dat ze elk voor zich toch hun aandacht krijgen, en ik hou juist ook van dat switchen tussen personages, van het even wegdraaien van de een en doorgaan met de ander, waarna, zestig of tachtig pagina&#8217;s later, de draad weer wordt opgepakt. Een vrij modern procedé, eigenlijk, denk aan alle rom-coms met een brede, beroemde cast en het vlechten met verhaallijnen.



Nu we het over film hebben: dit is een van Kossmanns meest filmische en meest action-packed romans. Dwangarbeid, het stelen van wijn, een Duitser vermoorden, een liefdesaffaire, een ontsnapping en een allesverwoestend bombardement &#8211; en dan vergeet ik nog het een en ander. Het was voor mij een vol boek, met, in de uitgave die ik las, veel kleine lettertjes op overladen bladzijden. Dat maakte het lezen soms minder makkelijk, ik had het idee dat ik een dik roggebrood moest openkruimelen, en dat duurt nu eenmaal langer dan bij een tijgerbroodje. Maar evengoed zijn er nu al dagen scènes aan het heropleven in mijn hoofd. En opnieuw (ik herhaal nog maar eens: dit was Kossmanns éérste proza) beleefde ik vaak die duizeling van zijn heerlijke beschrijvingen in kort bestek. Het gezelschap in een schuilkelder (mensen die per ongeluk bij elkaar zijn komen te zitten) beschrijft hij bijvoorbeeld zo: De Hollandse breide, intussen kakelend tegen een vrouw die naast haar zat. Dat was een vrouw voor een schuilkelder-scène uit een film: zwaar, met een grof, door schaduwen verwoest gezicht en een idiotige, afwachtende rust in haar hele houding. Ze had geen aangename lucht bij zich, zij zat als een zak stank op de bank en zweeg traag en aanmoedigend [&#8230;]. 



Even later beschrijft Kossmann dan het klootzakkerige opportunisme van een SS&#8217;er, ook aanwezig in de duisternis van diezelfde kelder, door hem steeds dichter op te laten schuiven naar een jong Duits meisje, dat hij niet ziet, maar wel probeert te bestasten. En een jonge vrouw uit Luxemburg ergert zich aan iedereen, en dat verwoordt Kossmann zo: Iedereen luisterde en praatte al luisterend met de achteloosheid van mensen die zich voor hun eigen mededelingen niet in het minst interesseren. De Luxemburgse verachtte dit soort gesprekken, maar luisteren deed zij ook, al was het wetenschappelijk. De vliegtuigen trokken over dit alles heen met de regelmatige nonchalance van onbeperkte machthebbers.



Die laatste zin is ongelooflijk. Hier toont Kossmann zo&#8217;n (toen al) beheerst schrijverschap, dat De nederlaag uitstijgt boven &#8216;bekentenisliteratuur&#8217; of &#8216;ervaringsliteratuur&#8217;. Ja, Kossmann is tussen 1943 en 1945 zelf ook tewerkgesteld in Duitsland, en ook hij moest steentjes onder bielzen slaan, net als de mannen in dit boek, maar juist door zijn perspectiefkeuzes en zijn stijl is De nederlaag &#8211; let wel: vijf jaar ná zijn eigen gevangenschap al geschreven, er verschijnen nu nóg romans over alle aspecten van de Tweede Wereldoorlog &#8211; toch voor mij de grand opening van een OEUVRE (met zes hoofdletters).



Tenslotte: hoe ziet Johannes zichzelf? Het staat op bladzijde 60: Johannes zelf, piekerend, maar zonder kracht, de man die zich verbeeldde in te zien hoe de zaken lagen, maar niets deed om ze goed te leggen, de scepticus zonder moraal, de dwaas die in gebreke bleef, altijd, overal, die Bill niet opzij had geschoven, Mandemaker niet belette om te roddelen, de kok rustig aan het woord liet wanneer deze alles verknoeide, [&#8230;], die Malherbe niet op zijn donder had geslagen toen hij het aanlegde met zijn vriendin, en die dat ook niet kon, die er de positiviteit niet toe had, de moed niet, de moraal niet, de liefde niet, niets, niets, niets. Lieve God, mensen! 



That about sums it up. Een nihilist, zo is Kossmann vaak genoemd, en dat mag zo zijn. Maar voor mij is hij dan wel een nihilist die het menselijk nietsige van zijn personages op doet lichten tegen een regen van stijlvuurwerk. 



Dank je wel, Martijn, voor deze herlezing. Maar ik ben natuurlijk stikbenieuwd: hoeveel sterren heb je het boek nu op Goodreads gegeven?



groet,



Edward

Gedichten 1940-1965

Vroeg in januari van het jaar 1996 las ik mijn eerste boek van de nu bijna vergeten schrijver Alfred Kossmann. Aan het eind van datzelfde jaar las ik het laatste. In de tussentijd was ik verslingerd geraakt. Ik schreef hem in 1997 een bewonderende brief, die hij beantwoordde met een gracieus bericht, met daarin onder andere de zin: ‘Ik hoop ooit ook uw werk te lezen en mooi te vinden’. In 1998 overleed hij.



Nu wil ik, samen met tien Vuurlandschrijvers die elk voor het eerst een Kossmanntitel tot zich nemen, onderzoeken waaróm ik zo vrolijk geobsedeerd raakte door zijn werk. Gevaarlijk wel: kunnen zijn controversiële boeken nog in deze tijd? Zijn het niet vooral oude mannen-verhalen? Of is zijn speelsheid nog altijd speels?



Vandaag: Gedichten 1940-1965 (1969), Kossmanns eigen, kritische keuze uit zijn dichtbundels. Hij schreef alleen in de eerste helft van zijn carrière poëzie, en zoals de titel van deze verzameling al aangeeft publiceerde hij tussen zijn achttiende en zijn drieënveertigste. Deze gedichten komen uit zijn vier afzonderlijke bundels (Het vuurwerk (1946), De bosheks (1951), Apologie der varkens (1954) en De veldtocht (1959)), maar, schrijft de auteur achterin dit boek: &#8216;Ik heb [hier] gedichten opgenomen die nooit eerder zijn gepubliceerd en gedichten weggelaten die de bloemlezingen al hadden gehaald.&#8217; &nbsp;&nbsp;&nbsp;



<a href="https://www.vuurland.nu/wie-zijn-wij/elisa-verkoelen">Elisa Verkoelen</a> las het boek met me mee, en we schreven er elkaar een mail over:



Hoi Edward,







In eerste instantie kan ik me moeilijk tot de gedichten in de bundel verhouden. Ze doen me vooral denken aan een serie portretten: verschillende mensen en landschappen worden opgetekend, maar deze lijken niet echt te worden toegeëigend. Alsof er een afstand blijft bestaan tussen de schrijver en de dingen. Dat gevoel krijg ik zelfs in zijn gedicht ‘Zelfportret 1946’, hoewel ik dit gedicht ook erg inspirerend vind. Ik ervaar vaak hoe beeldend werk ook in teksten kan bestaan, maar dat een tekst kan worden gebruikt als medium op deze manier is nieuw voor me. De zinnen lijken als lijnen te worden gebruikt, variëren van lengte en diepte om het portret zo nauwkeurig mogelijk vast te leggen.&nbsp;



Halverwege de bundel lijkt de toon te veranderen (merkte jij dit ook Edward? Of is dat iets persoonlijks?). De dood keert steeds vaker terug in de stukken en er ontstaat een subtiele poëzie, waarin grote thema’s worden afgewisseld met kleine dingen. (&#8216;God zit uit te rusten, // wijn drinkend, zwijgend, kijkend naar de duiven’ en ‘eeuwigheid is stilstand, het paradijs bestaat uit Zwitserse en Italiaanse meren’.)&nbsp; Er ligt een soort tederheid in de teksten, een dankbaarheid ook. Kossmann schrijft: ‘Een godin, een moeder en de man die haar vermoordde // dank ik mijn leven en mijn leven werd dank. // O mijn leven werd dank van de ochtend tot de avond, // van de ochtend tot de avond.’&nbsp;



Er lijkt een moment te zijn dat de poëzie synchroon begint te lopen met Kossmanns eigen leven (denk ik) en vragen. En hoewel de thematiek verandert, blijven bepaalde woorden terugkomen. Zo beschrijft hij bomen vaak als ‘waaiers’ en gebruikt hij graag de woorden ‘bloemen’ en ‘bloeien’. Hij behoudt een fascinatie voor God en Michelangelo door de jaren heen.&nbsp;



Wat ik zo mooi vind aan deze bundel is de verandering in thematiek enerzijds en subtiele continuïteit anderzijds. Overwacht merk ik echt geraakt te worden door Kossmanns teksten, zo erg dat ik de bundel al meteen uitgeleend en aangeraden heb. Mijn favoriete dichtregel blijft: ‘Hij dacht: Het is gek, ik ben eigenlijk nooit jong geweest // en vind het toch ineens erg dat ik niet meer jong ben. // Hij dacht: &#8216; Uiteraard houd ik verschrikkelijk veel van het // leven, // alleen, ik betwijfel of ik er na mijn dood // nog zoveel heimwee naar zal hebben als vroeger.’&nbsp;



Met de weemoed die in die woorden klinkt, sluit ik augustus graag af.&nbsp;(overigens ben ik heel erg benieuwd wat de jouwe waren en of je ook geraakt werd door de regels die ik steeds citeer).



Alle goeds!



Elisa



Dag Elisa,



toen ik deze gedichten voor het eerst las, in 1996, zweefde ik eroverheen. Nu las ik ze &#8211; door jou, door dit project &#8211; écht. En ik werd net als jij verrast. Mijn verwachting: ouderwets rijmen. Mijn ervaring: ja, ouderwets rijmen &#8211; maar al snel niet meer, o nee, o, whoe!



De bundel begint met jeugdwerk. Strak rijmende verzen die een dansschool beschrijven, die vuurwerk beschrijven, die de herfst beschrijven, die een park beschrijven &#8211; poëzie die even vaardig als voorbij is. Maar dan begint, op bladzijde 14 al, de eerste reeks losse verzen, die Kossmann &#8216;gedichten uit en thuis&#8217; noemt. Dagboekachtige invallen zijn het, en er komen nog drie van die reeksen terug in de bundel, met in totaal 32 korte stukjes. Samen zijn ze een fijn weefsel dat de lossigheid van de rest van het boek met lichte vingers bijeenhoudt. En ik las er bijvoorbeeld deze gekke, zwart-romantische regels in: [&#8230;] Rode rozen, uitgebloeid, waarvan men de kelken in een kom moet laten drijven als het dode, lieflijke hoofd van een vriendin.







Soms moest ik bij de gedichten aan Willem Wilmink denken (alleen is Kossmann minder democratisch van smaak, ik bedoel: specifieker, individueler) en soms aan Leo Vroman (vanwege het zwerven in regels die af en toe toch vastgezet worden door een rijmpaaltje). En weet je wat gek is? Ik herkende er dus minder Kossmann in. De Kossmann althans, zoals we die uit de tot nu toe besproken novellen en romans leerden kennen. Hier is hij nog niet de auteur van het denkend verder leven na wereldgewoel (lees: de Tweede Wereldoorlog), niet de schrijver van het op een afstand bezien van dat wat er naast en tussen de grote gebeurtenissen braakligt. Geen sex ook, geen boete, geen masochisme, geen lichamelijk ongeluk.



De conclusie kan haast niet anders zijn dan dat Kossmanns gedichten proberen zijn geweest. Niet alleen het proberen van de poëzie, maar vooral ook het proberen van thematiek. Want deze bundel biedt van alles. Zo is er een heel geinige serie korte &#8216;kindergedichten&#8217;, komt er eentje: Laat mij maar zitten, laat mij maar huilen, ze doen niks dan vitten en ik kan niet schuilen, en me vader is een engerd en me broertjes zijn krengen en me moeder wil me geen nachtzoen brengen en ik heb gekke vlechten en nog gekker met tranen en de Russen gaan vechten met de Amerikanen, lekker.



En zo is er ook een prachtige reeks over de dood van drie giraffen (&#8216;die zachte, trotse personen&#8216;), een prachtig triootje gedichten dat Drie aria&#8217;s heet, dat klaagt over het zware van een kinderleven (&#8216;Walgelijk is het leven van een kind, / het is altijd onderworpen, het wordt altijd behandeld / als een dwaas dier.&#8216;) en een prachtig lang vers over herinneringen aan de plekken waar we wonen of een tijdlang hebben verbleven, dat Tweegesprek over de &#8216;s-Gravendijkwal heet, met bijvoorbeeld een herinnering aan een mislukte liefde die zo begint: Hier heb ik twintig jaar geleden gelopen naar een meisje waarop ik een oorlog lang ben blijven hopen, tot zij onder wederwijdse verwijten mij zo weinig ten onrechte heeft verlaten [&#8230;] en zo eindigt: Ik ben nu gelukkig zoveel ouder dat ik erom glimlach, als luisterend naar het ruisen van regen in een warm huis. 



De oudste gedichten uit de bundel schreef Kossmann op de drempel van zijn veertigste, en inderdaad, Elisa, dan heeft &#8211; de verzameling is chronologisch geordend &#8211; de dood al een tijdje zijn intrede gedaan. Daarmee laat Kossmann het speelse van de eerste helft van deze uitgave achter zich en wordt het allengs indrukwekkender en onontkoombaarder. En voordat het allerlaatste gedicht, met de veelzeggende titel Midden van het leven, het gedicht ook waar jij jouw lievelingsregels in aantrof, Elisa, het afscheid van Kossmanns poëzie inluidt, trof ik al het vers aan dat mij Gedichten 1940-1965 aan anderen zou willen doen geven: Doden zijn vriendelijk. Zij zijn altijd thuis, altijd gastvrij, wanneer we ook willen komen (Mijn grootvader opent graag zijn oude huis, ontvangt mij bij de deur, schenkt thee of bier en spreekt met mij, een jongen, over Goethe), en zij zijn dood, zij nemen geen afscheid meer, zij herinneren ons nooit aan het sterven, het gruwelijke. Met de levenden is het moeilijk om te leven, altijd vertrekken zij; met tranen in de ogen staan wij of zij op het perron en wuiven wevende aan het web van jaloezie dat onze vriendschap traag zal overhuiveren, zinspelende in onze doodse woorden op het grootste vaarwel, dat afschuwelijke. 







Elisa, dank je wel dat we samen de dichter Kossmann &#8211; nog ernstiger vergeten dan de prozaschrijver Kossmann &#8211; tevoorschijn mochten lezen.



Veel groeten,



Edward

Omdat ik niet zo getalenteerd of intelligent ben als de reuzen in de literaire geschiedenis, vind ik het in mijn vrije tijd leuk – en...

De vrijheid, de leegte, de dood

Vroeg in januari van het jaar 1996 las ik mijn eerste boek van de nu bijna vergeten schrijver Alfred Kossmann. Aan het eind van datzelfde jaar las ik het laatste. In de tussentijd was ik verslingerd geraakt. Ik schreef hem in 1997 een bewonderende brief, die hij beantwoordde met een gracieus bericht, met daarin onder andere de zin: ‘Ik hoop ooit ook uw werk te lezen en mooi te vinden’. In 1998 overleed hij.



Nu wil ik, samen met tien Vuurlandschrijvers die elk voor het eerst een Kossmanntitel tot zich nemen, onderzoeken waaróm ik zo vrolijk geobsedeerd raakte door zijn werk. Gevaarlijk wel: kunnen zijn controversiële boeken nog in deze tijd? Zijn het niet vooral oude mannen-verhalen? Of is zijn speelsheid nog altijd speels?



Vandaag: De vrijheid, de leegte, de dood (1981), een keuze uit Kossmanns verhalen. Dit boek bevat vijf novellen, waarvan er twee, De architect (1969) en Ga weg, ga weg, zei de vogel (1971) ook al apart uitgegeven waren. De hoofdpersonen zijn in alle gevallen mannen, en hen is meestal iets overkomen waar ze omheen moeten zien te leven. &nbsp;&nbsp;&nbsp;



<a href="https://www.vuurland.nu/wie-zijn-wij/harm" data-type="link" data-id="https://www.vuurland.nu/wie-zijn-wij/harm">Harm Henrik ten Napel</a> las het boek met me mee, en we schreven er elkaar een mail over:



Beste Edward,



Op een van de eerste bladzijden uit mijn exemplaar van De vrijheid, de leegte, de dood is een stempel gedrukt. Onder de enorme woorden uit de titel staat in groezelige blauwe hoofdletters: AFGEVOERD. Het komt grimmig op me over, en niet alleen op mij. De bibliotheek spreekt tegenwoordig niet meer van afgevoerde maar van afgeschreven boeken. Nog niet zo lang: mijn exemplaar komt uit 1981.



De vijf verhalen die het boek verzamelt, zou ik dan weer niet grimmig noemen. Niet dat ze vrolijk zijn; Kossmanns schrijft weliswaar speels, maar elk verhaal heeft iets wrangs. De collaborateur, de dementerende man en zijn kinderen, de onzekere schrijver, de hot shot architect, en de kluizenaar-achtige ambtenaar, er hangt iets kluchtigs om deze personages heen, terwijl ze eigenlijk stuk voor stuk flink in de problemen zitten.



Ze zijn een beetje belachelijk en Kossmann lijkt hen daarmee te pesten: wat zijn jullie levens toch arbitrair. Zelfs de collaborateur die terugkomt uit Duitsland is vooral zielig. Het is schokkend, natuurlijk, als hij breekt en tegen zichzelf begint te zingen: ‘nu Lize goed dood is, leef ik des te meer.’ Zijn zus, geloof ik, is gefusilleerd—een heldin—en hij is er nog. Hij is geen held en geen slachtoffer; verdrietig halverwege.



Nihilisme, treurig grinnikend nihilisme—met die term moet je deze verhalen misschien aanduiden. In De architect krijgt de architect, die in de loop van het verhaal uit zijn eigen leven verdwijnt, de hoorn aangereikt nadat de telefoon is overgegaan tijdens een vergadering:



&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; ‘Voor jou Heulekom.’



&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp; Hij bracht het ding aan zijn oor en hoorde geen enkel geluid. De mannen om hem heen zwegen, beleefd, om hem rustig te laten praten, maar er kwam geen woord, geen geruis, geen signaal.



God belt op maar hij bestaat helemaal niet, dus blijft het stil aan de lijn. De architect overweegt nog om te doen alsof hij een vraag beantwoordt, maar geeft uiteindelijk de hoorn weer terug, zonder een woord te hebben gezegd.



Hadden deze figuren maar iets van de speelsheid waarmee Kossman ze beschrijft, dan zouden ze zich misschien raad weten met de lichtheid van hun bestaan.



Hoe zijn deze mensen zo geworden? Waar ontbreekt het ze aan, Edward? Waarom lukt het ze niet om gewoon te leven?



Groet,



Harm Hendrik



Dag Harm,



ik dacht dat ik alle Kossmanntitels had verzameld, maar jij noemde deze en die vond ik niet terug. Achteraf begrijp ik dat: vier van de vijf verhalen stonden al in boeken die ik wél had, en ik moet dus in de jaren negentig gedacht hebben: ik schaf dat boek niet aan, ik heb de inhoud al. Die gedachte was grotendeels terecht, maar niet helemaal. De klok, het eerste verhaal, was nieuw. En nu ben ik blij dat jij me De vrijheid, de leegte, de dood hebt laten aanschaffen, alleen al omwille van dat ene verhaal. 



Kossmann werd in 1943, eenentwintig jaar oud, opgepakt door de Duitse overheersers om in het kader van de Arbeidseinsatz in Duitsland te werk te worden gesteld. Hij had een tijd ondergedoken gezeten, maar werd gevonden en moest toen wel, anders zou zijn hele familie gearresteerd worden. Maar terugkomen na de oorlog was moeilijk. Zelf zei hij daarover in een interview: &#8216;Ik heb last gehad van overbodig schuldgevoel. In Duitsland sloeg ik steentjes onder biels, een miezerig karwei. Ik dacht toen dat mijn generatiegenoten en de literatoren die ik bewonderde allemaal heldhaftig in het verzet waren geweest. Dat pretendeerden sommigen ook. Ik voelde mij zeer gegeneerd.&#8217; Ook in De klok keert een man huiswaarts na een tewerkstelling en ook voor hem is dat terugkomen hoogst pijnlijk. In een dronken bui, waar het verhaal een verslag van is, vertelt hij over die &#8216;moeilijke dagen&#8217;. Want ja, zijn zus is door de Duitsers doodgeschoten, dat hoort hij van zijn moeder, en het lukt hem niet dat feit werkelijk tot zich door te laten dringen: &#8216;[&#8230;] van dat andere wist ik alleen maar, ik voelde er niets van. Er had toen iets moeten gebeuren, dat is duidelijk, ach je hebt allang begrepen wat ik voor een soort vent ben: wel iemand die iets overkomt, niet iemand die iets onderneemt [&#8230;]&#8217; 



Maar het is vooral interessant wat er vervolgens gebeurt (let wel: dit is het eerste verhaal van de bundel, en niet voor niets, in zeker zin geldt voor deze jongen hetzelfde als voor de hoofdpersonen uit de andere verhalen). Na een tijdje begint hij namelijk wel te wennen en kan hij wel iets voelen. In het verhaal noemt de ik-persoon dit: &#8216;ik paste weer in de geschiedenis&#8217;. Totdat hij dat plotseling, jaren later, niet meer doet. Hij trouwt, krijgt kinderen alles gaat goed, en op een dag overvalt hem een enge gedachte. &#8216;[&#8230;] ik schrik ontzaggelijk als ik merk dat ik denk: waar is het precies fout gegaan? Fout gegaan, denk ik, en ik hoor mezelf heel verontwaardigd hardop zeggen: fout gegaan, man, er is helemaal niets fout gegaan. Je doet niets tegen zoiets, als het gedacht is dan is het er, dan kun je beter van daaruit verder denken [&#8230;]&#8217;. 



Harm, jij vraagt me: &#8216;Waarom lukt het deze mensen niet gewoon om te leven?&#8217; Wel, ik denk dat dat de kern is van deze verhalen en van veel van Kossmanns werk. Het leven in zijn werk is namelijk: gedachten hebben over het leven. Vermoedelijk, maar dit is enkel mijn psychologiserende poging, omdat het leven zelf al teveel aanwezig is geweest. In de vorm van een oorlog en gedwongen werken (eerste verhaal), een beroerte van een vader die altijd afwezig was voor zijn zoon (tweede verhaal), een schrijver die verlaten is door zijn vrouw en niet weet of zijn boeken nog gewenst zijn (derde verhaal), een architect die niet meer gelooft in zijn werk (vierde verhaal) en een man die gewond is geraakt bij een bomaanslag (vijfde verhaal). Nooit gaat het over de gebeurtenissen, het gaat over de vraag hoe verder te leven. Dus, om je vraag te beantwoorden, volgens mij zijn deze personages niet meer bezig met het laten lukken van het leven, maar met het laten lukken van het verder leven. 



En de achtergrond van dat verloren gegane geloof in een nieuw leven meen ik terug te lezen in het verhaal over de architect. Daarin wordt de hoofdpersoon geconfronteerd met een ambitieuze jonge collega die pleit voor een betere wereld. De architect zegt dan tegen hem: &#8216;Ik ben al blij dat er een wereld is en dat is misschien de zwakte en de kracht van mijn generatie. De wereld wéér bewoonbaar maken was ons ideaal van na de oorlog, de wereld iets bewoonbaarder maken is ons ideaal van nu. De wereld verbeteren, nee, zoveel geloof heb ik nooit gehad. De wereld ervoor behoeden nog ellendiger te worden, verder kom ik niet. Ik geloof wel in mensen, in jou en Saks en wie ik zo tegenkom, maar in de mensheid, nee, daarin geloof ik niet.&#8217; 



Zo gezien zou je kunnen constateren dat Kossmanns werk het werk is van de teleurstelling en van de onmacht. Maar nee, daarvoor schuilt er toch teveel plezier in al die pogingen om verder te leven. Zo heeft de invalide hoofdpersoon uit het slotverhaal, Ga weg, ga weg, zei de vogel (interessant: geschreven net voordat Kossmann zelf invalide werd!), een min of meer gelukkig bestaan opgebouwd door in zijn kleine appartementje in zijn luie stoel zijn oren te trainen om alles wat in de woninkjes om hem heen plaatsvindt te beluisteren. Hij verzint er achtergronden bij, en hij noemt dat zelf (grappig gevonden van Kossmann) &#8216;visionair horen&#8217;. Er staat dan: &#8216;Het was, dacht hij, een bijzondere kwaliteit van zijn gehoor dat hij het kon afstellen op veraf en dichtbij, alsof het een mechaniek was, een ding dat de menselijke vermogens net zo had geperfectioneerd als een camera.&#8217;



En de zoon uit Het model mag dan diepe wrok koesteren ten opzichte van zijn oude door een beroerte getroffen, afstandelijke vader (die nota bene als laatste manuscript een pornoverhaal geschreven heeft, terwijl pornografie nu juist een onderwerp is van hem, de zoon), maar de vader zelf, met wie het verhaal begint, is in zijn afasie helemaal niet zo ongelukkig. Hij waardeert het personeel in de zorginstelling en hij is blij met zijn schoondochter, die hem perfect verstaat. &#8216;Ik knik berustend. Het komt er niet op aan, ik zit hier en ben eigenlijk al dood, het is dom van me dat ik niet ben doodgegaan, maar het komt er niet op aan.&#8217;



Dus, conclusie, weet ik eigenlijk niet zozeer waar het de Kossmannpersonages aan ontbreekt, Harm. Niet aan wanhoop, dat klopt, maar over het algemeen ook niet echt aan het blijmoedig hanteren van die wanhoop. En is dat niet wat ons leven óf ons verder leven vaak is &#8211; het blijmoedig hanteren van onze wanhoop?



met grote groet,



Edward

Omdat ik niet zo getalenteerd of intelligent ben als de reuzen in de literaire geschiedenis, vind ik het in mijn vrije tijd leuk – en leerzaam – om op hun schouders te staan door korte verhalen te herschrijven naar moderne versies. Daarbij stel ik vragen: hoe zouden zij omgegaan zijn met digitalisering? Welke woorden hadden ze juist wel, of juist niet, durven schrijven? Welke beeldspraak kan écht niet meer, welke karaktertrekken zijn nog steeds pijnlijk relevant? Wat is zeitgeist, wat is de menselijke natuur zelf? In deze reeks vraag ik aandacht voor het korte verhaal van vroeger en hoop ik een conversatie te voeren over wat tijdelijk en wat tijdloos is.



&#8212;



Tea



In het korte verhaal Tea van Saki (H.H. Munro, 1870) wordt de jonge James Cushat Prinkly door zijn omgeving gemaand om, na jaren van losbandigheid, te gaan trouwen. Hij heeft recent een aardige erfenis gehad, hij is al lang geen achttien meer en zijn familie vindt dat hij eens wat serieuzer mag worden. En hoewel hij niet negatief staat tegenover het getrouwde leven, vindt hij de theeceremonies waar vrouwen (in die tijd) prat op gingen verschrikkelijk. Hij moet er niet aan denken! Hierdoor slaat hij het advies van zijn omgeving in de wind en maakt hij een abrupte, eigen keuze.



In mijn versie wilde ik de originele verhaallijn vasthouden, maar qua stijl, woordkeuze en karakters linken aan de problemen waar millennials en GenZ’er tegenaan lopen: de huizenprijzen, de opkomst van het tweeverdienersinkomen, de verminderde waarde die we hechten aan familie. Ook wilde ik de oude stijl ombuigen naar een snellere, kortere stijl die past bij de hedendaagse studentencultuur, waar gemakzucht, individualisme en comfort t.o.v. ongemak de boventoon voeren.



Lees het originele verhaal: <a href="https://americanliterature.com/author/hh-munro-saki/short-story/tea">Klik hier!</a>



&#8212;



Lucas slaat een traptrede over



Nee, Lucas was niet tegen een relatie, per se. Hij geloofde dat hij er mettertijd eentje zou krijgen, zodra de tijd rijp was voor zaken als ‘belastingvoordeel’ of ‘nationale hypotheekgarantie’. Maar vooralsnog, als het op vrouwen aankwam, had hij vooral oog voor het meervoud in plaats van het enkelvoud. Hij had het er zijn hele studie druk mee: zoenen in de kroeg, ghosting na het ontbijt. En dat was toch prima? Als je het sec bekeek, was hij eigenlijk de laatste die vrouwen ongelijk behandelde: voor hem waren ze allemaal voor één nacht. Was het wereldvreemd om te genieten van een boswandeling, zonder de behoefte om een boom in eigen tuin te planten?



Zijn clubgenoten vonden hem maar vermoeiend. Toegegeven, zij hadden de eerste twee, drie studiejaren ook losbandig geleefd. Maar, gast, luister, zij verloren de wilde haren op tijd en hadden stuk voor stuk toekomstbestendige relaties. Lucas was volgens hen ‘blijven hangen’. Waar hij eerder werd bejubeld, werd hij nu vooral geplaagd; achter zijn rug om werd hij beticht van onvolwassenheid, bindingsangst en &#8211; in het ergste geval &#8211; slappe was.



Zijn moeder was het daar roerend mee eens. Sinds zijn vader was overleden, had hij zijn wezenpensioen enkel ingezet voor die studentenonzin. Ze vond het nu tijd om volwassen te worden. Hij had zijn lol gehad. Hij moest eens een vrouw gaan vinden. En eerlijk is eerlijk, lag de start van de carrière niet op dezelfde traptrede als een serieuze relatie? Ze zei het omdat ze van hem hield, Lucas. Kleinkinderen, dat wilde ze, en wel voor het te laat was.



En Lucas, die net vorige week zijn masterscriptie had ingeleverd, kon de toekomst niet ontkennen. Stel dat hij nog eens een huis wilde kopen. Een hypotheek in je eentje? Uitgesloten. Voor een modaal toekomstperspectief was een relatie nodig, dat gaf hij toe. Het leven van een alleenstaande in Nederland was gewoonweg niet te betalen. Straks werd hij geconfronteerd met lage schalen, marktconforme salarissen en het budget van een pas afgestudeerde. Waar zijn clubgenoten konden doorstromen naar grotere en mooiere huizen, een auto konden betalen of, hij durfde het woord bijna niet uit te spreken, sparen, zat Lucas nog steeds in dezelfde studentenkamer. Het leven was met twee gewoon gemakkelijker dan met één &#8211; economisch gezien.



Omdat hij niet onverschillig was over de mening van anderen &#8211; en bang voor de toekomst &#8211; gaf Lucas schoorvoetend toe. Hij wilde het best proberen. Maar met wie dan? De vrouwen zagen hem als tijdverdrijf. Een bijrol, geen hoofdpersoon. Lucas had altijd gedacht: als hij het écht wilde, kon hij gewoon stoppen. Maar nu leek dit toch lastiger. Waar moest hij een leuke vrouw vandaan halen? Toen hij dit op een donderdagavond bij de jaarclub op tafel gooide, werd er gelachen. ‘Serieus, jongens,’ zei Lucas. ‘Toe nou even.’   ‘Fleurtje,’ riep iemand. ‘Sowieso Fleur.’ De rest klapte instemmend. Iemand sloeg met vlakke op de bijzettafel. Ze riepen: goeie!, there we go! en dattissem! Anne-Fleur Kaassmaeker? Van de vrouwenvereniging, waar hij één keer een nummertje mee had gehad? Hij herinnerde zich vooral haar luide lach. ‘Juist mooi,’ riep de één. ‘De band is er al.’ En een ander zei: ‘Doet zij ook niet econometrie? Heb je gelijk wat om over te praten.’ De club was het erover eens dat Lucas daar eens werk van moest maken.



Tja, waarom niet? Anne-Fleur stond cum laude en haar vader werkte als senior bij een accountancykantoor. Vanuit economisch oogpunt &#8211; en dat was toch het belangrijkste? &#8211; was Anne-Fleur een verzekering. Als hij haar tegenkwam bij colleges, of toevallig naast haar zat, rook ze best lekker. Zijn moeder vond haar vast geweldig &#8211; Anne-Fleur kwam ook uit Bloemendaal. Zijn jaarclub zei dat ze samen goede banter hadden en dat ze hem wat broodnodig tegengas gaf. Ze zat bij de vrouwenvereniging, in een jaarclub niet heel anders dan de zijne, ze deden dezelfde studie en hadden dezelfde achtergrond. Hun werelden lagen zo dichtbij dat ze constant tegen elkaar aan schurkten.&nbsp; ‘Goed,’ gaf Lucas toe, ‘Anne-Fleur.’ De jongens sloegen op hun knieën en beloofden hem te helpen. That’s what friends are for, gozer.



Terwijl de jongens hen in de daaropvolgende weken koppelden, wende Lucas geleidelijk aan het idee van een relatie. Hij kreeg er zin in: matchende truien, weekboodschappen, huishoudboekjes en &#8211; uiteindelijk &#8211; een dubbel inkomen. Hij verlangde naar het gemakkelijke, het duidelijke, het simpele. Eigenlijk was de buit al binnen. Lucas moest alleen nog de eerste stap zetten. Altijd zo’n heikel punt: hij moest haar nog mee op date vragen. Maar dat was een kleinigheid. Toch?



Daarom liep Lucas, op een zaterdagmiddag, zelfvoldaan richting de westkant van de stad, langs de zonnende stelletjes in het plantsoen, met de wetenschap dat hij iets als een uitgesteld huishoudelijk klusje ging klaren. Hij kon het na vandaag van tafel vegen. Een vrouw op date vragen &#8211; met de eerlijke intentie van een relatie &#8211; was ongemakkelijk. Zoiets schoof hij gebruikelijk zo ver mogelijk naar voren. Het lag meer in zijn aard om overal met een bocht omheen te lopen. Maar die tijd was voorbij: hij zette een stap richting volwassenheid. Na vandaag kwam er een einde aan zijn luizenleven.



Zijn overpeinzingen werden verstoord toen hij ruw tegen een schouder stootte. Deze schouder hoorde bij een lange, beenderige jongen in een lullig, tot de nek geknoopt overhemd vol mintgroene kokosnootjes en een kaki zeven-achtstebroek. Na een kort&nbsp; gewapper met armen en wenkbrauwen om duidelijk te maken wie er nou tegen wie aan was gelopen, beende de jongen geërgerd verder. Lucas keek hem fronsend na. Nog geen tien meter verder zag hij hem op een picknickkleed ploffen, bij een meid in een verschrikkelijk gezellig jurkje. Ze veerde op; omhelsde hem een tikkeltje geforceerd; hij kuste haar op de wang, probeerde de andere wang, maar dat mislukte; zij ging zitten, hij volgde; de jongen verschoof driemaal zijn kont op het gras om de juiste houding te vinden. Hij koos voor één hand achter zijn rug en de andere stijfjes op zijn knie.



Bàh, daten. Lucas begreep niet wat daar het plezierige randje aan was. Geheel vrijwillig zaten dagelijks duizenden mensen stijfjes tegenover elkaar als mannequins in een woonboulevard. De stiltes, het aftasten, stijve lachjes, small talk over hobby’s, werk en studierichting, proberen te manoeuvreren naar overeenkomsten, die eeuwige onzekerheid, wat denkt de ander, vindt zij mij, vind ik haar? Nee, daten, daar werd hij verschrikkelijk moe van.



Waarom kon men het ongemak niet gewoon overslaan? Snel de knoop doorhakken en, gebaseerd op leeftijd, sekse, inkomen en aantrekkingskracht, linea recta het bootje instappen. Iemand zou daar eens een applicatie voor moeten ontwikkelen. Dan kon hij, alsof het een boterham was, de harde korsten laten liggen en eten wat hij wel lustte. Samen op de bank, een gemakkelijke film. Zij in joggingbroek, hij in sweater, terwijl de bezorger met twee stomende pizza’s aankwam.&nbsp;



Hij dacht aan Anne-Fleur. Als hij haar nu mee uit vroeg, moest hij dan ook gaan picknicken? Opeens zag hij het voor zich. Hij, in datzelfde overhemd, de boord knellend om zijn nek, een stijve onderrug van het zitten in een onhandige houding, het wegwerpbestek, de goedkope huismerkwijn en bruschetta, waarvan de tomaat op zijn broek knoeide. Hij zag Anne-Fleur in dat gezellige jurkje tegenover hem luid lachend een lok achter haar oor vegen en een spervuur aan vragen op hem afvuren. Waar heb jij zin in? Wat heb jij meegenomen? O, broodjes beenham &#8211; écht? Zalmrolletjes in tortilla? Je bent dus geen vegetariër? Eet je nog steeds gluten? Wat doe je naast de studie, wat is je side-hussle? Sport, of heb je een kleine business? Wat zijn je hobby’s &#8211; die heb je toch wel?&nbsp;



Aan het einde van de lange straat zag hij het Wiebengacomplex, en, vier huizen verder, studentenhuis ‘Hell’s Kitchen’. Anne-Fleur woonde daar met acht anderen. Was hij hier wel klaar voor? Was er écht geen manier waarop hij deze traptrede over kon slaan?



Hij passeerde de voordeur van Renske Buursma, de dochter van de oom van de zwager van zijn nichtje &#8211; maar geen familie &#8211; die hij toevallig kende van een bruiloft, waar hij toen aardig met haar had gebabbeld over het post-studerende leven; met name over vastzitten in de telecommunicatie. Ze had het bruidspaar een zelfgebreid fantasiedier cadeau gedaan, waar ze een klein handeltje in had. De knuffels waren van hoge kwaliteit en hadden zo in een winkel gekund &#8211; ware het niet dat grote bedrijven soortgelijke knuffels uit de derde wereld verscheepten. Pure economie. Maar, ook al waren haar opbrengsten omgerekend onder het minimumloon, deed ze het niet slecht. Ze had een klein huisje, een lapjeskat en goed gevulde theedoos. Dat mocht hij wel: Renske had nooit rimpels in haar voorhoofd en kon overal om lachen.&nbsp;



&nbsp;Kon hij haar niet even op gaan zoeken? Nee, een half uurtje meer of minder maakte voor het ja-nee-woord van Anne-Fleur niets uit. De liefde liet zich niet haasten. Hij kon het prima uitstellen. En misschien, zo dacht hij, zou zijn latere komst ervoor zorgen dat Anne-Fleur al een biertje achter de kiezen had. Alcohol smeerde gesprekken als olie op kogellagers.



Na een wat verbaasde begroeting verwelkomde Renske hem in een vertrek dat dienst deed als hal, woonkamer, keuken, trappenhuis, wastafel en werkkamer, waarbij alles door elkaar stond; de bollen wol lagen naast het oude televisietoestel, er staken twee naalden in de stoffen armleuning van de bank, de eettafel stond tegen de wenteltrap naar de vide met platliggend matras gedrukt, naast de wasbak van de keuken stond het bekertje met haar tandenborstel. Maar afgezien van dat was het er best comfortabel: het televisietoestel en de bank stonden zo gedraaid dat je perfect met z’n tweeën een film kon kijken.&nbsp;



‘Ik wilde net pizza bestellen,’ zei ze met haar telefoon in de hand. ‘Dus ik heb er eentje bij besteld. Champignon, daar houdt iedereen van. Straks trek ik een blikje olijven open. Als je iets wilt drinken, staan de kopjes in de kast en je weet de koelkast wel te vinden.’



Ze gaf geen blijk van twijfel en praatte met het soort gemak van een vrouw in haar eigen omgeving. Toen de pizzadozen op schoot lagen, knipte ze de pizza door met een schaar. Ze zette het blikje olijven met de vork ernaast. ‘Help yourself.’ Al smakkend keek Lucas naar de film die toch al op stond. Hij zat te genieten: de geknipte pizza, de stilte zonder vragen, het gemak van haar joggingbroek &#8211; en dat hij geen film, pizza of toppings hoefde te kiezen. ‘Waarom stond je eigenlijk zo opeens op de stoep?’ vroeg Renske, nadat ze de pizzadozen op de grond hadden gegooid. ‘O, ik weet het al &#8211; niets zeggen &#8211; het is bijna moederdag, en je hebt een cadeau nodig. Aardig dat je speciaal langs komt, maar dat had je ook gewoon kunnen appen. Geen probleem, dat kan volgende week wel. Noem maar waar ze van houdt, nijlgiraffe, pijlstaartkonijn? De neuseekhoorns zijn uitverkocht, maar daarvoor trek ik met liefde een sprintje.’



‘Wie had het over moederdag?’ zei Lucas. ‘Ik vroeg me gewoon ineens af hoe het met je was. Maar nu we hier zo zitten, denk ik aan hele andere dingen. Als je moederdag een seconde vergeet, dan vertel ik je wat het is.’



De daaropvolgende donderdag bij zijn jaarclub kwam Lucas aanzetten met een fles sterke drank en belangrijk nieuws.



‘Gasten, ik heb een rela,’ zei hij smalend. De jaarclub reageerde in mix van gejuich en hoongelach.&nbsp; ‘Eindelijk! Is het gelukt? Met Anne-Fleur?’ ‘Zeker weten dat het gelukt is,’ zei Lucas.&nbsp; ‘Hadden we het niet voorspeld? H-de-p, man!’ joelden ze. Lucas maande de jaarclub tot stilte. ‘Een voorspelling, mijn reet! Maar goed, als jullie me twee weken geleden hadden verteld dat ik met Renske Buursma op stok zou zitten, had ik het ook niet geloofd.’



Hoewel de abrupte wending geen enkele logica bevatte, stelde niemand vragen. Zijn clubgenoten vonden het maar niks, maar tenminste hielden ze op hem te plagen. Zijn moeder was al lang blij dat hij eindelijk wat volwassen was. Het was natuurlijk moeilijk om enthousiasme te voelen voor een vreemde wisseling van potentiële partners zoals die van Anne-Fleur naar Renske, maar, hè, zo stootte iedereen elkaar aan, over smaak viel niet te twisten.



Lucas was in ieder geval dolblij dat hij de traptrede daten over had weten te slaan. Hij was ze uiteindelijk toch allemaal te slim af geweest, dacht hij, en zo bleek maar weer, dat hij het altijd al bij het rechte eind had gehad.Op een septemberavond van hetzelfde jaar, pas een maand in de ‘relatie’, hoopte Lucas zoals gewoonlijk op twee lege pizzadozen, een gemakkelijke film en joggingbroeken, maar verraste Renske hem met een jurkje dat bij uitstek gezellig genoemd kon worden, een stijve, trillende glimlach en de vraag of ze niet eens moesten beginnen met écht daten &#8211; waarna ze hem prompt&nbsp; bestookte met vragen: waar wilde hij gaan eten, konden ze eens uit dansen gaan, of, nou ja, elkaar wat beter leren kennen. Waar hou je van? Van Mexicaans, Thais of juist Grieks? Heb je zin in een biertje, of in een cocktail, of drink je niet &#8211; dat is natuurlijk ook oké? Zeg, heb je niet een leuk overhemd thuis liggen? Een nette broek, dan? Wist je trouwens dat ik vegetariër ben? O &#8211; eet je nog steeds gluten?

Geur der droefenis

Vroeg in januari van het jaar 1996 las ik mijn eerste boek van de nu bijna vergeten schrijver Alfred Kossmann. Aan het eind van datzelfde jaar las ik het laatste. In de tussentijd was ik verslingerd geraakt. Ik schreef hem in 1997 een bewonderende brief, die hij beantwoordde met een gracieus bericht, met daarin onder andere de zin: ‘Ik hoop ooit ook uw werk te lezen en mooi te vinden’. In 1998 overleed hij.



Nu wil ik, samen met tien Vuurlandschrijvers die elk voor het eerst een Kossmanntitel tot zich nemen, onderzoeken waaróm ik zo vrolijk geobsedeerd raakte door zijn werk. Gevaarlijk wel: kunnen zijn controversiële boeken nog in deze tijd? Zijn het niet vooral oude mannen-verhalen? Of is zijn speelsheid nog altijd speels?



Vandaag: Geur der droefenis (1980), Kossmanns omvangrijkste en meest geprezen roman, vertelt over drie jongens die voor de oorlog vrienden zijn, met Thomas Rozendal als hoofdpersoon. Ze worden van hun veertiende tot hun vierenvijftigste gevolgd, en de schetsen uit hun leven vertellen iets over liefde, over ambitie, en ook over wat de oorlog voor invloed op hen heeft gehad.    



Pieter de Wit las het boek met me mee, en we schreven er elkaar een mail over:



Edward, Geur der droefenis, de titel past bij mijn leeservaring: de gebrekkig uitgewerkte karakters van de vele (hoofd)personages kon ik niet uit elkaar houden. Thomas, Bert, Peter, Henriëtte, Liselotte, Arend, Cornelis en hun vrienden, familieleden, kennissen, collega’s, buren en ga zo maar door. Te vaak dacht ik bij het lezen van een naam: wie is dat ook alweer? Na een stuk of wat hoofdstukken verbaast het niet meer dat ze elkaar op ieder willekeurig moment een brief kunnen schrijven, op kunnen bellen of tegen kunnen komen. Het gevolg (denk ik): het lukte me niet met ze mee te leven, ze te voelen. Als ik niet goed oplette had ik bij de eindeloze dialogen niet goed door wat door wie werd gezegd. Bij de ogenschijnlijke willekeur van Kossmann dacht ik, onwillekeurig, aan wat je Thijs mailde in de eerste aflevering van deze serie: je afkeer van zowel teveel plot en structuur als van teveel waanzin zonder samenhang &#8211; mag ik dat zo samenvatten? Geur der droefenis ervaar ik als een fantasie-universum, een opgeschreven gedachtenwereld waarin personages, karakters, verhalen en plot voor vele verhalen worden geboren, maar in Geur der droefenis alleen nog voor de schrijver en nog niet voor mij als lezer kunnen bestaan. Toch, ik heb het gevoel dat ik iets over het hoofd heb gezien. Heb ik niet goed gelezen? Volgens de omslag moet deze roman het hebben van Kossmanns psychologische inzicht en ook in recensies wordt dat genoemd. Normaal gesproken hou ik zo van dat aspect in verhalen. Dus, Edward, zeg het me, als je het weet wil ik het weten, snappen: wat heb ik gemist? Wat overblijft is dat ik niet weet wat een boek zo fijn kan maken. Wat maakt dat ik soms zoveel van een verhaal kan houden? Ik weet het niet. Geur der droefenis herinnerde me aan dat fijne mysterie. Edward, hoe las en herlas jij dit boek? Pieter







Dag Pieter,



Je schrijft dat het lezen van Geur der droefenis je herinnert aan het fijne mysterie (mooi gezegd) van het genieten van een boek &#8211; wat je niet deed bij deze bekendste Kossmann. Inderdaad, wat maakt dat een boek ons boek wordt? Het is een goede vraag, zeker nu jij deze roman helemaal niet smaakte en ik hem bij herlezen juist veel sterker vond dan toen ik het voor het eerst las. Want ja, dat herinner ik me van ongeveer dertig jaar geleden, dat ik toen ook een beetje teleurgesteld was en wat verdwaald raakte. 



Nu niet. Drie jongens (Thomas, Bert, Peter) buigen zich aan het begin van de roman over een wieg. Daar ligt baby Liselotte in, het kind van Henriëtte. Die &#8216;Jetje&#8217; is Thomas&#8217; nichtje op wie hij al sinds zijn zevende heimelijk verliefd is. Hij en zijn vrienden zijn pedante veertienjarige gymnasiastjes, en Thomas heeft de anderen opgestookt om rare, arrogante dingen te zeggen tegen dat kleine kindje. &#8216;Het leven is niet zwaar maar zéér vervelend&#8217;, bijvoorbeeld. En: &#8216;Je zult nog een lange weg moeten gaan voor je mislukt bent.&#8217; En: &#8216;Pas als je tachtig bent, helemaal dement, zul je weer even wijs zijn als nu.&#8217; Vervolgens lezen we in bijna 400 bladzijden flarden van het leven van deze vijf (de drie jongens, het nichtje en haar dochtertje), zoals zich dat veertig jaar lang voordoet. Ik las de drie vreemde zinnen die die jongens uitspraken als programmatisch. Want ja, hun leven wordt vervelend, en ja, ze moeten nog een lange weg gaan voor ze kunnen terugkijken op dat al dan niet mislukte leven.



Laconiek, dat is misschien een woord dat bij Kossmanns vertellen past. Hij laat in die schetsen, die flarden, zijn personages veel praten en veel denken, en het is net alsof ze een beetje naast het leven leven. Maar levensgebeurtenissen zijn er toch genoeg: zo pleegt een van hen zelfmoord omdat hij niet om kan gaan met het feit dat hij eigenlijk een meisje is, een ander geeft huwelijk en baan op om schilder in Parijs te worden en Thomas, die grotendeels de hoofdpersoon is, ja, zijn vader wordt verraden (door een familielid!) vanwege verzetswerk en vermoord in een concentratiekamp, en zelf blijft hij zijn leven lang verliefd op zijn nicht, met wie hij van tijd tot tijd een gezin vormt. Er is dus plot, maar die moeten we steeds ontdekken in de gesprekken die de personages voeren. Nergens maken we die grote plotwendingen mee op het moment dat ze gebeuren, we lezen ernaast en eromheen. 



Juist dat beviel me zo goed aan dit boek. Kossmanns theorie, namelijk dat we verschillende versies van onszelf tegelijkertijd zijn, zou ook niet stroken met het rechtuit vertellen (&#8216;en toen gebeurde dit en Thomas voelde zich er zo en zo over&#8217;). Op pagina 322 verwoordt Kossmann het op deze manier, bij wijze van een gedachte van Thomas over zichzelf: &#8216;Sindsdien was er een Thomas Rozendal die iets in de hand had en liet vallen en een die erachteraan liep op het op te rapen en het liet vallen, en nog een en nog een.&#8217; Even verderop denkt Thomas dan: &#8216;Nu, bij het ouder worden, merkte hij dat hij de achtervolgers was kwijtgeraakt. &#8216; En: &#8216;Hij hoefde niet meer te ervaren wat hij beleefde. Hij zorgde ervoor dat hij niets beleefde wat de ervaring waard was.&#8217;



Oftewel: we zijn een leven lang aan het reageren op wat ons overkomt. En Kossmann schetst niet het &#8216;overkomen&#8217;, maar het &#8216;reageren&#8217;. Maar in de zinnen hierboven staat wel een heel belangrijk woord, en dat is &#8216;sindsdien&#8217;. Dit &#8216;sindsdien&#8217; gaat over iets heel concreets, namelijk de verwoesting van Rotterdam aan het begin van de Tweede Wereldoorlog. Want een tweede beginscène van Geur der droefenis is het lopen van de drie jongens door het verwoeste Rotterdam, en er niks bij voelen. Hoe zouden ze ook &#8211; hoe moet je omgaan met zoveel totale verwoesting aan het begin van je leven? Voor mij laat Geur der droefenis dát zien, de doorwerking van het nihilisme van oorlog op de levens van Thomas, Peter en Bert. Waarbij elk van hen er verschillend mee omgaat (of eraan ten onder gaat). Thomas doet het door om het leven heen te leven, door te leven in denken en schrijven &#8211; en dat is misschien wat Kossmann, precies even oud als zijn hoofdpersoon en net als hij werkzaam in een illegale boekhandel in de oorlog, net als hij opgepakt en in Duitsland tewerkgesteld, waarschijnlijk ook altijd heeft gedaan.



Voor mij toont Geur der droefenis dus vooral Kossmann. Wat voor personen (meervoud!) hij is en was en vooral dat hij het zijn van die personen aankon door te denken, laconiek, met distantie, met ironie. Dáárom heb ik geen behoefte aan plotwendingen in dit boek, denk ik, want die hadden het wezen van een leven als dat van Thomas, als dat van Kossmann, nooit kunnen laten zien.



Het spijt me, Pieter, dat je het lezen van dit boek als een klus hebt moeten ervaren. Je schrijft dat niet zo op, maar ik denk wel dat het dat voor je was. En dan ook nog eens zoveel bladzijden lang. Ik ben je er dankbaar voor, temeer omdat het mij een begrip opleverde van hoe distantie iemand kan redden van een onmogelijk leven. En dat kon ik blijkbaar niet halen uit een eerste lezing van dit boek &#8211; een boek dat dus nu meer mijn boek werd dan toen. 



(Ik wilde ook nog aangeven dat het al eind jaren zeventig volkomen naturel schrijven over lesbische relaties en over een jongen die een meisje is, me opnieuw beviel &#8211; maar daar zal ik wellicht bij de herlezing van een ander boek ruimte voor maken, deze brief is al te lang.)



Dag Pieter, dank dus.



Edward

die op een soort huiden lijken

als de kraaien komen (I)

gesprekken in tussenruimte

in de knop gebroken

schaduwhuid || als de kraaien komen (II)

brief aan thuis 

het verlies dragen

een binnenlichaam || als de kraaien komen (III)

acht portretten in tussenruimte

nog voor de zomer begint is de hitte langer en dikker geworden







in een van mijn handen houd ik een jonge merel, in de andere een oude kraai



beide dieren worden opgezet door een jonge taxidermist die ik kort geleden heb leren kennen







ik houd van de vorm die de kraai in de plastic zak heeft, de scherpe vorm van zijn snavel tekent zich af tegen het lichtdoorlatende plastic. juulke vertelt me hoe ze de vorm herkent in het weken van de lichamen van de vogels. in een bad maakt ze de veren schoon en verwijdert ze de weke delen eerst. ze legt me uit hoe een vogel een binnenlichaam bezit (ik vraag me af of ik het een eerste of tweede lichaam moet noemen, maar gevoelsmatig is de gevederde buitenkant de tweede, zoals mijn bakstenen huis ook de tweede is. een beschermlaag van de weke binnenzijde).&nbsp;







ik begrijp waarom het moreel juist voelt om vogels op te zetten. het pakketje met de weke delen en de botten kan in vrijwel een beweging uit het verenpak gesneden worden. er schijnt weinig kracht voor nodig te zijn, alsof de dood het aardse lichaam losweekt.







dit zachte lichaam mag vergaan, we zullen het begraven zoals we met onze eigen doden doen







het voor mijzelf houden van de veren en de vleugels heeft daardoor iets aards. het helpt me te begrijpen wat het binnenlichaam wilt, waar het voor dient en welk doel het mijne dient. het aanraken van het binnenlichaam van de vogel met de zachte huid van mijn handen zal een beweging in gang zetten, een die vogel tot lichaam maakt. leven en dood raken elkaar aan in het badwater met de wolken dat juulke klaarzet.

nog voor de zomer begint is de hitte langer en dikker geworden in een van mijn handen houd ik een jonge merel, in de andere...

ik draag stenen in mijn jaszakken



houd ze vast vanuit mijn zorgen&nbsp;







mijn vingertoppen slijten de stenen naar mijn handen



zacht en rond zoals de zee van scherven stenen slijpt







ik sta voor de spiegel en doe mijn ketting om. een gouden hanger met een jade beertje valt op de grond, er breekt een stuk van het kopje af en een grillige gebroken rand wordt zichtbaar. ik besluit de hanger niet te dragen, steeds verdrietig bij het zien van de wond in zijn gezichtje. wanneer ik besluit om de ketting weer dagelijks om te doen, kijk ik niet meer naar de hanger, maar voel ik hoe de scherpe rand sporen in mijn eigen huid slijt.&nbsp;



als de ketting opnieuw uit mijn handen valt, bekijk ik de steen, maar kan ik de scherpe rand in het gezicht niet meer vinden. de open wond lijkt in mijn huid te zijn opgenomen, mijn dagelijkse bewegingen hebben de ruwe plek weer zacht gedragen. soms komt het vanzelf goed.



ik kreeg ooit een ketting met vijf glanzende gouden kralen, ze begonnen verband te houden met mijn familie, die ook uit vijf was gaan bestaan na het overlijden van mijn vader. ik besloot de kralen om te dopen, een voor ieder van hen, ikzelf was de drager.&nbsp;



in mijn werkplaats slijp ik een van de gouden kralen ruw, ik noem hem naar mijn vader. zijn afwezigheid een nieuwe plek in het gezin en in mijn leven. mijn huid maakt de kralen door de tijd heen glanzend, het wegslijten van het ruwe oppervlak gaat gelijktijdig met het wegebben van het gemis. het zichtbare ervan is langzaam weggesleten, lijkt niet meer aan de oppervlakte te liggen. met trots en verdriet en vooral, met het dagelijkse ervan, slijt het de scherpe hoeken als vanzelf, neemt mijn lichaam ze op als de zee en is het draaglijk geworden.

ik draag stenen in mijn jaszakken houd ze vast vanuit mijn zorgen&nbsp; mijn vingertoppen slijten de stenen naar mijn handen zacht en rond zoals de...

Een gouden beker

Vroeg in januari van het jaar 1996 las ik mijn eerste boek van de nu bijna vergeten schrijver Alfred Kossmann. Aan het eind van datzelfde jaar las ik het laatste. In de tussentijd was ik verslingerd geraakt. Ik schreef hem in 1997 een bewonderende brief, die hij beantwoordde met een gracieus bericht, met daarin onder andere de zin: ‘Ik hoop ooit ook uw werk te lezen en mooi te vinden’. In 1998 overleed hij.



Nu wil ik, samen met tien Vuurlandschrijvers die elk voor het eerst een Kossmanntitel tot zich nemen, onderzoeken waaróm ik zo vrolijk geobsedeerd raakte door zijn werk. Gevaarlijk wel: kunnen zijn controversiële boeken nog in deze tijd? Zijn het niet vooral oude mannen-verhalen? Of is zijn speelsheid nog altijd speels?



Vandaag: Een gouden beker (1982), een novelle over een jong gestorven onderwijzer die vlak na zijn dood en vlak voor zijn echte dood zijn in een soort tussenfase een gouden beker leeg moet drinken, die hij van zijn begeleider krijgt. Maar eerst ontstaat er een wonderlijk kronkelend gesprek waarin de man steeds maar weer andere, al dan niet verzonnen, verhalen uit zijn leven vertelt &#8211; en zo het drinken uit de beker uitstelt. &nbsp;&nbsp;&nbsp;



<a href="https://www.vuurland.nu/wie-zijn-wij/mike" data-type="URL" data-id="https://www.vuurland.nu/wie-zijn-wij/mike" target="_blank" rel="noreferrer noopener">Mike van Holsteijn</a> las het boek met me mee, en we schreven er elkaar een mail over:



Ha Edward,



Deze week las ik Kossmanns Een gouden beker. Ik kan me nog herinneren dat de flaptekst van het boek me aansprak toen ik het uit je kast haalde, maar ik ben inmiddels compleet vergeten waarom precies. Aangezien mijn eigen editie geen flaptekst had ging ik vrij blind het boek in, maar ik werd aangenaam verrast. De hele roman bestaat uit een dialoog tussen een stervende/gestorven man en zijn begeleider naar het hiernamaals, en er was voor mij geen enkel moment waarop de dialoog plat viel of saai werd. De dynamiek tussen de twee personages vond ik heerlijk verfrissend: de begeleider die gewoon zijn taak uitvoert als Magere Hein en de stervende man die al dan niet bewust zo lang mogelijk zijn sterven uit probeert te stellen door constant nieuwe levensgeschiedenissen aan zijn begeleider voor te schotelen. Ze praten constant langs elkaar heen, wat op mij een heel lachwekkend effect had.



Eén dingetje dat nog een beetje aan me blijft knagen – en waarvan ik heel benieuwd ben hoe jij ernaar kijkt – is de titel van het boek. Het hoofdpersonage drinkt driemaal uit de gouden beker, waarna hij dingen vergeet en zich nieuwe levens herinnert en stukje bij beetje dichter bij zijn dood komt en ja, deze gouden beker speelt een belangrijke rol in het verhaal, maar ik snap nog niet helemaal waarom Kossmann heeft gekozen voor het onbepaalde lidwoord ‘een’ in plaats van het bepaalde lidwoord ‘de’. Het lijkt onlogisch – omdat het in het boek gaat om één specifieke beker waaruit gedronken wordt – en daarom een bewuste keuze. Zegt dat onbepaalde lidwoord iets over het universele van het sterven? Dat het niet uitmaakt wie het hoofdpersonage is of was of uit welke beker hij drinkt? Ik ben heel benieuwd wat jij hierover denkt.



In een recensie uit 1982 las ik dat de recensent het een irritant boek vond, omdat je in feite niets te weten komt over het personage. Ik had die ervaring totaal niet. Voor mij gaat het boek niet per se om wie de stervende persoon nou precies is, maar om het sterven zelf. We gaan allemaal dood en proberen dat allemaal zo lang mogelijk uit te stellen. En ik denk dat iedereen wel eens – ook aan het eind van zijn leven – iemand anders had willen zijn.



Ik kijk uit naar jouw ervaring!



Groetjes,



Mike







Dag Mike,



Een gouden beker is een prachtig uitgegeven novelle. De letters staan in gouddruk op het dunne blauwe boek en als je het onder een bepaalde hoek op je ontbijttafel in het licht legt, dan spat de zonneschijn ervan af &#8211; maar wat ik van mijn Kossmann-leesfurie van 1996 nog weet is dat ik dit dunne boekje doornam in plaats van beleefde, dat het niet bij mijn favorieten hoorde, dat ik het meer een gedachte-oefening vond en ja, interessant, en ja, sterke stijl, maar ook een beetje zwoegen. 



Hoe verliep mijn leeservaring nu? Eh&#8230; ik nam het door in plaats van dat ik het beleefde, het hoort niet bij mijn favorieten, het lijkt me meer een gedachte-oefening en ja, interessant, en ja, sterke stijl, maar ook een beetje zwoegen. Dus hoe blij ben ik dat het jou, Mike, behoorlijk beviel.



Sterker dan dat: hoe meer ik nadacht over dat verschil in onze waardering, hoe meer ik je fascinatie begon te begrijpen. Want er is echt wel wat meer te zeggen over dit boek. Ten eerste is het interessant om dit na Laatst ging ik spelevaren te lezen, Kossmanns verslag van zijn auto-ongeluk en vooral van zijn periode van &#8216;dood-zijn&#8217; erna. De man uit dit verhaal arriveert in het pre-hiernamaals ook met verbrijzelde benen, net als de auteur tien jaar eerder zelf en Een gouden beker lijkt soms rechtstreeks uit zijn bijna fatale ziekenhuisdromen te komen. Kossmann verkeerde in zijn leven en schrijven in een nauwere verhouding tot het einde dan anderen, en dat maakt het boek al minder tot een alleen maar filosofisch geïnspireerde vertelling. 



Een gouden beker is zo gezien vooral een onderzoek naar wat sterven is (ik denk inderdaad dat het daarom in de titel &#8216;Een&#8217; is en niet &#8216;De&#8217;). De man die steeds maar aarzelt om verder te drinken, probeert allerlei verhalen uit, levensverhalen, van mensen die hij óók geweest kan zijn. Is dat wat er gebeurt als we bijna overgaan? Dat we een tijdje op zoek zijn naar wat werkelijk de vertelling van ons leven was? En dat dat diffuus mag zijn, omdat de biografische waarheid er niet meer echt toe doet? Volgens Kossmann bestaan dood én dood geweest zijn tegelijkertijd, en zorgt dat drinken uit die gouden beker voor een bepaald gelukzalige overgang. Ergens vind ik (altijd bang dat mijn christelijke opvoeding vlak voor mijn sterven opeens weer de overhand zal nemen en dat ik mijn zonden optel en verdoemd zal lijken) dat best troostrijk.



Ook viel me weer de enorme lenigheid van Kossmanns geest op. De man uit het boek is dan weer een pochende machthebber geweest, dan weer een vrouw die kaal geschoren wordt na de oorlog, en dan toch weer de jonge onderwijzer die trouwt met de vrouw, omdat ze de zus is van de jongen op wie hij eigenlijk verliefd is. Een gouden beker bevat maar 88 pagina&#8217;s, maar je kunt het niet in een snelle treinreis tot je nemen, je moet meerdere keren uitstappen en even op een perronbankje gaan zitten. 



Ja, nu ik dit schrijf denk ik: Een gouden beker is wel meer dan alleen een gedachte-oefening. En misschien volgt het beleven van dit boek (zoals het dood-zijn na de dood) vooral na het lezen. En Een gouden beker mag dan een beetje zwoegen zijn, maar dan alleen maar een beetje en in elk geval préttig zwoegen. En ook is deze titel misschien toch wel een van mijn Kossmannfavorieten? Mocht dat laatste uiteindelijk zo zijn, Mike, dan komt het met name ook door jouw leesbelevening.



Dank je wel dus,



en groet,



Edward

Omdat ik niet zo getalenteerd of intelligent ben als de reuzen in de literaire geschiedenis, vind ik het in mijn vrije tijd leuk &#8211; en leerzaam &#8211; om op hun schouders te staan door korte verhalen te herschrijven naar moderne versies. Daarbij stel ik vragen: hoe zouden zij omgegaan zijn met digitalisering? Welke woorden hadden ze juist wel, of juist niet, durven schrijven? Welke beeldspraak kan écht niet meer, welke karaktertrekken zijn nog steeds pijnlijk relevant? Wat is zeitgeist, wat is de menselijke natuur zelf? In deze reeks vraag ik aandacht voor het korte verhaal van vroeger en hoop ik een conversatie te voeren over wat tijdelijk en wat tijdloos is.



&#8212;



 A Very Old Man with Enormous Wings



Op een stormachtige dag stort er een engel ter aarde, schrijft Gabriel García Márquez (1927). Pelagio, de vader van een ziek kind, vindt de engel in zijn achtertuin en sluit hem op in het kippenhok. Binnen no-time weet het hele dorp ervan en komt de plaatselijke kerkvader een oordeel vellen over of de engel wel voldoet aan de eisen van de katholieke kerk. Dit duurt en duurt, en de engel verliest langzaam al zijn veren. Uiteindelijk, na veel kopzorgen, vliegt het wezen uit zichzelf en zonder hulp weg. Het verhaal schildert een beeld over de mens: hoe die zijn eigen verhalen verkiest boven het objectieve &#8211; en dat zelfs afwijst, als de natuur niet voldoet aan onze ideeën.



Het idee van een mythologisch wezen dat opeens ter aarde stort is bizar &#8211; net als Márquez’ vileine humor en satire &#8211; en meeslepend. Dat wilde ik graag vasthouden. Maar waar het originele verhaal een steek is naar de katholieke kerk, wilde ik klimaatverandering, plastic soup en de politiek aangrijpen. Hoe zou dit wezen tegenwoordig bekend worden?



Lees het originele verhaal hier: <a href="https://www.ndsu.edu/pubweb/~cinichol/CreativeWriting/323/MarquezManwithWings.htm" data-type="link" data-id="https://www.ndsu.edu/pubweb/~cinichol/CreativeWriting/323/MarquezManwithWings.htm">Klik hier!</a>



&#8212;



Vissenstaartsoep



Na het derde potje monopoly zei Eline dat ze ‘gewoon naar Frankrijk hadden moeten gaan’. Hun dochter, op de bank zuchtend vastgeplakt aan haar telefoon, zei dat ze naar huis wilde, papa. Teun stond op, pakte zijn regenjas en sloeg de deur van het huisje achter hem dicht. Ja, hij wist het ook wel. De vakantie in Vlissingen viel in het water. Niets was als geadverteerd: de douchekraan lekte luid in de badkuip, het strand lag vol zwerfafval en het huisje rook naar blauwe kaas. Hij had er ook de pest in; liever was hij op roadtrip door Amerika gegaan &#8211; zijn jongensdroom &#8211; maar daar was nu eenmaal geen geld voor. Mokkend liep hij over het zeiknatte Nollestrand. Toen hij naar de zee keek, verlichtte een bliksemflits in de verte een silhouet een paar meter van de waterlijn. Een aangespoelde zeehond? Met knarsende hardloopschoenen rende hij naar beneden. Hij vergat plotsklaps zijn zorgen: op het zand lag een oud vrouwtje, met een vissenstaart in plaats van benen, gorgelend naar adem happend vanwege het sixpackhoudertje om haar keel.



Met zijn regenjas over zijn telefoon stuurde hij een foto naar zijn vrouw. Zij reageerde met een reeks vraag- en uitroeptekens. Vijf minuten later stond de familie op het natte strand. De oude vrouw lag erbij als een aangespoelde zeekoe, met vetrollen en gele tanden. Haar enorme borsten werden bij elkaar gehouden door vissersdraad en kampeerservies. Haar staart was slijmerig van het aangekoekte zeewier. Er zaten zuigende kieuwen op de plaats van haar ribben. Ze produceerde allerlei borrelende geluiden &#8211; krachttermen, dacht de familie, in een taal waar ze kop noch staart van konden maken. Toch leek ze van de heupen omhoog op een vrouw uit een volkswijk: een lubberende buik en een kortpittig kapsel. Eline, die haar nauwelijks aan durfde te kijken, stelde voor het plastic om haar nek weg te snijden. Nadat Teun terugkwam met een broodmes, was de opzichter van het terrein verschenen. Hij zei dat ze haar het beste konden laten liggen &#8211; om er geen heisa van te maken. Maar dat was te laat: nog voor Teun iets kon doen, zag hij zijn dochter, de monopolydoos boven haar kapsel tegen de regen, met uitgestrekte arm een livevideo opnemen. ‘Look what my dad found at the beach. It’s ugly!’ zei de robotstem hakkelend. Op de achtergrond zong een zangeres oh no no no.



De volgende dag wist heel Vlissingen van de zeemeermin. De video van de dochter was binnen een paar uur viraal gegaan. Tegen de wijsheid van de opzichter hadden ze niet alleen het sixpackhoudertje verwijderd, maar ook de vrouw naar het huisje gesleept en het bad vol laten lopen. Terwijl haar kieuwen het water lieten borrelen, hield Teun op de wc-klep de wacht met de broodrooster in zijn handen, klaar om die bij de minste beweging in het water te gooien. Eline stond in de deuropening haar tanden te poetsen. Wat moesten ze nu? Ze besloten de dag daarop Pieterburen te bellen. Of het Dolfinarium. Maar nog voordat ze voor wat croissantjes naar de supermarkt konden, zagen ze dat zo’n twintig mensen op bierkratjes aan de zijkant van het huisje stonden en op het badkamerraam tikten als op het glas van een aquarium.



De dierenbescherming verscheen voor het einde van de middag. Honderdduizend mensen hadden het filmpje bekeken en het was duizenden keren gedeeld. Allerlei instanties waren getagd in de reacties. Tegen de tijd dat de witte bestelbus van de beschermers op kwam dagen, was de meute al uitgegroeid tot boven de honderd: ramptoeristen, influencers met cameraploegen, spirituele dierenfluisteraars, eindtijdpredikers, leden van de Nederlandse afvaardiging van Scientology, een kung-fu-leraar met zijn volgelingen en, natúúrlijk, Jehova’s Getuigen, die de gelegenheid gebruikten om De Wachttoren uit te delen. Dierenactivisten maakten ter plekke borden en spandoeken en riepen dat de zeemeermin teruggeplaatst moest worden. Een stel boeren had het op zich genomen om die links-radicalen met verse haring te bekogelen. Een verslaggever kwam informeren of de zeemeermin iets merkte van de opwarming van de aarde. Een enkeling schreeuwde dat ze ‘terug moest naar haar eigen zee’.&nbsp;



In de deuropening van de badkamer, kijkend naar de monsterlijke verschijning, ijkte Rutger Hamstra, het gemeenteraadslid van Vlissingen, zijn kansen, nu er opeens een aquatische volksvrouw in een badkuip lag en je er verdomd op kon zeggen dat de oppositie ging roepen dat er intelligent leven in de zee zat. Zou dit geen enorme problemen opleveren voor de visserij, of laat staan, zijn eigen vissersbedrijf? De linkse partijen zouden deze gekte zo aangrijpen om allerlei reguleringen op de visvangst te drukken. Hij keek lang naar de obese bejaarde met slijmerige schubben, die hem het meeste aan een tandbaars deed denken. Haar vettige achterhoofd plakte aan de badrand, haar lobbige staart was te breed voor de badkuip. Het hele huis stonk naar rotte tonijn. Hij schraapte zijn keel, maar wist een paar tellen niets te zeggen. De commotie vreemd, keek het oude vrouwtje de gemeentebestuurder aan, irissen in vissenogen als gebakken eieren en brabbeltaal voortbrengend, dat iets weg had van Afrikaanse kliktaal, het borrelen van een doorluchte radiator en een zuurstofpomp in een aquarium. De gemeentebestuurder, een trotse polyglot, probeerde wat Deens, maar dat verstond de zeemeermin niet. Wetende welke problemen hem boven het hoofd hingen &#8211; en aardig wat peentjes zwetend &#8211; verklaarde hij aan de menigte buiten dat het ging om een guerrilla-kunstactie. Geen paniek, riep hij, het zou niet lang duren voordat de actie geclaimd werd door een klimaatorganisatie. Toegegeven, ze werden steeds slimmer, maar meer dan een awareness-campagne was het niet. Hij prees het idealisme, sprak van symboolpolitiek en sloot af met het onderstrepen van zijn eigen partijagenda. Daarna verliet hij zo vlug als hij kon de voortuin. Hij stuurde in de auto een smekende e-mail naar de landelijke fractie: dat ze met spoed cultuurbeweging uit de hoed moesten toveren.



Zijn toespraak viel op dove oren. De TikTok-video bleef bovenaan de hitlijsten en was onderhand ook op de NOS en NU.nl-websites te vinden, was voorpaginanieuws op Reddit en stond op Youtube. Op Dumpert schreeuwde men moord en brand. Al met al was er veel heisa, maar wreef de opzichter van het vakantiepark zich in de handen. Hij had nog nooit zoveel huisjes verhuurd. En het leek niet te stoppen. Er waren foodtrucks verschenen voor verse falafel, Vlaamse frieten op de huid, kibbeling en vegan teppanyaki. Er was een man met een koffiebar op een bakfiets aan komen rijden. Het was zelfs zo druk, dat de gemeente Dixie-toiletten en hekwerk installeerde om alles binnen de perken te houden. Het was op dit moment dat Eline, haar vakantiegevoel volledig geruïneerd, op het briljante idee kwam om donaties te vragen voor het, zojuist bedachte, zeemeerminnenfonds.



Er ontstond een Woodstock-achtig festival op het terrein. Er werden grote stellages van zwerfplastic gebouwd, er werden tussen gehuurde huisjes tentjes opgezet, mensen liepen rond in kostuums, kunstenaars vanuit alle hoeken kwamen aanzetten met klei, verf en installaties, dichters spraken in strandtenten, de ene bij kaarslicht, de ander met spoken word, over klimaatverandering. Op een projectiescherm werden documentaires als Seaspiracy en My Octopus Teacher vertoond. Natuuractivisten klommen op huizen, gooiden gekleurde rookbommen, klonken zich aan bomen vast, zongen vissen is moord! en voorbij de duinen lag het schip van Greenpeace voor anker. Ook de spirituele brigade groeide in aantal: er was een vrouw die zei dat ze onderwater was geboren; een man die I Ching met visgraten deed; een astroloog die gespecialiseerd was in het sterrenbeeld waterman. Buiten verkocht de dochter getrokken vissoep van het badwater tegen een kleine vergoeding, In het midden van alle gekte &#8211; die het hele terrein in modder veranderde &#8211; telden Eline en Teun hun geld op het monopolybord.&nbsp;



De zeemeermin was de enige die niet meedeed. Zij spendeerde haar tijd in de badkuip, besproeide zichzelf hijgend met een plantensproeier, speelde verward met de douchekop en rook vervreemd aan de douchegelletjes van Eline. Voor de mensen die één voor één met hun geheven telefoons de badkamer binnenkwamen, drukte Teun met de stok van het zolderraam tegen het hoofd van de oude vrouw. Omdat ze niets at, probeerden Teun en Eline haar diepvriesmosselen te voeren, wat volgens de opzichter ‘gewoon moest kunnen’. Maar ze weigerde. Eigenlijk weigerde ze alles, net als de kibbeling met hollandaisesaus, de smoothies van spirulina en zeekraal en de haring met uitjes. Het enige wat ze at, waren bekers en bekers zoute stengels. Daar was ze content mee. Alleen toen iemand voor de grap een plastic rietje tussen de zoute stengels had gedaan, waar het oude vrouwtje bijna in stikte, begon ze met zo’n geweld rond te spartelen en bracht ze zo’n klotsend, rochelend geluid voort, dat de badkamer die dag gesloten bleef.



De gemeentebestuurder kwam elke dag in ijdele hoop kijken of dat monster eindelijk de geest had gelaten. Tot zijn schrik groeide de meute elke dag, werden er steeds uitdagendere spandoeken opgehangen en, het ergste nog wel, bemoeiden steeds grotere milieuorganisaties zich met het geval; de meest directe toegangsweg was door Extinction Rebellion geblokkeerd, waardoor hij zijn chauffeur helemaal om had moeten laten rijden. Ongeduldig wachtte hij op bericht van de landelijke partijfractie, maar een besluit bleef uit; wel was er naar verluidt een werkgroep opgezet, die samen met een consultant van een onafhankelijk bedrijf een adviesrapport op zou stellen over een aan te nemen plan van aanpak, die dan door een nog op te stellen adviescommissie beoordeeld zou worden. De premier hield er tot nu toe zijn handen vanaf &#8211; want er waren grotere problemen dan een, ja, ‘zeemeermin’. Als hij ernaar gevraagd werd, had hij er geen actieve herinneringen aan. Wel werd de gemeentebestuurder bestookt door lobbyisten van tegelijk de fossiele industrie (of deze oudere bejaarde iets kon doen tegen de bouw van windmolens op de Noordzee) en de visserij (of ze alvast een hernieuwde vergunning aan konden vragen voor grote vangsten).



Na een week of twee was het terrein zo’n bende geworden, dat je er niet meer kon rondlopen zonder te struikelen over verlaten tenten, vuilniszakken, dronkelappen en weggeworpen plastic. Om de aandacht van het voorval af te leiden, bedacht het marketingkantoor van Coca-Cola een strategie waarbij ze tegelijk een zandsculptuur voor de zeemeermin liet bouwen, een grootschalige beach clean-up organiseerde en een aardige donatie deed aan een start-up die een nieuwe techniek had ontwikkeld voor het opruimen van de Noordzee. Tegelijk zorgde ze er met branded content voor dat er allerlei nieuwsartikelen verschenen over het bestrijden van de acties van de betrokken milieuorganisaties, waardoor ze in een slecht daglicht werden gesteld. Er werden in heel Nederland fikse meningsverschillen uitgevochten, aan de keukentafel, in de politiek en online. Langzaam zwakte het activisme van de meeste mensen &#8211; die ook graag weer normale douche wilden kunnen nemen &#8211; af. Alleen de harde kern bleef. Met het verdwijnen van al die mensen vertrokken ook de influencers, de verslaggevers en pakten de muzikanten, kunstenaars en horecagelegenheden bij gebrek aan publiek de biezen, waardoor het terrein, los van een aantal hardnekkige hippies, er snel verlaten uitzag.&nbsp;



De familie plofte opgelucht aan de eettafel en boekten die avond nog een volledig verzorgde roadtrip door Amerika in een veertien meter lange motorhome, dat ze betaalden met het verdiende geld, waarna er nog net genoeg over was voor een bescheiden donatie aan het WNF, waarmee ze hun schuldgevoel af kochten. Bij het plannen onderstreepte Eline de wens alle kustplaatsen te vermijden en vooral bossen, berggebieden en canyons te bezoeken. De zeemeermin werd in het vuile badwater gelaten, dat bij het constante klotsen over de badrand op de muren was aangekoekt. De dochter spoot bussen luchtverfrisser leeg tegen de stank. De vloer lag bezaaid met lege zoutestengelverpakkingen, die niemand meer opruimde. De dikke vrouw at niks meer en werd steeds grijzer en bleker. Er was een schimmelachtige uitslag op haar buik was ontstaan. Op de laatste dag van de vakantie lag ze stil in de badkuip. De schimmelplek zat vol maden. Teun waste haar uit medelijden met een lange wasborstel, maar dat hielp niet veel.&nbsp;



Net voordat ze hun spullen wilden pakken, wees de opzichter hen op de schoonmaakkosten en de borg van het huisje, en dat zo lang die dikkert nog in de badkuip zat, hij hen een week extra ging laten betalen. Eline belde een aantal slagers en visafslagen, maar niemand wilde de monstruositeit overnemen. Pieterburen zei enkel iets te doen met zeehonden en het Dolfinarium, dat al onder vuur lag, durfde het niet aan. Wanhopig voor nog meer kosten, nam Teun een grote schop en groef een kuil op het strand, helemaal tot de zandsteenlaag. Met geweld sleepte de familie de lobbige vrouw terug over de duinen, waarna ze haar in de kuil kieperden. Met allesreiniger en mondkapjes maakten ze de badkamer schoon, en lieten een paar tientjes achter voor de opzichter om de rest goed te maken. Daarna keerden ze Vlissingen opgelucht voorgoed de rug toe.&nbsp;



Dagen later, nadat de storm was gaan liggen, tuurde de opzichter hijgend over het strand, dat vol lag met verwassen flessen frisdrank en motorolie, slippers en schoenen, vissersnetten, allerhande huishoudartikelen, afgebroken kunststof onderdelen en autobanden. Tussen het afval zag hij ontelbare sporen van kinderhanden en -benen, die zich een weg door het afval hadden gebaand als het kroost van een zeeschildpad. De zeemeermin was verdwenen. De opzichter trok de rechtopstaande schop weer uit het zand, keek naar de vissersschepen op de horizon en ging daarna door met het dichtgooien van het gat, zich niet bekommerend of het een zeegraf was, of een een strandkuil, gegraven door kinderen van badgasten met als doel tot de kern van de aarde door te dringen, en dat uiteindelijk slechts enkele meters diep was.

Omdat ik niet zo getalenteerd of intelligent ben als de reuzen in de literaire geschiedenis, vind ik het in mijn vrije tijd leuk &#8211; en...

heerstraat noord 34,



tegen de tijd dat ik hier ben komen wonen, lijk je uit meer te bestaan dan je fysieke vorm. de herinneringen aan je ruimtes hebben de muren van je kamers in mijn gedachten doorgetrokken tot buiten de dromen, tot buiten de huizen en de dorpen waar ik woonde.



ik heb me altijd afgevraagd hoe alles verder is gegaan toen we uit elkaar gingen, welke dingen je van mij miste, of juist niet. was je boos toen we steeds minder vaak terugkwamen? mijn post niet meer door jouw brievenbus aankwam?&nbsp;



op de laatste dag voor de verhuizing nam ik in me op hoe de traptreden klonken, het geluid van de krakende trede heeft zich toen vlak achter mijn hart gezet. ik hoop dat je niet boos op ons bent omdat je vloeren zijn gaan verkleuren naar de meubels die niet van ons waren, probeer het te zien als andere tijden die in je zijn vastgelegd.&nbsp;



wist je dat je inmiddels een eigen contact hebt in mijn telefoon? gezien de wisselende bewoners, heb ik je telefoonnummer naar jou genoemd. inmiddels weet ik ook niet meer over welke plek ik het heb als ik over thuis schrijf. ik besloot je dus te noemen naar jezelf, zodat jouw huisnummer op mijn scherm verschijnt wanneer er iemand vanuit jouw muren belt. voor mij ben je uit meer dan bewoners gaan bestaan, waardoor er iets van jou in hun woorden klinkt.



specifieke herinneringen lopen over in toevallige ontmoetingen, ik leer dat thuis kan bestaan in verleden en heden, in videobanden van mijn oma die opgenomen werden voor ik werd geboren. in huisdieren en in lievelingssoep, in kennismakingen met lichte dieren, in het handschrift van mijn moeder dat ik in het mijne herken. mensen om me heen doen me steeds vaker aan plekken denken, hebben iets weg van hun vaste grond, voelen vertrouwd genoeg om naar terug te keren. en andersom hebben plekken die me dierbaar zijn ook vaak menselijke trekken gekregen; een stemgeluid, een oogopslag, een manier van verdriet dragen.&nbsp;



je lijkt herinneringen in je te houden, onzekerheden op anderen te projecteren, je gemoed afhankelijk van de dagen. bovendien ben je mij gaan bewonen toen je terugkwam in mijn dromen, iets dat mij tot huis maakt met jou als mijn bewoner. de herinneringen die ik met je deel lijken daardoor vaak aan zichzelf te refereren. soms schrijf ik ze op, stuur ik ze als brieven met onbeschreven enveloppen zodat ik zeker weet dat ze buiten ons kunnen bestaan.



er staat een grote boom in het midden van onze tuin, op een avond slaat de bliksem in. we kijken door de glazen schuifpui en zien hoe de boom wordt geraakt (we staan in de keuken en laten ons fotograferen door de bliksem). mijn vader lijkt even getroffen als de boom zelf. hij vertelde wel eens hoe hij de boom plantte met zijn eigen vader. (na de inslag vertelde hij dat verhaal alleen maar vaker). dat maakt het een extra triest gezicht, de lege plek in de tuin.&nbsp;



de tuin is ingericht rond de boom; stenen om de stam, spotlicht op de takken. nu alleen nog die omlijning zichtbaar is, is zijn afwezigheid dieper voelbaar. die van de boom, die van mijn opa: de tuin vormt de tussenruimte die het mijn vader ooit makkelijker maakte om met de dood om te gaan.



ook ik heb manieren gevonden om met de dood om te gaan, maar voor mij liggen die nog te dichtbij het heden om te kunnen benoemen, wellicht hebben mijn kinderen ook ooit een boom nodig om uit te leggen waar de dood zich nog schuilhoudt. voor nu weet ik dat jouw lege kamers ook een tussenruimte vormen, ruimte die het mij makkelijker maakt om met het leven om te gaan.&nbsp;&nbsp;



elisa verkoelen

heerstraat noord 34, tegen de tijd dat ik hier ben komen wonen, lijk je uit meer te bestaan dan je fysieke vorm. de herinneringen aan...

Laatst ging ik spelevaren

Vroeg in januari van het jaar 1996 las ik mijn eerste boek van de nu bijna vergeten schrijver Alfred Kossmann. Aan het eind van datzelfde jaar las ik het laatste. In de tussentijd was ik verslingerd geraakt. Ik schreef hem in 1997 een bewonderende brief, die hij beantwoordde met een gracieus bericht, met daarin onder andere de zin: ‘Ik hoop ooit ook uw werk te lezen en mooi te vinden’. In 1998 overleed hij.



Nu wil ik, samen met tien Vuurlandschrijvers die elk voor het eerst een Kossmanntitel tot zich nemen, onderzoeken waaróm ik zo vrolijk geobsedeerd raakte door zijn werk. Gevaarlijk wel: kunnen zijn controversiële boeken nog in deze tijd? Zijn het niet vooral oude mannen-verhalen? Of is zijn speelsheid nog altijd speels?



Vandaag: Laatst ging ik spelevaren (1973), het verslag in novelle-vorm van het ernstige ongeluk dat hij in 1972 kreeg, in de auto bij een oude chauffeur, die zelf niets had. Kossmann zweefde een tijd op de rand van de dood en bleef uiteindelijk invalide. In dit boek vertelt hij hoe hij zichzelf zag tijdens het ongeluk, hij vertelt over de zware dromen die hij had tijdens zijn &#8216;dood zijn&#8217; en over de eerste maanden van de revalidatie, waarin hij vrijwel niets kon, behalve lezen.&nbsp;&nbsp;&nbsp;



<a rel="noreferrer noopener" href="https://www.vuurland.nu/wie-zijn-wij/francis" target="_blank">Francis Nagy</a> las het boek met me mee, en we schreven er elkaar een mail over:



Dag Edward,



De middag dat je vertelde over het idee om een Kossmann-reeks te starten, nam je kort het oeuvre van Alfred Kossmann door. Ik wist meteen dat ik Laatst ging ik spelevaren wilde lezen. Het is het boek dat gaat over het auto-ongeluk waar hij in 1972 bij betrokken was.



Hoewel ik geen fervent autobiografisch schrijver ben, ik houd de werkelijkheid en een vertelwereld graag gescheiden, kon ik niet voorkomen dat ik bij het horen over Kossmanns ongeluk direct moest denken aan het verkeersongeval dat mijn vader meemaakte. De twee ongelukken hebben nauwelijks overeenkomsten. Kossmann was volwassen, mijn vader drie jaar. Kossmann zat als bijrijder in de auto, mijn vader stak de weg over en werd geschept door een auto. De straat, de dag, het tijdstip, de situaties zijn niet te vergelijken.



Ik ben het boek ook niet gaan lezen met een vergelijking als vertrekpunt. Mijn vader en Kossmann hebben elk hun eigen ongeluk. Kossmann heeft echter over zijn ongeluk geschreven. Hij heeft als volwassene (en schrijver) woorden kunnen geven aan wat hij meemaakte. Hoe hij het ongeluk, de tijd in het ziekenhuis, de pijn en zijn gehavende lichaam beleefde. Mijn vader was een peuter en heeft slechts vage herinneringen. De details van die middag en de maanden daarna in het ziekenhuis waarover hij mij vertelde komen uit de herinneringen van anderen.



Het bijzondere vind ik dat Kossmann over eenzelfde soort indirectheid schrijft, maar dan zonder dat daar een ander bij betrokken is. &#8216;Het is moeilijk samen te vallen met je zelf,&#8217; schrijft hij over het moment dat hij in het weiland lag nadat hij uit de auto was geslingerd. Hij kan aan dat moment terugdenken maar hij kan het niet ‘terugvoelen’. Hij observeerde, zo zegt hij, zichzelf. Het moet een onwerkelijke gewaarwording zijn om het gevoel met jezelf, met je lichaam, te verliezen. Wat dat betreft is Kossmanns ervaring evengoed omgeven met een verwarrende, vage mist die niet wegblijft omdat je volwassen bent.



De twee auto-ongelukken waren dan wel totaal verschillend, de beleving van mijn vader en Kossmann (en daar is dan toch de vergelijking) liggen niet eens zo heel ver uit elkaar. Een gedeelde vaagheid, die mij duidelijk maakt dat de grens tussen fictie en werkelijkheid ook een diffuse is.



Groet, Francis.







Dag Francis,



op het omslag van Laatst ging ik spelevaren zien we Venus, de godin van de liefde. Halverwege het boek vertelt Kossmann over haar. Hij verkeert in weken van pijn en half in coma zijn en droomt dan dat de dood op hem wacht in de gedaante van die godin, die op een open schelp op zee dobbert. Het is het gevolg van het verschrikkelijke auto-ongeluk dat hem op zijn vijftigste overkomt, hij wordt uit een auto geslingerd en breekt vrijwel alles wat je breken kunt. 



Op het moment van de verwoording van die doodsmetafoor &#8211; zwemmend in de zee van zijn hallucinaties &#8211; hebben we al een eerste deel van het boek gelezen. Dat waarin Kossmann vrij licht en niet al te zorgelijk vertelt hoe hij zichzelf met hoed, aktetas en zwart pak en al door de lucht ziet zweven, de auto uit. En dat terwijl hij dat niet gezien kan hebben, en hij helemaal geen hoed, aktetas of zwart pak droeg. Zoals jij al omschreef, Francis, heeft het ongeluk precies dat effect op Kossmann als schrijver: hij beziet zichzelf. En hij beziet ook degene die zichzelf beziet, in de berm naast de weg, in de ambulance en in het ziekenhuis. En die &#8216;extra mannen&#8217; die boven hem zweven noteren belangstellend en redelijk opgeruimd wat de ik-in-de-berm, ik-in-de-ambulance, ik-in-het-bed voelt en denkt. Later paste Kossmann dat veelvuldig in zijn werk toe, hij had op het eind van zijn leven zelfs een columnreeks in de NRC die altijd begon met &#8216;de mannen uit wie ik besta&#8217;. 



In deze schitterende novelle &#8211; verslag? memoir? dagboek bijna? &#8211; had het voor mij weer een onweerstaanbare aantrekkingskracht. Kossmann laat ons er ongelooflijk dichtbij mee komen. Ook als hij lijkt uit te weiden. Zo beschrijft hij hoe hij, ten tijde van de maandenlange revalidatie waarin hij nauwelijks iets kan, van een familielid de amateur-memoires te lezen krijgt van een al gestorven oom. Een oom die behoorlijk trots is op het Germaanse ras en van alle feesten en verjaardagen in de familie verslag doet in gezwollen verzen. Kossmann vertelt erover, en je vraagt je af wat het met het auto-ongeluk te maken heeft. Maar net als met de sublieme verwoording van de comadromen doet het uitstapje naar oudoom Heinrich de lezer zich verplaatsen tot vrijwel &#8216;in&#8217; Kossmann. Een netjes lineair verslag, met een afgeronde conclusie, zou de totale ontworteling van iemand die een dergelijk ongeluk krijgt denk ik juist op afstand zetten. 



Naast je rake conclusie, Francis, dat het vage beleven van een ervaring zowel een driejarige als een vijftigjarige overkomt, moet ik toch ook zeggen dat deze novelle voor mij &#8211; vanwege zijn visualiteit &#8211; in de dagen na het lezen steeds maar beelden terug deed keren. Van de door de lucht vliegende en altijd beleefd blijvende Kossmann, van de zee-met-godin, van de jonge dokter die die vijftigjarige patiënt even ter geruststelling door zijn haar aaide, van Kossmanns uitgever die zijn schrijver met een rolstoel rondrijdt (en dat nogal onhandig doet). 



En zoals altijd bij Kossmann blinkt de taal. Zo wil ik hier eigenlijk elke alinea van de eerste bladzijden wel citeren. Sta je me er eentje toe? Deze: &#8216;Ik was benieuwd. Toen ik de auto werd uitgeslingerd, met rechter voordeur en al, 24 februari 1972, om kwart over twee &#8217;s middags, op de Gooilandsweg ter hoogte van de kruising met de Dammerweg, vlak bij Weesp, zei ik &#8216;Godverdomme, godverdomme&#8217;, en was benieuwd.&#8217;



Ik hoop, Francis, dat Kossmann ook jou niet alleen diffuusheid bracht, maar toch ook beleving &#8211; opgedist in scènes, precisie en taal. Dank je wel voor het meelezen!







groet, Edward

we besluiten de garage op te ruimen. het is een uitgestelde klus, de garage is in dezelfde staat als waarin mijn vader hem vier jaar geleden achterliet. daarmee is hij op een bepaalde manier nog daar, in de onaangeraaktheid van de plek, we zien hem staan achter de werkbank omdat het gereedschap nog steeds daar ligt waar hij het achterliet.







samen besluiten we welke spullen we niet meer nodig hebben, een van die spullen is het bed waar ik van kinds af aan in heb geslapen. als het besluit wordt genomen, probeer ik het bed zo snel mogelijk op de aanhanger te laden, het afscheid uitstellen lijkt onmogelijk omdat ik bang ben het dan niet meer te kunnen dragen, we dragen het bed de trap af, de aanhanger op. ik neem een foto van de schaduw. het voelt vreemd, mijn lieve bed in de hete zon, het asfalt dat zo weinig weg heeft van de zachte ondergrond van mijn kinderkamer. ik probeer het bed uit te zwaaien, het lukt niet goed. een groep kraaien vliegt op dat moment over, hun schaduwen lijken het gemis terug te nemen. de vogels worden een met mijn eigen schaduw, we bestaan uit eenzelfde huid, een schaduwhuid die me helpt met afscheid nemen. ze zwaaien voor mij, ‘dag lief bed’, ‘dag kindertijd’, ‘dag heerstraat noord’, ‘dag papa’. het troost me dat uiteindelijk alle dingen tijdelijk zijn.

we besluiten de garage op te ruimen. het is een uitgestelde klus, de garage is in dezelfde staat als waarin mijn vader hem vier jaar...

Huldigingen

Vroeg in januari van het jaar 1996 las ik mijn eerste boek van de nu bijna vergeten schrijver Alfred Kossmann. Aan het eind van datzelfde jaar las ik het laatste. In de tussentijd was ik verslingerd geraakt. Ik schreef hem in 1997 een bewonderende brief, die hij beantwoordde met een gracieus bericht, met daarin onder andere de zin: ‘Ik hoop ooit ook uw werk te lezen en mooi te vinden’. In 1998 overleed hij.



Nu wil ik, samen met tien Vuurlandschrijvers die elk voor het eerst een Kossmanntitel tot zich nemen, onderzoeken waaróm ik zo vrolijk geobsedeerd raakte door zijn werk. Gevaarlijk wel: kunnen zijn controversiële boeken nog in deze tijd? Zijn het niet vooral oude mannen-verhalen? Of is zijn speelsheid nog altijd speels?



Vandaag: Huldigingen (1995), de laatste roman van Kossmann, die bekroond werd met de Libris Literatuur Prijs. Het boek bestaat uit vijf verhalen die elk een ‘huldiging’ zijn die met het leven van de oude schrijver Jacob Drenth te maken hebben. &nbsp;&nbsp;&nbsp;



<a href="https://www.vuurland.nu/wie-zijn-wij/thijs" target="_blank" rel="noreferrer noopener">Thijs Joores</a> las het boek met me mee, en we schreven er elkaar een mail over:



Hoi Edward,



Alfred Kossman, wie kent hem niet? Nou, ik. En volgens mij de meeste jongere literatuurliefhebbers met mij.



Hij stierf in mijn geboortejaar 1998, maar niet voor hij met zijn laatste roman in 1996 de Libris Literatuur Prijs won. De andere winnaars uit de beginjaren van die prijs – Vogels, Rosenboom, Claus, Voskuil, Mulisch – ken ik, maar Kossmann?



Gelukkig ken jij hem wel. Op jouw voorstel las ik Huldigingen (1995), de prijswinnende laatste roman in kwestie. Ik wist niet wat ik ermee aan moest. Dat is altijd een ervaring om te koesteren, in mijn ogen. Dat zit al in de genreaanduiding: is 122 pagina’s niet erg kort voor een roman? En de vijf hoofdstukken zijn weliswaar verbonden – ze raken allemaal aan het leven van één personage, een tachtigjarige schrijver – maar werken ze eigenlijk niet veel meer als korte verhalen? Hoe léés je dit?



De hoofdstukken zelf zijn minstens even bevreemdend. Ze zijn heel praterig en nogal absurd. Het eerste hoofdstuk begint met een interview met de schrijver voor de radio, dat eigenaardig verloopt. Na een witregel bevinden we ons opeens in de studio van het radioprogramma, de volgende dag. Deze plotselinge nieuwe laag in het verhaal werkt desoriënterend en zet je op scherp. Uiteindelijk blijken de interviewer en de schrijver verbonden te zijn door een gebeurtenis uit het verleden. En even abrupt als deze onthulling wordt gedaan, eindigt het hoofdstuk.



Wat me vooral bijblijft van deze roman: de schijnbare achteloosheid. Het boek begint met een onvolledige, bijna ongrammaticale zin: ‘Dat iemand zo kan lijken op zijn portret en van bijna tien jaar geleden.’



Ook de eindzinnen van de roman kan ik niet anders omschrijven dan enorm onbeduidend: ‘“Wat een kind” zei Irma. “Ze méénde het toch, dat dit een terugval zou zijn voor haar, in haar training voor atletiek?”’



Ik krijg de indruk dat Kossmann juist met deze technische ingrepen, die op mij heel kunstmatig overkomen, iets organisch en diepmenselijks wil naderen. Als je even niet oplet, spreekt het hoofdpersonage een zin uit die je omverblaast: ‘Als ik mijn vingernagels knip grom ik hoewel er geen reden is om te grommen en het is imitatie van mijn vader en een hommage.’



Poëzie die ik niet zag aankomen.



Ik ben nu zo benieuwd, Edward: brengt dit boek jou net zo in verwarring? En om maar meteen met de deur in huis te vallen: verdient dit boek volgens jou zijn ereplaats in Kossmanns oeuvre?



Lieve groet,



Thijs



Dag Thijs,



Verwarring, verwarring, ik weet het niet. Ik denk soms dat ik moe ben van plot. Van netjes schakelen van probleemstelling naar tegenkracht naar dal naar opklimmen naar dieper dal naar oplossing. Niets zo vervelend als een schrijver ijverig zien vlechten. Maar ik kan ook niet goed tegen waanzin. Een boek dat als een berg scherven uit diverse boedels in mijn schoot wordt geschoven (puzzel maar, niets past) is ook niks voor mij. Ik hou erg van iets daartussenin, en Huldigingen is voor mij een prachtig daartussenin. Vijf verhalen waar Jacob Drenth in voorkomt, soms min, soms meer, en aan het eind heb je in elk geval zicht op het raadsel dat die oude man was. Voor mij waren die vijf verhalen een onlogisch yet logisch geheel, precies genoeg gekte, precies genoeg vertelling. Waar ik nogal blij van werd: het eerste herlezen Kossmannboek beviel me nog steeds.



Maar meer nog door de geinige structuur toch vooral door de taal. Júíst zo’n eerste, niet grammaticaal verantwoorde, maar wel hoorbare zin (‘Dat iemand zo kan lijken op zijn portret en van tien jaar geleden.’). En bijvoorbeeld ook, nog steeds op de eerste bladzijde, deze repliek van de oude Drenth als de radiodame hem vraagt haar ‘Loes’ en ‘jij’ te noemen: ‘Ik zeg “u” tegen de poes omdat ik niet weet of zij mij zou willen tutoyeren. Tegen de hond zeg ik “je”. Die wil niet anders, die voelt “u” als slaag.’



Ik moest meteen al grinniken, en grappig is Kossmann in dit boek zéker. Ook wild, trouwens: op een bepaald moment gaat het over een student die een brandend rotje in zijn anus heeft gestoken en zo aan zijn einde is gekomen. Elders in het boek is Kossmann dan weer ernstig, als tegenwicht. Over het joods zijn bijvoorbeeld, over antisemitisme, en ook over (groot thema in het hele boek) oud versus jong: ‘U bent jong, u weet nog niet hoe onzeker ervaring maakt.’ [Drenth weer tegen de radio-interviewster]



Misschien ben ik minderziend vanwege mijn bewondering (dat begint dus al goed), maar ik zag geen ‘technische ingrepen’ zoals jij die benoemt, ik zag een verzameling teksten die niet anders dan zo tot Kossmann kwamen. Alsof dit was wat hij te weten kón komen over Jacob Drenth. Alsof hij ons na 122 pagina’s wat onzeker vraagt: ‘Ik hoop dat dit genoeg is?’



Daar komt voor mij ook de wetenschap bij (dit las ik in een recensie) dat men Kossmann gevraagd had een biografie aan te leveren over de literator <a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Victor_E._van_Vriesland">Victor van Vriesland</a>. Kossmann had die opdracht terug moeten geven, het was hem niet gelukt. In plaats daarvan schreef hij dus Huldigingen, over een man die enigszins op Van Vriesland lijkt. Uit een falen een flonkeren halen, en daar dan ook nog, op het eind van je leven en het eind van je oeuvre, een grote prijs voor krijgen, kijk, van zo’n plot houd ik dan weer wél. &nbsp;



Dank dat je dit boek mee wilde lezen, Thijs. Ik ontwaar geloof ik in je mail je wat twijfelachtig opgetrokken schouders over Huldigingen, maar ook je welwillendheid. Peil ik dat goed? Hoe dan ook: ik waardeer het. &nbsp;



Edward

ik herken mezelf met regelmaat in nieuwe en oudere vormen







de oudste vorm ben ik kort geleden tegengekomen, toen dit huis verlaten werd en mijn oma de helft van haar lichaam achterliet, besloot ze haar eigendommen af te staan



&nbsp;



ik kreeg van haar een lidcactus, een oude plant die deze plek al voor mij bewoonde. daarmee delen we herinneringen, ik hoop dat de plant ook van de kamers droomt, dat we ons beiden herkennen in het oude leven.&nbsp;







de plant is door mijn overgrootouders grootgebracht, de ontmoeting tussen mij en de plant is er daardoor een die ouder is dan ikzelf. zijn bladeren vormen een fysieke verbinding door tijd en ruimte, hebben een leven voor het mijne gekend &#8211; mijn grootouders, hun dagelijkse leven, de geur van brood op zaterdagochtend, hun ouders, hun honden, geheimen die werden verteld van moeder op dochter, de kwekers, de dagen, hun stemmen in het donker.&nbsp;







een lidcactus groeit vanaf zijn geboorte met de zon mee



de takken zoeken naar de lichte plekken in een kamer, stemmen op het avondrood af



ook het donker krijgt daarmee een plek in de dag







ook ik weet me tot licht en ruimte te verhouden



ik ken de plekken waar de kozijnen in het avondlicht de muren raken







ik weet waar het donker het dichtst bij me kan komen



in de dagen na mijn vaders overlijden tekenen schaduwen zich scherper af







de lichte plekken van een kamer kunnen de lichte plekken van een kindertijd vormen



het zoeken naar deze plekken in een nieuw huis







maakt de dagen korter



maakt mijn weke plekken zachter



zet mijn gemis dagelijks vaster







mijn oma waarschuwt me de plant niet te verplaatsen, niet te draaien als de knoppen in de takken zitten de knoppen begrijpen de verandering van licht niet, ze breken van schrik hun eigen nek als ze te snel aan de nieuwe lichtval willen wennen







daarmee lijken we eenzelfde taal te spreken, ons beiden naar het licht te gedragen, te vergroeien met de kamers waar we zijn grootgebracht







we vertrouwen erop dat het licht niet zal veranderen 



wortelen gebeurt niet voor niets in vaste aarde

ik herken mezelf met regelmaat in nieuwe en oudere vormen de oudste vorm ben ik kort geleden tegengekomen, toen dit huis verlaten werd en mijn...

verhuizingen overkomen me meestal twee aan twee; het leeghalen van plekken voordat ik er kan gaan wonen, lijkt vaak groter dan het daadwerkelijk innemen van mijn eigen ruimte&nbsp;







de tijd is ervan uitgegaan dat ik weer terug zou komen



de eeuwige stroom aan spullen komt door de kieren van het huis gekropen&nbsp;







in doosjes met paperclips en veiligheidsspelden herken ik mij&nbsp;



in spullen gerangschikt naar hun omgeving, naar tijd en naar herhalingen







ik vind stapels foto’s tussen servies en oude boeken. de kasten houden herinneringen binnen, een veilige schelp van voorbijgegane dingen







en hoewel de ruimtes zijn veranderd, herken ik al snel de eeuwigheden die volgen







ik herken mijn oma in de manier waarop het huis is volgelopen, ik kan haar in de bank zien zitten, de kussens hebben zich naar haar lichaam gevormd. ik loop routes door de kamers die de meubels voor me uitsparen. in deze tussenruimtes lijken we nader tot elkaar te komen, we spreken tot elkaar in stille afwezigheid







het lukt me de lades en kasten eindelijk uit te pakken, ik maak een eerder geleefd leven in tegengestelde richting mee







ik neem dezelfde houdingen aan als mijn oma voor mij



de volgorde waarop de plek is ingericht, een handleiding om haar te leren kennen







haar leven heeft zich in de spullen vastgezet



ik dupliceer de tijd door me naar haar te gaan gedragen







ik besluit na weken toch je kleding te gaan dragen



jouw armen zijn de armen van de jassen die ik aanpas







je handen zijn de mijne als ik de knopen sluit tegen de kou



mijn palmen zijn de jouwe als ik mijn handen in de zakken vouw







in het verhuizen herhaal ik haar lichaam, herhaal ik haar handen&nbsp;



in afwezigheid vormt mijn lichaam zich naar het hare&nbsp;







het is een gesprek dat in geheimtaal wordt gevoerd







ik hoop het in stilte te bekijken



houd ruimte vrij voor uitgespaarde woorden







ik neem me voor niet meer te vragen



ik besluit alleen nog te herhalen

verhuizingen overkomen me meestal twee aan twee; het leeghalen van plekken voordat ik er kan gaan wonen, lijkt vaak groter dan het daadwerkelijk innemen van...

ik droom voor het eerst van een kraai in 2019, het is een intieme droom, ik ben op een strand, ik lijk er iets te verliezen als hij afscheid van me neemt. ik noem de kraai naar een land waar ik niet eerder ben geweest. 



sinds die droom vergroeien hij en ik, in de vogel lijkt ik iets te zoeken dat ik ben kwijtgeraakt. het zoekgeraakte deel lijkt op mij.



op een dag zie ik hem terug, de dood in de takken, tegen een lichte ijzige lucht, ik knip de dode vogel uit de boom en raak zijn vleugels aan met geduldige handen, ik zie opeens hoe veren als vingers zijn, lichamen als elkaar.&nbsp;



 ik druk mijn ervaring af in een lino, snijd weg wat er mist; een beschermende laag tussen mij en de wereld, een meisje (ze ligt op haar zij), ik weet precies wat er ontbreekt, maar gebruik er liever geen woorden voor.&nbsp;



ik bezoek mijn oma, ze vergeet de laatste weken meer dan de weken ervoor, maar mij is ze nog niet vergeten. we praten vaak over dezelfde dingen, waardoor ik steeds minder praat en steeds beter luister. op de terugweg rijd ik bijna een kleine kauw aan, zijn lichte ogen haken zich onmiddellijk achter de mijne, hij struikelt onhandig over de straat, maar is weg als ik hem wil zoeken.&nbsp;



 ergens in de eerste weken na de droom zwermt er een groep kraaien door de tuin, ze proberen een kleine kauw dood te pikken. ik word wakker door zijn geroep en ren op blote voeten de zwerm vogels in. ik pak de jonge vogel vast en zeg; ‘jij bent van mij want ik heb je gered’&nbsp;



met lichtblauwe ogen en een oranje-gele snavel, is hij een volmaakt gevleugeld wezen, ik herken hem uit de droom en koop kattenbrokken in de supermarkt twee dorpen verderop.&nbsp;



 ik lees op het internet dat kraaien zich aan mensen hechten, hun dagelijkse leven onmogelijk maken, hun omgang met geliefden tegengaat. ik besluit de kraai in de tuin vrij te laten. ik wens met alles in me dat hij bij me blijft, maar ik heb hem nooit meer gezien.



ik leer dat het niet helpt om de dingen buiten mij te zoeken omdat ik mijn dagen uiteindelijk toch zelf zou moeten dragen, maar soms hoop ik dat hij terugkeert, een deel van mij wordt en dat ik dan terug zal keren in amerika.

ik droom voor het eerst van een kraai in 2019, het is een intieme droom, ik ben op een strand, ik lijk er iets te...

ze zeggen dat de huizen waar mensen opgroeien zich in hun lichamen vastzetten



de basis vormen van hun dromen











de ruimtes zijn zich naar hun bewoners gaan gedragen



hun lichamen en geesten, de mijne en die van hen die voor mij kwamen











via de kinderen leren de huizen opnieuw over ouder worden











een plaats leren kennen is als een taal leren spreken, het vergroeien gaat als vanzelf, lijkt op een kind dat in zijn aardse lichaam groeit. het is gemakkelijker om iets te leren als een mens nog weekdier is, de schelp waarin hij groeit zijn vorm bepaalt.











als een mens vormvast geworden is, wordt het aangeleerde gedrag voor identiteit verruild



een slakkenlichaam vormt zich naar zijn huis, ik vorm mijn eigen lichaam naar de lichtval&nbsp;











en zo wisselt het eigendom door generaties, bij mij is het ook zo gegaan. ik ben altijd dicht bij de plekken waar ik opgroeide gebleven, maar in dromen besloot ik terug te komen,











ik werd er graag getroost door de manier waarop het licht de ruimtes betrad,&nbsp;



door de ramen, via de kozijnen, aangespoeld op hardhouten vloeren











buiten mijn eigen lichaam&nbsp;











herken ik mezelf in onveranderde plekken



leg verzamelingen aan van geluiden en gevonden dingen











het kraken van de laatste trede



de bekende kamers die op elkaar volgen











de kiezelstenen uit mijn geboortedorp



ik leg ze op volgorde van oud naar jong











in hun huid de aderen die ook vanachter mijn palmen lijken te vertakken



als ik mijn handen tegen het zonlicht houd











ik verzamel de velden in het dichtstbijzijnde dorp



de fysieke verschijning van vrije tijd op zomeravonden











het huis was niet van mij toen ik het verliet, maar door er in dromen te wonen kreeg het een woonplaats in mijn eigen lichaam. sindsdien ben ik me af gaan vragen wie wie eigenlijk bewoonde. waarmee een verhuizing overgaat in dagelijksheden, waar leven omslaat in wonen.&nbsp;

ze zeggen dat de huizen waar mensen opgroeien zich in hun lichamen vastzetten de basis vormen van hun dromen de ruimtes zijn zich naar hun...

Mila

Nikki

Laura

Kyong

Jeffrey

Vijf verhalen over hoe mensen elkaar bekijken

‘Jeffrey! Kerel!’   De joviale klap op Jeffrey’s schouder dreunde onverwacht hard door, zijn lichaam was niet voorbereid op zoveel brute spontaniteit. Voor hem stond Maxim den Hartog, zijn gezicht een en al schitterende rechte tanden en zijn halflange haar nog altijd in een glanzende naar achter gekamde blonde kuif. Om hem heen hing de onmiskenbare aura van een man met de wind in de rug, en een hint van een geur die verraadde dat hij al wat langer op de borrel aanwezig was om zijn successen te vieren.   ‘Jeffrey van der Kust. In levenden lijve.’ Jeffrey stompte Maxim terug, probeerde het niveau van zelfverzekerde jovialiteit te evenaren. Hij grijnsde.   ‘Noem me Jeff, gek. Alleen mijn moeder noemt me nog Jeffrey.’ Dat was niet waar, bedacht hij zich. Ook Kyong, zijn beste en oudste vriend, noemde hem soms nog zo. Macht der gewoonte, zou hij zeggen.      ‘Niet te geloven. Daar staan we dan,’ zei Maxim lachend, en tikte zijn glas prosecco tegen dat van Jeffrey. ‘Toch wel de meest sensationele alumni van het Limes Gymnasium, als ik het mag zeggen.’ Hij nam een slokje. Zijn gezicht betrok.   ‘Gatverdamme. Goedkope troep. Anyway, mooi om jou hier tegen te komen. Dat zat er dik aan te komen natuurlijk, zeker na dat laatste interview met het FD.’ Jeffrey was verrast, maar deed zijn best om het niet te laten merken.  ‘Je bent goed op de hoogte.’  ‘Natuurlijk kerel. Ik ben fan.’   ‘Jij bent anders ook lekker bezig.’   ‘Ach ja, het wereldje van de leuke start-upjes. Wat kan ik zeggen? Laten we het erop houden dat ik een goed oog heb voor potentieel.’ Maxim grijnsde breed bij het woord start-upjes, alsof hij ervan genoot om grote zaken te beschrijven met verkleinwoorden. Het gesprek viel even stil. Jeffrey zag vanuit zijn ooghoek hoe Maxim hem schattend aankeek voor hij zijn verhaal vervolgde.   ‘Hoewel, soms kan ik er natuurlijk naast zitten.’  ‘Ohja? Wat dan? Verkeerde investering gedaan?’ Jeffrey nam een slokje van zijn prosecco, en veinsde een vies gezicht. Hij kon na al die jaren nog steeds niet inschatten of iets echt goedkoop smaakte of dat witte wijn met prik gewoon niet zijn drankje was.   Maxim vervolgde: ‘Nee, gelukkig niet op dat gebied.’ Hij nipte opnieuw aan zijn glas, nonchalant. ‘Maar meer: ik had niet per se verwacht dat ik jou op een dag op zo’n soort evenement zou tegenkomen. No offence natuurlijk. En zo zie je maar weer: ook ik gok wel eens op het verkeerde paard.’ Jeffrey onderdrukte een frons en dwong zichzelf om joviaal te lachen, alsof hij zeker wist dat Maxim een goedbedoeld grapje maakte.    ‘Lul.’ Maxim grijnsde, maar zei verder niets. Het jeukte in Jeffreys buik. Hij kon zich niet inhouden.  ‘Hoe bedoel je dat precies?’    ‘Nou, je weet wel. Gewoon. Het grote geld, het échte echte succes. De wereld van de grote jongens, weet je wel. Niet dat ik verwacht had dat je af zou glijden ofzo, dat helemaal niet. Je deed altijd al je best. Maar als je me tien jaar geleden had gevraagd waar Jeffrey van der Kust nu zou zitten, dan zou ik gegokt hebben op een baan als IT’er, een vrouw, twee kinderen en een rijtjeshuis in Pijnacker. Oh, en misschien een labrador.’ Hij lachte. ‘Je weet dat ik het niet lullig bedoel, toch? Wat ik zeg: ik ben echt fan.’    Jeffrey keek voor zich uit en nam een nieuw slokje. ‘Tuurlijk man.’     Toegegeven: Jeffrey had zelf ook niet verwacht dat het zo zou gaan. Maar hij had het wel altijd gewild. Dat hoefde Maxim niet te weten, natuurlijk. Hij had geknokt voor zijn vwo-diploma op het Limes. Het was hem allesbehalve komen aanwaaien, nadat hij ingestroomd was van de havo. Hij had altijd het gevoel gehad dat de docenten hem in de gaten hielden. Alsof ze bang waren dat hij steken zou laten vallen, de reputatie van de school omlaag zou halen. Het schoffie van het Dijkstracollege, dat ventje met die platte bek. Hij deed zijn best om in te mengen. Om aan de ene kant de beste en braafste student van de klas te zijn, en tegelijkertijd bevriend te raken met de mensen die dat allesbehalve waren.  Maxim had hij niet meer gezien sinds het eindexamenfeest, toen ze met een groep gasten een pilletje hadden genomen, verscholen in de binnentuin naast het atrium waar het feest gaande was. Maxim had iedereen voorzien, want hij was degene met alle connecties. Hij grapte op feestjes vaak dat hij op vele manieren gebruik maakte van zijn vaders goede netwerk, en dat hij er geen probleem mee had om daarvoor af en toe door zijn vaders Blackberry te scrollen. Op school gingen geruchten dat Maxim allang van het lyceum was getrapt als hij niet zijn vaders invloed in de rug had. Ondanks zijn magere cijfers leek het hem na het eindexamen voor de wind te gaan. Kennelijk was Maxim een zakelijk natuurtalent. Tenminste, die conclusie had Jeffrey getrokken bij het zien van Maxims updates op LinkedIn.  



Door de jaren heen had Jeffrey gedacht dat hij zijn eigen succes op de groei gekregen had, en dat hij er vanzelf in zou gaan passen. Maar nu hij met Maxim op dit evenement stond, voelde het nog altijd een paar maten te groot. Misschien was hij zelf weer even een stukje gekrompen, dat kon ook. Jeffrey haatte het hoe de reacties van anderen hem beïnvloedde. Hij schaamde zich voor de triomf die hij voelde toen zijn voormalige docent Nederlands mevrouw Wiedema hem een berichtje had gestuurd. Hij had zeker een kwartier in de lucht staan boksen nadat hij had gelezen dat ze onder de indruk van hem was. Ook Wiedema had destijds vriendelijk laten doorschemeren dat ze geen hoge verwachtingen van hem had. Toen hij bij haar in de klas kwam, had hij tot haar verbijstering nog geen enkel boek van de leeslijst gelezen. Wiedema had geconcludeerd dat het slecht gesteld was met zijn algemene kennis, en dat hij meer in te halen had dan hij zich realiseerde. Ze wist niet zeker of hij tot zo’n inhaalspurt in staat was. Dit had ze ook laten weten aan zijn moeder tijdens het oudergesprek, waarop zijn moeder in lachen was uitgebarsten. Want ook zij had geen van die boeken gelezen, en zij was toch ook prima terecht gekomen? Bij thuiskomst had zijn moeder ongelovig aan Jeffrey gevraagd wat hij toch op die kakschool uitspookte.   ‘Ik weet dat je graag wil studeren, Jeffrey,’ had ze verzucht. ‘Maar als ik dan van dat arrogante volk hoor wat je moet doen voor een diplomaatje. Is toch zonde van je tijd, jongen. Je had allang een leuke baan kunnen hebben.’  



Maxim&nbsp;stond plotseling&nbsp;in een hoek met een meisje&nbsp;waarop hij druk aan het inpraten was.&nbsp;Kennelijk was hij daarmee&nbsp;subiet zijn interesse in Jeffrey verloren. Jeffrey zette gauw zijn lege proseccoglas op het dienblad van een voorbijgaande serveerster, en wipte daarna zijn telefoon uit zijn broekzak. Zijn duim opende automatisch PlantBnB. Zijn app. Zijn eigen fucking app. Het was niet de eerste app die hij gebouwd had, maar wel de eerste die zo’n enorm commercieel succes was geworden. Jarenlang had hij aan de weg getimmerd als whizzkid, en nooit was hij veel meer geweest dan een nerd met een vlotte babbel. Geliefd bij collega’s, maar verder onbekend. Maar sinds PlantBnB was hij onverwachts een ster in zijn vakgebied. Het had deuren geopend waarvan hij niet eens wist dat ze bestonden. Ineens stond hij elke week wel ergens zijn verhaal te doen. CEO’s, journalisten, vak-idioten: de wereld hing aan zijn lippen. Waar haalde hij zijn ideeën vandaan? Hoe kwam hij in de juiste werkflow? Was hij altijd al zo slim, gedreven, innovatief geweest? Een paar maanden geleden had een interviewer hem vragen over zijn jeugd gesteld. Ze vroeg hem of hij zijn snelle geest van zijn moeder of zijn vader had. Of het klopte dat hij van vmbo naar havo was opgestroomd, en na zijn havo nog vwo was gaan doen. En of hij vanuit huis&nbsp;gemotiveerd werd om zo hard te werken. Jeffrey was niet gewend aan dat soort vragen. Achteraf gezien had hij te eerlijk geantwoord, het achterste van zijn tong laten zien. Zijn verhaal was in de media met volle teugen omarmd, columnisten schreven smakelijk over de vraag of zijn openhartigheid oprecht of aanstellerig was. Ondertussen ontstond er een heuse cultus rondom het beeld van selfmade man Jeff, de man die bewees dat ieder dubbeltje in Nederland de kans had om ooit een kwartje te worden.&nbsp;&nbsp;



&nbsp; ‘Pfoe man, wie is deze Mila Pavlenko?’ toeterde Maxim onverwachts in zijn oor. Daar was wederom een onnodige harde klap op de schouder. &nbsp; ‘De op twee na beste plantverzorgster van PlantBnB op dit moment.’ zei Jeffrey een beetje korzelig. &nbsp; ‘Kerel, je bent toch niet nú nog met werk bezig? Doe die telefoon toch weg vent. Ehh, dametje? Dametje! Hier nog twee glaasjes van die vieze goedkope bubbels graag. Hier ja, vriendelijk bedankt hoor. Kerel! Laat je mij nou gewoon met een dubbele voorraad ranzige prosecco achter?’ &nbsp; ‘Sorry man, ik zie daar iemand staan die ik echt even iets moet vragen. Ben zo terug.’ Jeffrey wuifde lachend, trok een quasi-dramatisch gezicht en liep toen snel door. Hij was niet van plan om terug te komen. Snel stelde hij zich verdekt op achter een grote plant en appte Kyong. &nbsp; &nbsp; ‘Was Maxim den Hartog altijd al een enorme lul?’&nbsp; ‘Hahah 100%’ stuurde Kyong terug. Jeffrey grijnsde. &nbsp; ‘Nooit gesnapt wat je met die vent moest. Hoezo dan?’ &nbsp; ‘Onverwachte Limesreünie op dat netwerkding waar ik over vertelde.’&nbsp; ‘Haha dat meen je! Trouwens, m’n ouders vragen of je binnenkort weer eens komt eten. Ze missen hun geadopteerde zoon’&nbsp; ‘Is goed, laat maar weten wanneer’&nbsp; &nbsp; Jeffreys grijns verflauwde. Wanneer had zijn eigen moeder hem voor het laatst gevraagd te komen eten? Hij kon niet anders dan concluderen dat hun relatie nog verder bekoeld was sinds dat ene interview. Of zijn moeder al zijn interviews las, wist hij niet. Maar deze hype was moeilijk te missen. En als ze het zelf niet had gelezen, was er vast wel een bemoeizuchtige neef, tante of buurvrouw met het artikel op de proppen gekomen. Hij zag al voor zich hoe ze over hem zouden praten, samen rondom de keukentafel. Zijn tante die het onderwerp steeds opnieuw zou aanbreken, steeds opnieuw het vuur zou aanwakkeren. Zijn neef die hem vast en zeker in de gaten hield via Instagram, om dingen door te kunnen spelen. Zijn moeder, die met een opeengeperste lippen een sigaret zou opsteken onder de afzuigkap. Jeffrey? Mijn kind, bedoel je? Die kijkt niet meer naar ons om. Voelt zich te goed voor ons. Met z’n dure huis. Met z’n dikke bak. Arrogant volk. Mijn zoon is nu arrogant volk, Jolanda. Zie je het voor je?&nbsp;



Jeffrey keek over zijn schouder naar Maxim, die nu een eind verderop zijn arm om een ander meisje had geslagen. In een impuls greep hij opnieuw naar zijn telefoon.     ‘Hee ma. Morgen bakkie doen?’  ‘Tuurlijk jongen. Hoef je toch niet te vragen’

‘Jeffrey! Kerel!’  De joviale klap op Jeffrey’s schouder dreunde onverwacht hard door, zijn lichaam was niet voorbereid op zoveel brute spontaniteit. Voor hem stond Maxim...

Logo	Vincent Hammingh
Kernteam	Edward van de Vendel, Iduna Paalman, Thijs Joores, Sjoukje Croux
Website	Laurens Besselsen

Archief