De eenoog

Meneer Munniksma

Zwarte kameel

Het welkomstcomité

Vleugelloze armen: zes icareske verhalen

Ergens loopt een jongen aan de dingen en zichzelf voorbij Ramses Shaffy, ‘Johnny van de vier seizoenen’



 Op een zaterdagochtend dronken Bingo en ik koffie in de huiskamer van ons studentenhuis. Het leek een verloren dag te worden, alweer. Juist toen ik wilde voorstellen om de sneeuwbui te trotseren en een wandeling te maken, trilde mijn telefoon op het tafelblad. Harold van Doornik belde, hij had ons nodig. Zijn vriend Theo was in twee weken naar Parijs heen en weer gefietst en zou die middag rond half vijf de Korte Heuvel op rollen en zijn ‘petit Tour de France’ voltooien. Harold probeerde een menigte op de been te brengen, die de fietser met luid gejuich moest verwelkomen in café ’t Buitenbeentje. Of Bingo en ik er muziek bij wilden verzorgen. Shaffy, als het even kon. In het café stonden een piano en contrabas, die mochten we gebruiken. Cruciaal was dat we het eerste nummer inzetten wanneer Theo de kroeg zou binnenwandelen, dat snapten we wel, toch? Ik drukte de telefoon tegen mijn trui en herhaalde het verzoek voor Bingo. Hij dacht even na, zette zijn beker gedecideerd op tafel en zei: ‘Geen Shaffy. Ik heb zin om te improviseren. Maar zeg er niets over.’ Ik knikte plechtig, hield de telefoon weer bij mijn oor en zei: ‘Komt in orde, Harold, we gaan er iets moois van maken,&#8217; maar hij had al opgehangen. Harold was een ex-clown. In ’t Buitenbeentje vertelde hij aan iedereen die het horen wilde, en ook aan wie het niet horen wilde, over zijn hoogtijdagen als rondreizende entertainer in Gambia en Senegal, waar hij scholen afging en kinderharten verblijdde. Roemrijk kon het clownsleven niet zijn geweest. Harold woonde in een knus krot in Tilburg-Noord en probeerde krampachtig geld bij elkaar te sprokkelen als organisator van ludieke thema-avonden: studentikoze toneelstukjes, poëzievoordrachten door mompelende autisten, meisjes in gele maillots met ukeleles, dat werk. Bingo en ik waren Harolds huisband. Hoe hij aan ons was gekomen weet ik niet meer, maar het was vast op een knullige manier. Alles aan Harold van Doornik was onbeholpen. Hij moest zijn shagjes na elke trek opnieuw dichtlikken, liep rond in een vettige regenjas en tooide zijn hoofd met een afgedragen cowboyhoed van kalfsleer. Op een van zijn evenementen vroeg een dame aan mij en Bingo of ‘de vogelverschrikker’ kwam optreden voor de kinderen. Toen we antwoordden dat hij de initiatiefnemer van de avond was, keek ze schichtig om zich heen, trok haar jas weer aan en verliet het zaaltje. Harold verzocht ons vaak om liedjes van Ramses Shaffy te spelen, want dan kon hij ‘lekker meezingen.’ Helaas kende hij het oeuvre bijster slecht. Niet zelden stond hij glunderend het verkeerde refrein mee te brullen. ‘Hij is en blijft een clown,’ concludeerde Bingo eens. ‘En een vogelverschrikker,’ voegde ik eraan toe. ‘Wees gerust,’ zei Bingo dan. ‘Jij en ik behoren tot een ander ras.’



We zagen hem al staan wachten voor het terras van ’t Buitenbeentje. ‘Sjors zet koffie voor jullie,’ zei hij uitgelaten, terwijl hij handenwrijvend voor ons uit liep. ‘Wat een kou. Theo zal wel afzien.’ Hij gluurde naar de grijze hemel vanonder zijn hoed en struikelde bijna over een terrasstoel. Door het smalle gangetje liepen we de kroeg binnen. Het houtwerk van de lange toog en de gelambriseerde muren glansde zacht in het matte licht dat door de hoge caféramen het vertrek binnenviel. Uit de speakers klonk een croonerversie van een vergeten jazzstandard. Op het dartspodium tegenover de ingang stond de piano. Als een bevallige zangeres leunde de contrabas ertegenaan. &#8216;Pingel alvast maar wat,&#8217; zei Harold en ging buiten roken. Sjors de barman, een bolbuikig mannetje met een knalrood hoofd en een theedoek over zijn schouder, zette twee kopjes koffie op de bar. Het beloofde een spektakel te worden, drukte hij mij en Bingo op het hart. We luisterden maar half, dronken de hete drankjes in enkele teugen op en namen plaats bij de instrumenten. Bingo plofte neer op zijn kruk en speelde meteen een spervuur van dissonante akkoorden en maffe melodieën. Ik omvatte de logge contrabas en probeerde Bingo’s spel te volgen. Hij deed duidelijk zijn best om de slapstickachtige sound van Thelonious Monk te pakken te krijgen. Ik plukte met alle kracht in de vingers van mijn rechterhand aan de snaren, terwijl ik met mijn linkerhand de lange hals omvatte en zo zuiver mogelijk probeerde te intoneren. Het ging beter dan ik had gedacht, maar ik wist dat ik die avond met blaren op mijn vingertoppen naar huis zou gaan. ‘Zo hoort het ook,’ zei Bingo, toen we weer aan de bar zaten met een tweede koffie. Harold kwam hoestend binnen, gebood Sjors een donker abdijbier uit te schenken en kondigde de soundcheck aan. Met een kop als een keizer liet hij de zenuwachtige barman een headset met microfoontje op zijn hoofd drukken. Toen het ding goed zat, stapte hij met zijn regenjas nog aan en de hoed in de hand met luide bonken door het bedompte café en zei: ‘Test, test, dames en heren, mesdames et messieurs!’ Sjors stond achter het mengpaneel en draaide verwoed aan de knopjes. Veel verstand van geluid afstellen kon hij niet hebben, want zodra Harold zijn stem een beetje verhief, klonk er een akelige piep. Tot onze verbazing stak Harold zijn duim in de lucht, draaide een shagje, pakte het glas bier van de bar en ging buiten op het terras onder de luifel opgetogen staan roken. De headset had hij nog op, waardoor zijn gekuch en geslurp binnen tot in detail te horen waren. Blijkbaar zag hij een kennis passeren, want ineens hoorden we hem loeihard roepen: ‘Wannes, sluit je aan bij het welkomstcomité!’ Het wachten was op Theo. En op publiek. Er waren drie bezoekers binnengekomen. De eersten waren een slungelige man en een kleine vrouw. De man had lang grijs haar en een door tabak en zonlicht getekend gezicht. Op zijn donkerbeige baseballjack stond een afbeelding van een bergtop met daaronder de naam Montana. Hij slingerde meer dan dat hij liep en had een verdachte grijns op zijn gezicht. Toen ik op weg naar het toilet langs hem glipte, greep hij mijn mouw vast: ‘Jij bent van de band zeker? Heb ook jazz gespeeld. Dat waren nog eens tijden,’ hijgde hij. Toen ik terugkwam van het toilet, deed hij het weer: ‘Vroeger speelde ik ook jazz. Mooi, man.’ Ik bekeek zijn vrouw wat beter. Ze had een verontrustend guitige uitdrukking op haar gezicht. Toen ze binnenkwamen had ze geroepen: ‘Mogen wij meedoen? We zijn gezellig!’ Ze giechelde erbij, waardoor ik dacht dat ze sarcastisch deed, maar toen ze giechelend haar jas ophing, zich gniffelend op haar barkruk hees en op gezellige toon een glas jus d’orange bestelde, begreep ik dat ze een van die vreemde types was waarvoor het woord ‘goedlachs’ is uitgevonden. Toen ik mijn observatie met Bingo deelde, knikte hij afwezig en zei: ‘Mensen kunnen bijna alles geheimhouden, maar de eenzamen verraden zich met één oogopslag.’



De derde belangstellende die het café betrad, was een oude kerel met een warrige witte haarbos, een wandelstok en een vochtig sigaartje in zijn mondhoek. Schuifelend bereikte hij een barkruk, waarop hij met een geërgerde zucht neerzeeg. Ik vond hem plezieriger gezelschap dan Montana en zijn liefje: in tegenstelling tot dat stel had deze man zijn lot lang geleden geaccepteerd en de maskerade opgegeven.



Ze zaten aan de bar, veegden de laatste sneeuwvlokken van hun schouders, nipten van hun drankjes en gaapten mij en Bingo aan. Ook de andere zonderlinge figuren die inmiddels kwamen binnendruppelen namen zwijgend plaats en wierpen sombere blikken in onze richting. We waren het gewend. Als we optraden voor Harold, konden we erop rekenen met veel jaloerse blikken begluurd te worden. Jaren later pas wisten we waarom: het was onze jeugd, dat donzige, gloeiende aura dat je alleen van buitenaf kunt zien.



Theo kon niet ver meer zijn, zag je Harold denken. Hij gebaarde naar mij en Bingo dat we bij onze instrumenten moesten gaan zitten, beklom achter ons aan het podium, zette de headset op en riep: ‘Mesdames et messieurs, fijn dat u bent gekomen.’ Een laf applausje. Barman Sjors probeerde de sfeer erin te krijgen met een feestelijke kreet. Hij keek glunderend om zich heen, maar niemand reageerde en hij boog zich weer over de wasbak. ‘Theo ondervindt enige hinder door de weersomstandigheden,&#8217; zei Harold, &#8216;maar we zullen hem met z’n allen opbellen en hem aanmoedigen voor de laatste kilometers.’ Hij haalde zijn telefoon uit zijn broekzak, zocht het nummer en hield het apparaat bij zijn mond en naast het microfoontje van zijn headset. Eerst klonk er onheilspellend getik, maar toen vulde de luide overgangstoon het muisstille café. Ik stond achter Harold en keek naar Bingo. Hij zat met zijn ogen dicht achter de piano. Plotseling nam iemand op, maar veel meer dan gehijg was er niet te horen. ‘Theo?’ riep Harold. Zich niets aantrekkend van de slechte verbinding, het gepiep van de geluidsinstallatie en het gebrom van de straffe wind aan de andere kant van de lijn, stak Harold van wal over de verrassing die Theo stond te wachten. Sjors priegelde aan de mengtafel alsof zijn leven ervan afhing, wat misschien ook wel zo was. Eindelijk kwam Theo’s stem erdoor: ‘Venlo net voorbij. Voor middernacht ben ik er niet. Ga naar huis, in godsnaam.’ Dat was een serieuze knauw voor Harolds enthousiasme. Zijn mondhoeken zakten naar beneden. Niemand in het café durfde zich te verroeren, behalve de oude, die een diepe zucht slaakte en de barman wenkte. Harold draaide zich met een ruk om en riep: ‘Muziek!’ Bingo riep nog net op tijd een toonsoort, telde vier af en weg waren we. Ik liep in zigzagpatronen de toonladders af, terwijl Bingo het ene na het andere bezopen akkoord neerlegde, afgewisseld met richtingloze riedeltjes in dubieuze ritmes. Het publiek leek eindelijk te ontspannen en ik moet toegeven: het was mooi zoals we daar zaten, met achter ons de grote ramen waarin dikke sneeuw neerdwarrelde – twee poppetjes in een schudbol. Toen ik opkeek van mijn instrument, stonden Montana en zijn vrouw intiem te dansen. Zijn hoofd lag op haar schouder, waardoor zijn grijze lokken als watervalletjes over haar rug stroomden. Achter de bar klapte Sjors vrolijk en uit de maat mee. Harold stond naast het podium en wachtte ongeduldig tot hij kon invallen – hij dacht natuurlijk dat we een liedje van Shaffy speelden. Bingo bleef maar gebaren dat we moesten doorspelen. Theo liet nog wel even op zich wachten. Toen we de jam na tien minuten subtiel afbouwden tot enkel de schuifelende voeten van het stel nog te horen waren, kwam Harold, die was gaan roken, terug naar binnen gestormd, zette hoestend zijn headset weer op en zei: ‘Mesdames et messieurs: &#8230;’ Hij draaide zich om en siste achter zijn hand: &#8216;Hoe heten jullie?&#8217; &#8216;In Walked Bingo,&#8217; fluisterde Bingo. Zodra we het podium afstapten kwam Montana naar ons toe. ‘Geweldig, jongens,’ zei hij. Nu pas zag ik hoe korstig zijn lippen waren en rook ik zijn alcoholadem. ‘Koesteren dit. Al mijn bandleden zijn makelaar geworden, of advocaat, of alcoholist.’ Hij schaterlachte, zuchtte diep en sloot zijn donkere ogen. Zijn vrouw kwam naast hem staan, aaide over zijn hoofd en knipoogde. Ik glimlachte vriendelijk en draaide me om. Harold bleef achter op het podium, riep om bier en kondigde aan dat er later op de avond meer muziek zou zijn. Daarna probeerde hij het gat in zijn programma te vullen met anekdoten. Al gauw ging het over zijn jaren in Gambia. Vandaar was het een klein sprongetje naar zijn scheiding, waarover hij vol verholen rancune vertelde, ondertussen steeds grotere slokken van zijn Rochefort 10° nemend. Uiteindelijk ging hij op de pianokruk zitten, stak een shagje op, likte het driemaal opnieuw dicht en staarde zonder nog een woord te zeggen naar de sneeuwval. De helft van het publiek was buiten gaan roken en de rest luisterde allang niet meer. De geliefden waren aan het zoenen geraakt, wat er nogal onsmakelijk uitzag. Waarschijnlijk dat de oude kerel daarom zijn hoofd op de bar legde en zijn ogen sloot.&nbsp; Rond een uur of elf gingen Bingo en ik naar de kebabzaak. Toen we terugkwamen in ‘t Buitenbeentje, was iedereen ervandoor behalve Harold en Sjors. Bingo en ik keken elkaar aan en besloten met de mannen te wachten. ‘Van het huis,’ zei Sjors en hij schonk vier whisky’s in. Om kwart over drie kwam Theo binnenstrompelen. Volgens mij waren we hem allemaal vergeten. Hij wankelde als een gewonde soldaat de drempel over en hield zich vast aan de dichtstbijzijnde stoel. Harold gleed van zijn kruk en omhelsde zijn doodvermoeide vriend. ‘Laat me los, idioot,’ gromde die en deed vloekend de fietshelm af. Hij boog het hoofd, waardoor zijn sluike haar voor zijn gezicht viel, en spuugde. Met een vochtig plofje landde de kikkergroene rochel op de cafévloer. ‘Tijd om te gaan,’ fluisterde Bingo. We pakten onze jassen en zeiden de mannen gedag. Sjors de barman riep ons iets na, maar we verstonden hem niet. Ik kon van buiten nog net zien hoe hij ons uitzwaaide met de theedoek die heel de avond over zijn schouder had gelegen.

Ergens loopt een jongenaan de dingen en zichzelf voorbijRamses Shaffy, ‘Johnny van de vier seizoenen’ Op een zaterdagochtend dronken Bingo en ik koffie in de...

Is dit genoeg: een stuk of wat gedichten voor de rechtvaardiging van een bestaan J.C. Bloem, ‘Dichterschap’



I



Eugene roert in zijn koffie en laat zijn blik door de ontmoetingsruimte van de begraafplaats glijden. De aanwezigen bewegen langzaam, buigen naar elkaar toe en pakken elkaars handen vast, zoals priesters en bedelaars doen. Ze bedelen eigenlijk ook, denkt Eugene. Om medelijden.



Niemand merkt hem op, volgens plan. Condoleances overbrengen, daarvoor is hij vandaag niet komen opdagen. Zeker, de overbuurman is te vroeg gegaan – vijfenvijftig, hersentumor, twee kinderen en een vrouw achtergelaten – maar voor Eugene werkt niets zo louterend als andermans overlijden van een afstandje te eerbiedigen. &#8216;Helaas,&#8217; mompelt hij en likt het lepeltje af. &#8216;De zwarte kameel knielt bij elke deur. Als met een kaars in het open veld, is het met elk leven gesteld. Denn alles Fleisch, es ist wie Gras.&#8217; Hij ademt diep in en steekt zijn borstkas vooruit. Nee, over Magere Hein hoeven ze hem niets te vertellen. Hij zit tot zijn kruin vol met verheven visioenen van het voorbijgaan der dingen, zoals dat een literatuurstudent betaamt. Avondrood is hem altijd liever geweest dan ochtendrood. Zijn huisgenoot Jolien is niet zomaar voor hem gevallen. Ze herkent zijn Sehnsucht – zij wél.



Hij trekt een schoteltje met een plakje vanillecake naar zich toe over het tafelblad en neemt een gulzige hap. Zweterig, denkt hij. Perfect. De rest schrokt hij erachteraan. Het schoteltje schuift hij snuivend van voldoening weer van zich af. Hij leegt het koffiekopje in zijn mond, als een schipbreukeling die een tropische vrucht uitperst. Heerlijk, die lauwe, bittere, roetzwarte dood.



Eerder die week kwam Eugenes moeder tussen de boodschappen door even op bezoek in zijn studentenkamer, ondanks het bordje &#8216;NIET STOREN&#8217; aan de klink. Eugene smeet de bundel van Bloem op het bedkastje, schoot overeind en viel tegen haar uit. Hoe durfde ze, een dichter lastigvallen, net nu hij zich ‘verlatener dan de eerste avondster’ voelde! Maar toen ze vroeg of hij meeging naar de begrafenis van overbuurman Jos, kreeg Eugene een vrome trek rond zijn mond en dacht aan zijn notitieboekje. ‘Natuurlijk, mam,&#8217; zei hij. &#8216;Voor Katja en de kinderen.’ Dat hij vannacht jarig is, zo vlak na deze ceremonie, vat Eugene mystiek op. Ook daar is hij dichter voor. ‘Onzichtbare vingers weven mijn lot,’ fluistert hij – Pessoa, als hij zich niet vergist. Er staat iets te gebeuren, het is bijna net zo tastbaar als het lege kopje in zijn hand. Hij zet het op het cakeschoteltje en komt grijnzend overeind. Tijd voor een sigaret. Wie weet wacht er buiten wel een gedicht.



Op weg naar de uitgang ziet Eugene overbuurvrouw Katja staan. Ze praat met een oudere man en dept haar ogen met een opgevouwen zakdoekje. Eugene loopt vlug naar de schuifdeuren, blik naar beneden. Een ware dichter mengt zich niet in het proces, maar moet een schim in de menigte zijn, een onzichtbaar oog dat enkel waarneemt en uit de werkelijkheid het enige profijt puurt dat ze bevat: poëzie.



Buiten op de parkeerplaats steekt hij direct op, maar de sfeer correspondeert niet met zijn melancholie. Toyota’s en Nissans stoten een hoop uit, maar geen romantische verzen. Al rokend loopt hij rustig om het gebouwtje heen, tot hij aan de achterkant bij een met klimop begroeide muur blijft stilstaan en uitkijkt over de graven in het gemaaide gazon.



Het is een prachtige herfstmiddag. De lange schaduwen stemmen hem lekker verdrietig. Hij gaat gehurkt op de grond zitten, gooit zijn hoofd in zijn nek om naar de lucht te kijken en voelt hoe de klimopbladeren zich rond zijn hoofd schikken als een danteske lauwerkrans. Hij drukt zijn peuk uit in het grind, pakt het boekje en de pen uit de binnenzak van zijn colbert en schrijft:



De jongen en de Dood zijn in hun rijken machtig, zijn in hun daden groot, en in hun trots eendrachtig. Zo, zo, denkt hij, niet slecht. Zij heersen, mooi, berucht, het lot ligt aan hun voeten. Toch blijkt die luister lucht wanneer zij elkaar groeten. Als vanzelf vloeien de terzinen uit zijn pen: Thanatos eert de knaap maar kent het slotrefrein: hijzelf zal hem ombrengen. De jongen schuwt de slaap want wil het zoete zijn onmetelijk verlengen. Zodra de laatste regel op papier staat, sluit Eugene het boekje. Niks meer aan doen. ‘Dood’ met een hoofdletter, dan zit je sowieso goed.



Hij schrikt op. Twee heren in zwart kostuum wandelen over het grind naar de tuinen, gevolgd door vier jongemannen met een doodskist op hun schouders en daarachter de familie. De kleine stoet schrijdt het pad af en verdwijnt achter een heuvel. Het ritmische geknars van de slenterende voeten in het grind sterft weg: &#8216;Krsjt krsjt krsjt krsjt krsjt krsjt krsjt&#8230;&#8217; Eugene opent zijn boekje, maar bedenkt zich en besluit zijn moeder te gaan zoeken. Ze kan hem mooi bij zijn studentenhuis afzetten, zodat hij voorzichtig kan beginnen met indrinken voor zijn verjaardagsfeest.



II



Het is iets voor middernacht en Eugene is bijna jarig. Een Spotify-playlist levert achtergrondmuziek. De televisie staat aan met het geluid op mute. Miley Cyrus kijkt sensueel dansend de huiskamer van het studentenhuis in, maar alleen Taco, die in de voorraadkast een zak chips heeft gevonden en deze op de bank leegeet, staart terug naar de halfnaakte popzangeres. Abelle en Juliette, de beste vriendinnen van heel het cohort, kwebbelen over de studie. Winfred, die verliefd is op Juliette, doet alsof hij het gesprek volgt. Buiten op het terras zitten Connor en Noemi te roken.



Eugene drinkt whisky uit een theemok en is behoorlijk aangeschoten. Hij zit aan de eettafel met Jolien op schoot en heeft het over zijn dichterschap. ‘Heel mijn oeuvre is één groot memento mori,’ fluistert hij dichtbij haar oor. Ze draait haar hoofd en kijkt hem bevreemd aan. ‘Een wat?’ Ze schieten in de lach. ‘Slokje?’ Hij houdt de mok voor Joliens gezicht, maar ze schudt giechelend haar hoofd. ‘Ik moet zo nog zingen voor je,’ zegt ze. Dan slaat ze een hand voor haar mond en mompelt: ‘Shit, dat had een verrassing moeten blijven. Vertel maar niet dat ik het heb verklapt.&#8217; Ze kijkt bedremmeld om zich heen. ‘Is het al bijna twaalf uur?’ vraagt Eugene en steekt een hand in zijn binnenzak. Hij wipt Jolien bruusk van zijn schoot, gaat recht aan tafel zitten en bladert met zwierige hand in het notitieboekje. Spotify schakelt net door naar een rocknummer. Jolien staat nog steeds naast hem en neuriet de intro mee, maar Eugene hoort haar niet. Hij bladert verbeten heen en weer, slaakt een zucht en roept over zijn schouder: ‘Mag die kutmuziek uit?’ Taco ontwaakt uit zijn vreetkick en loopt naar de telefoon op de stereo-installatie. Nu pas valt op hoe luid Abelle en Juliette zitten te kletsen. Weer stoot Eugene een vloek uit. Winfred komt tussen hem en Jolien in staan en vraagt: ‘Wat is er allemaal aan de hand, man?’ ‘Het is weg…,’ zegt Eugene en wijst naar een blanco bladzijde in het boekje.



De tuindeur gaat open en de twee rokers komen binnen. Ze blijven in de deuropening staan en kijken verbaasd om zich heen. ‘My god, wat is híér gebeurd?’ zegt Noemi. Winfred wijst naar Eugene, die nog altijd voorovergebogen boven zijn boekje hangt. ‘Hij is iets kwijt, ofzo.’ ‘Het sonnet!’ roept Eugene. Hij gooit zijn stoel naar achteren, veert overeind en toont de bladzijde aan Jolien, aan Noemi, aan Connor, iedereen gaat hij af. ‘Ik heb vandaag een sonnet geschreven, hier. En nu is het weg. Ik wilde het om middernacht voordragen.’ Zonder dat hij het merkt glipt het notitieboekje uit zijn hand en valt op de vloer. ‘Dan moet je opschieten,’ zegt Taco en wijst met een vettige vinger naar de klok boven de bank. ‘Doe het uit je hoofd,’ probeert Jolien. ‘Je weet het vast nog wel.’ ‘Hier,’ zegt Winfred. Hij zet de eettafelstoel overeind en schuift hem naar het midden van de huiskamer. Eugene staart verdwaasd naar Jolien. Ze heeft gelijk, denkt hij. Hij drinkt de theemok met whisky in een teug leeg en gaat onder luid gejuich op de stoel staan. ‘Vanmiddag was ik bij de uitvaart van de overbuurman van mijn ouders,’ speecht hij. ‘Na afloop zat ik buiten in de zon en keek ik uit over de graven. Jullie kennen me, op zulke momenten raak ik geïnspireerd. Ik zou zweren dat ik ter plekke een sonnet heb genoteerd, maar goed. Uit het hoofd dan maar!’ Jolien steekt haar duim op en holt met vlugge pasjes naar de keuken. De vrienden beginnen enthousiast af te tellen. Als ze bij nul zijn, ademt Eugene diep in en heft aan: &#8216;De jongen en de Dood zijn in hun trots&#8230;&#8217; Een warm, bijtend vocht borrelt omhoog in zijn slokdarm. Zijn keel lijkt te worden dichtgeknepen. Zwarte vlekken dansen door zijn blikveld. ‘Wat is dit, godverdomme?’ zegt hij hees. Hij grijpt naar zijn keel, zakt door zijn knieën en valt voorover van de stoel tegen de salontafel. &#8216;Ik zie niks,&#8217; hijgt hij. Stemmen roepen hem vanuit de verte. Hij krabbelt overeind, duwt een lichaam opzij en strompelt door de tuindeur naar buiten, waar de koude lucht hem in het gezicht slaat. Zich vastgrijpend aan de schutting en de fietssturen verplaatst Eugene zich over het grindpad naar het mossige bankje achterin de tuin. Kreunend ploft hij neer. Zijn slokdarm zit vol met bromvliegen, hun trillende vleugeltjes veroorzaken een helse, schroeiende jeuk. Wat is dat? Ergens in de verte, in de tollende wereld achter zijn stijf dichtgeknepen oogleden, hoort hij een bekend geluid, een ijzingwekkend geknars dat langzaam op hem afkomt: &#8216;Krsjt krsjt krsjt krsjt krsjt krsjt krsjt&#8230;&#8217; In drie heftige spasmen kotst Eugene met een ranzig gegorgel zijn maaginhoud naar buiten. Hijgend veegt hij met zijn mouw langs zijn besmeurde mond en kin. De druk op zijn slapen neemt af. Zijn keel vouwt zich open, zuurstof stroomt zijn longen in. Met duim en wijsvinger veegt hij het traanvocht uit zijn ogen. Nu pas ziet hij dat Jolien vlak voor hem staat, met de anderen in een halve boog om haar heen. Ze zit onder het braaksel: haar mouwen, de voorkant van haar shirt, zelfs de schoenen zijn besmeurd met klonterig vocht. Ze heeft een taart in haar handen, met slagroom dat bruinzwart ziet van het maagzuur.



Alle tweeëntwintig kaarsjes zijn gedoofd.

Is dit genoeg: een stuk of wat gedichtenvoor de rechtvaardiging van een bestaanJ.C. Bloem, ‘Dichterschap’ I Eugene roert in zijn koffie en laat zijn blik...

Een leraar – zo iemand. Wessel te Gussinklo, De hoogstapelaar



 Op een oktoberavond dekte Joris samen met zijn zusje de tafel, toen de huistelefoon ging. Zijn vader nam op met zijn gebruikelijke salvo van zeven amicale lettergrepen: ‘Terpapen, goedenavond.’



Dat zijn vader het telefoongesprek staand was begonnen, maar al na enkele seconden met zijn rug naar Joris toe ging zitten in de leesstoel, plus de abrupt gewijzigde toon waarop hij het gesprek voortzette nadat hij eerst zo vrolijk de hoorn had opgenomen, maakte het direct duidelijk voor Joris dat degene die zich zojuist kenbaar had gemaakt aan de andere kant van de lijn iemand van het Oranje Nassau College was.



‘Hofman,’ fluisterde Joris – de naam van zijn klasmentor. 



Hij kon het tergende gesprekje enkel volgen door het bestek zo stil mogelijk uit de lades te pakken.



‘Ja, natuurlijk komt hij mee,’ hoorde hij zijn vader verklaren.



Ook dat nog, dacht Joris. Hij stond bij de inmiddels half gedekte eettafel met vier messen in zijn hand en keek angstvallig toe hoe zijn vader, hoorn tussen kaak en schouder geklemd, de dure Montblanc uit het borstvakje van zijn overhemd nam, de dop er met een dodelijke ernst afschroefde en de onvermijdelijke afspraak in zijn zakagenda noteerde.



Joris wist dat hij de klos was. Normaal voelde hij deze gejaagdheid alleen wanneer hij met een cijferlijst of rapport thuiskwam, gele of turquoise velletjes vol rode rampen. Maar nu ging het niet over de onvoldoendes. Hofman belde over wat er die middag was gebeurd in de les bij meneer Munniksma.



De wiskundeleerkracht ging iedere dag gekleed in spijkerbroek en -hemd, droeg wandelschoenen met piepende zolen en had een bruine borstelsnor. Zijn vriendelijke ogen keken schichtig rond vanachter ronde brilglazen. Wanneer Munniksma sprak, hupten boven die schuwe blik twee naar buiten toe aflopende wenkbrauwen zenuwachtig op en neer, wat zijn gezichtsuitdrukking iets grappigs en gekwelds gaf.



De man kreeg het maar niet voor elkaar om Joris’ klas onder de duim te houden. Vanwege zijn vak kon hij niet anders dan in de schijnwerpers staan, maar daar voelde hij zich duidelijk niet op zijn gemak, wat hem een ideaal doelwit maakte om verveling op af te reageren. Iedere les begon met zijn vruchteloze pogingen om de opgefokte jongetjes die achterin het lokaal samenklonterden stil te krijgen.



Van pure onmacht stond Munniksma een keer zachtjes met zijn voorhoofd tegen het whiteboard te bonken – dat was in september, het schooljaar was amper begonnen. In de weken daarna begon hij soms te briesen of dreigde hij zijn bordstift door het lokaal te smijten. Het vreemde was dat hij nooit echt kwaad leek te zijn op de leerlingen, maar op iets anders, iets groters, wat alleen hij kon zien, telkens wanneer hij over de hoofden heen door de grote klasramen naar buiten staarde.



Op een dag had Munniksma besloten het over een andere boeg te gooien. Hij begon de les met een bekentenis: het ging niet zo goed met hem.



‘Mijn vrouw heeft borstkanker,’ zei hij zachtjes.



Eindelijk zat de klas eens stil te luisteren. Het deed hem zichtbaar goed. Hij sloot zijn ontboezeming af met een verzoek om hem voortaan wat te sparen en de kans te geven het lesprogramma af te werken.



De eerste paar dagen gunden ze hem zijn rust, maar al gauw slopen de oude gewoontes er weer in. De genadeslag liet niet lang op zich wachten. Terwijl Munniksma de klas vermanend toesprak omdat de helft van de leerlingen hun huiswerk niet had gemaakt, goot een van de jongens zijn in kruimels geknipte gum uit over het hoofd van de klasgenoot voor hem en braken zijn stoerste vrienden uit in gejuich. Overmand door frustratie riep Munniksma dat ze het dan maar moesten uitzoeken, dat hij de les hierbij beëindigde en naar huis ging. De hele klas kon een schorsing verwachten. Hij stond al in de deuropening, zijn aktetas in de ene hand, de bordstift in de andere, wachtend op een reactie.



Nou, die kan hij krijgen, dacht Joris.



‘Goed zo,’ riep hij boven zijn kletsende klasgenoten uit. ‘Ga maar naar dat kankerwijf van je.’



Het kabaal verstomde direct. Iedereen keek naar Munniksma. De wenkbrauwen kantelden zestig graden tot ze afliepen richting zijn neusbrug. Dat normaal zo oenige gezicht maakte plaats voor een grotesk masker. Hij hief zijn rechtervuist, waarin hij de zinloze stift nog altijd vastklemde, hoog boven zijn hoofd, alsof hij het ding nu eindelijk met volle kracht naar Joris’ hoofd ging gooien. Toen ademde hij grondig uit, liet de arm langzaam weer zakken en fluisterde: ‘Je hebt gelijk.’



De wenkbrauwen namen hun normale stand weer in en de sullige uitdrukking verscheen terug op zijn gezicht, terwijl hij over de hoofden van de muisstille kinderen naar buiten staarde. Keek hij misschien naar de parkeerplaats, omdat zijn auto daar stond?



Hij draaide zich om en liep door de gang naar de klapdeuren van het trappenhuis. In het nog altijd stille lokaal was het wegstervende gepiep van de wandelschoenen verrassend lang te horen. Joris keek ongemakkelijk lachend om zich heen. Nee, deze keer kreeg hij zelfs van zijn vrienden geen schouderklopje. Uitgerekend Adinda, een zwijgzaam meisje bij het raam, verbrak de stilte. Ze slaakte een kreetje en zei: ‘Daar gaat hij.’ De hele klas, nog altijd wat verbluft, ging aan het raam staan en keek naar Munniksma, die de aktetas op de achterbank van zijn blauwe Volvo legde, instapte en met een keurig gangetje de parkeerplaats af reed.



Joris legde het laatste mes op tafel. Zijn vader rondde het gesprek af met een groet, hing op en bleef nog een tel zwijgend zitten. Toen hij opstond en zich eindelijk omdraaide, schrok Joris. Zijn pa zag er doodmoe uit.



‘Dat was de heer Hofman,’ zei hij. ‘Hij wil een diepgravend gesprek voeren met mij en mama, morgen om vijf uur. En jij bent erbij.’ Met een amper verholen verachting liet zijn vader erop volgen: ‘Zakkenwasser.’



Ze gingen aan tafel. Joris prikte zijn vork in een gekookte aardappel en luisterde zo onaangedaan mogelijk naar hoe zijn vader voor zijn moeder herhaalde wat Hofman aan de telefoon had gezegd. Gewoon alles ontkennen, dacht Joris terwijl hij zijn karbonaadje sneed en samenzweerderig knipoogde naar zijn zusje. Die twee daar aan de overkant van de tafel, ach, die waren naïef genoeg om hem te geloven. De stakkers. Dat was toch wel een voordeel van ouders die veel van je hielden: ze gaven je hun vertrouwen, namen alles van je aan. Liegen was een eitje in dit huishouden. Hij zou zich hier wel uit redden.



De volgende dag om kwart voor vijf was Joris dan ook volkomen op zijn gemak. Ze fietsten met z’n drieën naar het Oranje Nassau College, zijn vader voorop. Hij was vastberaden alles tot op de bodem uit te zoeken. De Montblanc zat keurig in het borstvakje van zijn McGregor-overhemd en Joris had thuis nog gezien hoe zijn vader een notitieblokje in de binnenzak van zijn windjack opborg.



Typisch zijn vader: als je maar notities maakte, overzicht behield, op ieder moment de draad weer kon oppakken omdat je die zelf in donkerblauwe inkt had uitgetekend, dan zou alles goedkomen. Duidelijkheid scheppen, vragen stellen, het beest bij de horens vatten.



Dergelijke daadkracht was Joris totaal vreemd. Hij kon maar niet begrijpen waarom iemand zoveel gaf om wat dan ook. Zijn pa’s pragmatische omgang met de wereld kon hij niet uitstaan. De concentratie waarmee die man de lokale krant las, waar toch onmogelijk iets belangrijks in kon staan. De ernst waarmee hij de kaasschaaf hanteerde, dat totale gebrek aan ironie – beklemmend was het. Zo wilde een mens toch niet leven, zo gespeend van enige fantasie?



Vroeger vond hij het stoer dat zijn pa het hele jaar door op blote voeten door het huis liep, maar nu hoorde Joris, wanneer hij ’s nachts wakker lag, de man naar het toilet lopen en wekte het herkenbare ritmische getik en geschuif van die eeltige hielen en tenen op de laminaatvloer van de overloop een heftig verlangen om te vluchten. Deel te zijn van dat gezapige gezin, te leven onder dat stramien van twee zorgzame neuroten – nee, een grotere vloek kon een zestienjarige onmogelijk moeten ondergaan. 



Soms kon Joris wel schreeuwen: ontspan, laat los, bemoei je er niet mee! Vaak deed hij het ook, schreeuwen.



Zijn moeder fietste naast hem. Ze vroeg hoe het met zijn vrienden ging. Ook dat kleffe gedoe stond Joris niet aan. Waar hoopte die vrouw op? Dat hij zou bekennen, in huilen uitbarsten, handen in het haar, een belofte? Nou, dan had ze pech. Het liet hem allemaal koud. Misschien hoopte ze vooral dat door het gesprek met Hofman de moedeloosheid van haar zoon eindelijk verklaard zou worden. Een paar dagen daarvoor nog had ze Joris terloops een twee jaar oude foto getoond waarop hij met gekamd haar en gekleed in een koorknapencoltrui breed lachend en met zijn arm om de schouders van zijn jongere zus in de lens keek.



‘Zo lach je nooit meer,’ had ze erbij opgemerkt. Vind je het gek, had hij gedacht.



Ook zijn moeder hoopte dat, als ze de notities van haar man tegen het licht hielden, ze eindelijk de blauwdruk van de zestienjarige ziel van hun zoon konden zien, en de contouren van de grimmigheid die hem in zijn greep hield vanzelf zichtbaar werden. Helaas, Joris was absoluut niet van plan ontmaskerd te worden, dat ging zijn eer ver te boven.



Aangekomen bij de school parkeerden ze hun fietsen op het plein aan de zuidzijde van het gebouw. Terwijl ze richting de ingang liepen, keek Joris om. Hij werd getroffen door het beeld van de drie fietsen: de puntgave citybike van zijn vader en de degelijke Batavus met boodschappenmand van zijn moeder, met daar tussenin zijn eigen afgeleefde tweewieler.



Hij en zijn vrienden sprongen soms voor de lol bij hoge snelheden achterwaarts van hun fietsen, om het ding onbemand te zien doorrollen en na een flauwe zwenking ergens tegenaan tot stilstand te zien komen, meestal een geparkeerde auto die direct een hinderlijke gejank uitstootte. Een lollig spelletje, maar hun fietsen hadden er zichtbaar onder te lijden.



Ja, dacht Joris, die fietsen: twee die altijd met de grootst mogelijk controle en zuinigheid worden bestuurd en eentje die maar wat rondrijdt. Onbemand.



Terwijl hij in de deuropening van de spreekruimte de forse hand van Hofman schudde en achter zijn ouders aan de stille ruimte betrad, op een aangewezen stoel ging zitten en toezag hoe de drie bezorgde volwassenen om hem heen plaatsnamen, vroeg Joris zich af of het zinnetje dat hij naar Munniksma had geroepen, misschien toch de auto was waartegen hij écht tot stilstand zou komen, total loss.

Een leraar – zo iemand.Wessel te Gussinklo, De hoogstapelaar Op een oktoberavond dekte Joris samen met zijn zusje de tafel, toen de huistelefoon ging. Zijn...

They lead a solitary life, floating about in the darkness of the middle depths of the ocean. Under such circumstances it would be very difficult to find a mate. Charles Tate Regan, The pediculate fishes of the suborder Ceratioidea



 De eenoog zal voorlopig niet meer op me springen. Mama vertelde dat hij nog wel even in het ziekenhuis moet blijven en niet naar zwemles komt. Ik had nooit gedacht dat ik het zou zeggen, maar ik vind het jammer dat hij weg is.



Behalve de holte in de linkerhelft van zijn gezicht was er in het begin weinig vreemds aan hem te zien. Hij leek me ietsje ouder dan ik, al werd hij net als iedereen in onze zwemklas nog elke zaterdagochtend gebracht en gehaald door zijn vader of moeder. Zwemmen kon hij niet zo goed, dat zag ik meteen. Ik hoorde een keer hoe Bram tegen Joey zei dat de eenoog al langer les had, maar dat hij nooit beter was gaan zwemmen, het bleef bij spartelen. Daarom moest hij nog een heel jaar met ons meedoen.



Ik probeerde me er niks van aan te trekken, maar zijn lege oogkas gaf me toch een raar gevoel. Als ik eraan dacht dat hij enkele meters achter me zwom, voelde het alsof dat gat me zou opslokken. Hoe zou het voelen als ik er met een vinger in mocht wroeten, dacht ik weleens. Of zou ik er eens aan mogen ruiken?



Net als de andere kinderen kwam ik amper in zijn buurt. Dat kwam niet door ons, maar door de eenoog zelf. Hij stelde zich altijd wat achteraan op en leek nooit veel aandacht te besteden aan de anderen. Ik was dan ook verrast toen hij na een aantal weken ineens bovenop me sprong vanaf de kant.



Tijdens de les is er nog niets aan de hand. Het schelle fluitje van badmeester Ton houdt ons in bedwang. Geen gestoei, geen geren, geen gespring. Baantjes trekken moeten we. Schoolslag, rugslag, borstcrawl – zelfs de vlinderslag probeert badmeester Ton ons al te leren, maar die lukt alleen Bram, Richard en Joey.



De rugslag vind ik het fijnst, dan kan ik naar het plafond staren dat boven me voorbijtrekt. Met mijn oren net onder water hoor ik het zoemen van onderwatermachines. Als het zwembad overal even diep was, zou ik voor altijd zo kunnen blijven doorzwemmen. Maar ik weet waar het water langzaam donkerblauw wordt – onder de zestiende tl-buis, net voordat het uiteinde van de hoge duikplank in beeld verschijnt – en daar voel ik bij ieder baantje een paniekerige drang om me om te draaien en verder te zwemmen op mijn buik.



In het diepe wil ik in de gaten kunnen houden wat er onder me gebeurt. Daar is het domein van de hengelvissen.



Na de les krijgen we van meester Ton een vrij kwartiertje. We spelen met de schuimmatten en -slierten. Soms rolt de meester de drijvende brug uit, waarover we naar de overkant proberen te rennen.



Bram, Richard en Joey springen van de hoge duikplank, maar dat durf ik niet. Ook van de lage ga ik nooit. Beide duikplanken hangen boven het donkerblauw en daar wil ik niet te diep in wegzinken. Ik ben bang dat de hengelvissen pijlsnel uit de diepte omhoog zullen schieten en in mijn voeten en kuiten zullen bijten, of dat ik hun glibberige schubben langs mijn enkels zal voelen glippen. Liever dobber ik met gesloten ogen op mijn rug in het ondiepe, volkomen alleen in de ruisende wereld.



Op dat moment ziet de eenoog zijn kans. Juist wanneer ik bijna ben vergeten dat ik ronddrijf in een zwembad, treft een benig lijf me vol in mijn buik en gezicht. Voor ik goed en wel doorheb wat me overkomt, voel ik door de stof van mijn zwembroek heen hoe mijn billen over de ribbelige tegels van de bodem schuren.



Proestend kom ik boven en kijk om me heen. De eenoog rent met vlugge stapjes naar de andere zijde van het bad. Daar springt hij er weer in om gauw met een waterpolobal te spelen alsof er niets is gebeurd.



De eerste keer dacht ik nog dat hij het per ongeluk deed. Misschien zag hij me niet, of kon hij afstanden niet goed inschatten. Maar de week erop deed hij het weer. Ook de derde keer overviel zijn sprong me en moest ik mijn verstand bij elkaar rapen, terwijl in het licht boven me de donkere schim al uit het water klauterde.



Pas na een maand kreeg ik een vermoeden wat hij met zijn aanvallen wilde bereiken: hij hoopte dat ik uit het zwembad zou klimmen en achter hem aan kwam. Hij en ik waren de enigen die tijdens het vrije kwartiertje alleen speelden. 



We waren de enigen die het domein van de hengelvissen meden.



Vorige week was het weer raak, maar deze keer was ik erop voorzien. De eenoog rende weg met kleine zwembadpasjes, keek om en zag tot zijn verbazing dat hij eindelijk zijn zin kreeg: ik zette me met mijn tenen af tegen de bodem, schoot uit het water, klom vliegensvlug uit het bad en achtervolgde hem. Zijn oog fonkelde als een parel. En hij lachte, voor het eerst, een hoog en huppelend geschater.



Met een grote boog belandde hij weer in het bad tussen de drijvende waterpoloballen en schuimslierten. Ik sprong achter hem aan en greep hem bij zijn schouders. De angst voor de gapende holte was verdwenen. Ik draaide hem naar me toe en keek hem strak aan in zijn glinsterende grijsblauwe oog. ‘Wat wil je van me?’ zei ik, feller dan ik me had voorgenomen. Gelukkig schrok hij niet van mijn toon. Hij giechelde weer, dook onder en zwom weg.



Toen gebeurde er iets wat ik nog steeds niet kan begrijpen. Ik zag door het rimpelende wateroppervlak heen dat hij niet meer spartelde, maar dat hij heel goed kon zwemmen, op een manier die ik nog nooit had gezien: hij zwaaide met zijn armen als krachtige vinnen naar achteren en maakte op hetzelfde ritme sierlijke golfbewegingen met zijn benen. Als een torpedo schoot hij bij me vandaan.



‘Nee!’ riep ik nog. ‘Niet naar de hengelvissen!’ Hij verdween al het donkerblauwe domein in. Daar sprong Joey net van de hoge.



Mama heeft die avond met meester Ton gebeld. Ik wilde per se weten hoe het met de eenoog ging. ‘Hij heet Ties,’ zei ze. ‘Je mag hem nooit meer de eenoog noemen.’ Ik was blij toen ze dat zei, omdat ik nu zijn naam wist en omdat het betekende dat hij weer terug zou komen. Maar mama zuchtte en zei dat dat kon tegenvallen. ‘Hij moet heel lang in het ziekenhuis blijven,’ legde ze uit. ‘Zijn nek is geknakt.’ Ik heb nog nooit een geknakte nek gezien, maar als je er zo lang voor in het ziekenhuis moet liggen, zal het vast ernstig zijn.



Joey is er vandaag wel. Hij zegt dat hij nog steeds pijn heeft in zijn rechterbil van het harde hoofd van de eenoog. ‘Van Ties,’ verbeterde ik hem.



Vandaag zal er niemand op me springen. Ik drijf met stijf dichtgeknepen ogen rond in het ondiepe en verwacht elk moment een voet in mijn buik of een elleboog in mijn gezicht. Niets. De onderwatermachines ruisen ongestoord door.



Straks, als het vrije kwartiertje voorbij is, gaat iedereen naar de douches, maar ik zal er niet bij zijn. Ik zal me onderwater in een hoek verschuilen, tot zelfs meester Ton naar huis is en ik het zwembad voor mij alleen heb. Als het donker is geworden, zal ik mijn schuilplaats verlaten. Daar, diep in het donkerblauw, zal ik ze betrappen, de hengelvissen met het lichtgevende bolletje aan de spriet op hun voorhoofd.



Ik weet het zeker: zij hebben het oog van Ties. Hij wilde het samen met mij gaan terugpikken, maar ik durfde niet. Vannacht zal ik me bewijzen. Ik zal zijn oog weggrissen van een van die lelijke vissenkoppen en het voor hem bewaren tot hij beter is.

They lead a solitary life, floating about in the darkness of the middle depths of the ocean. Under such circumstances it would be very difficult...

Logo	Vincent Hammingh
Kernteam	Erwin Hurenkamp, Robin Block, Martijn van Bruggen, Isa Bob van Rooy, Aaron Pierens
Website	Laurens Besselsen

Thomas van der Zwan

Stukken geschreven door Thomas van der Zwan

Het welkomstcomité

Zwarte kameel

Meneer Munniksma

De eenoog

Menu

Social

Contact

Credits