Wat is er eigenlijk met jou gebeurd?

Lieve lezer,

Tijdens het lezen van Wat is er eigenlijk met jou gebeurd? werd ik terug geslingerd naar mijn eigen jeugd. Ik was namelijk precies als Janne: een te dik meisje zonder vrienden. Ik at geen broodjes maar chips om de eenzaamheid die als een gat in mijn borst voelde te dichten. Je begrijpt dat het lezen van deze graphic novel me dan ook erg aangreep. Ik had zoveel medelijden met Janne, niet omdat ze dik was, maar omdat ze veroordeeld en gepest werd. Omdat haar beste vriendin haar in de steek liet om met de ‘coole’ meisjes om te gaan. Ook mijn beste vriendin, Danielle, liet me zitten toen het pesten steeds erger werd. Ook mijn moeder spoorde me iedere keer aan om af te vallen.

Het mooie aan Wat is er eigenlijk met jou gebeurd? is dat het Janne lukt om af te vallen, maar dat dit in principe niets voor haar oplost. Als ze eenmaal dun is, wordt niet-eten haar nieuwe manier om controle te krijgen. Ze heeft geen controle over wie haar aardig vindt, of over hoe haar ouders tegen haar doen, maar ze heeft wel controle over wat ze niet eet.

Natuurlijk is het goed dat Janne afvalt, maar daar gaat deze graphic novel eigenlijk niet over. Dit verhaal vertelt dat het enige wat telt is dat je gelukkig bent met jezelf, en dat de mensen om je heen je moeten accepteren.

Ik vond de graphic novel van Jenny Jordahl een sterk boek. Het is eigenlijk een coming-of-age verhaal in het klein, waarin het gewicht van het hoofdpersonage, Janne, centraal staat. De platen zijn krachtig: op sommige momenten krijg je het gevoel dat je een strip leest en op andere momenten wordt de tijd en ruimte gepakt om paginagroot een moment weer te geven.

De eerste krassen die Janne te verduren krijgt, zorgen ervoor dat ze onzeker wordt. Iedereen die zich ooit in hun jeugd anders dan de rest heeft gevoeld, herkent dit. Je bent niet langer onbeschadigd. Je krijgt te horen dat er iets ‘mis’ met je is, terwijl je dat in de eerste plaats niet door had en ten tweede niet eens wist dat het een slechte eigenschap was. Door een afspraak met haar ouders valt ze af, maar het verstoort haar relatie met eten ernstig.

Ergens vind ik het een gemiste kans dat Janne afvalt. Het boek zou een body positive kant op kunnen gaan, maar dat gebeurt niet, althans, niet op die manier. De manier waarop dat wel gebeurt, is subtieler: van afvallen verandert je lichaam, maar niet je geest. Wel wie er tegenover je staat in de spiegel, maar niet de donkere geest die duivelse opdrachten in je oor fluistert.

Met Wat is er eigenlijk met jou gebeurd? zet Jenny Jordahl een indrukwekkende graphic novel neer die laat zien dat de combinatie opgroeien en je staande houden niet vanzelfsprekend hoeft te zijn voor een kind en wat de gevolgen daarvan kunnen zijn.

Compliment aan uitgeverij Luitingh-Sijthoff: een graphic novel uitgeven is al best commercieel gedurfd, laat staan een uit het Noors vertaalde, waar dus ook nog eens vertaalkosten bij komen. Fijn dat de uitgeverij het in het geval van Wat is er eigenlijk met jou gebeurd? toch heeft gedaan.

Het is vooral fijn omdat het onderwerp van dit boek (lichaamsgewicht, zelfwaardering) zelden genoeg aandacht krijgt. Schrijfster en tekenares Jenny Jordahl laat goed zien hoe Janne niet zélf last heeft van haar gewicht, maar dat het woorden van anderen zijn die maken dat ze zich slecht gaat voelen over zichzelf. Jordahl brengt Janne’s niet-gelukkig zijn dreigend in beeld door de hoofdpersoon in sommige tekeningen grijs te maken in plaats van in kleur, en Janne’s zelfbeeld te tonen in de vorm van haar schaduw. Die dik en monsterlijk blijft, ook wanneer Janne allang afgevallen is. Daarmee maakt Jordahl duidelijk dat je schaduw (je mening over jezelf) geen objectieve waarneming verdraagt, maar gevormd wordt door je eigen perceptie.

Zo ingewikkeld als ik het hier opschrijf wordt het in het boek niet verwoord. Heel helder en heel simpel laat Jordahl zien hoe Janne, met wat hulp van anderen, zichzelf leert kennen. Een innemend boek dus, en met een belangrijke boodschap. Tegelijkertijd is het wel vooral boodschap die dit boek brengt. Van een titel die in eigen land de hoogste professionele waardering kreeg (de grootste kinderboekprijs én de grootste graphic-novelprijs) had ik misschien meer verfijning verwacht, zowel in taal als in plotopbouw en tekenstijl. Toch neemt dat niet weg dat Wat is er eigenlijk met jou gebeurd? een boek is, waarvan het heel fijn is dat het bestaat.

Janne koopt donuts en eet ze stiekem in de bosjes. Ze wordt in de klas tussen twee klierige klasgenoten gezet om hen hééél ver uit elkaar te houden. Ze heeft pijnlijke wrijfplekken tussen haar benen als ze een eindje wandelt. Ondertussen doet ze naar de buitenwereld alsof er niets aan de hand is, maar voelt ze zich vreselijk. En dat heeft alles te maken met haar lichaam. Dat is niet ‘mooi en slank zoals de rest bij haar thuis’, merkt iemand op tijdens het zwemmen, maar ‘goor’ en ‘dik’.

Haar ouders zien dat ze ongelukkig is en verzinnen iets: ze krijgt geld per kilo. Per kilo afvallen dus. Niemand vertelt haar hóe, dus Janne doet wat het meest logisch is: ze stopt met eten. Ondertussen blijft de boodschap ongewijzigd: dunner is mooier, dunner is beter. Dunner gaat alles oplossen.

Er zijn een heleboel kinderen zoals Janne, die ondanks alle body positivity -en wees-jezelf-er-zijn-al-zoveel-anderen-kreten hun lichaam haten. In deze graphic novel wordt pijnlijk duidelijk wat het betekent om anders te zijn dan de rest van de klas, en om telkens bevestigd te zien dat een fors lichaam hebben verkeerd is. Het mooiste moment in het boek is als bij Janne’s ouders het kwartje valt: als je een kind prijst omdat het is afgevallen, zeg je dan niet eigenlijk: zolang jij fors bent, ben jij geen compliment waard?

Ik las laatst over een dokterspraktijk waar je discreet op een kaartje kunt aangeven dat je niet gewogen wilt worden. Daar moest ik aan denken toen ik deze graphic novel las. Slank zijn is de norm, geen probleem hebben met een weegschaal is de norm, weten hoe je je lichaam gezond houdt en accepteert is de norm. Al op de basisschool (voorál op de basisschool) bepaalt deze norm of kinderen zich lekker voelen in hun lijf.

Van de tekeningen of de poëtische teksten moet Wat is er eigenlijk met jou gebeurd? het mijns inziens niet per se hebben. Van de krachtige boodschap des te meer.