LAWINES RAZEN AFLEVERING 28: OTJE
LAWINES RAZEN – een podcast waarin klassieke Nederlandstalige kinderboeken opnieuw gelezen en besproken worden met schrijvers van nu.
Aflevering 28: Otje – Annie M.G. Schmidt & Fiep Westendorp (1980)
Luister hier:
Gasten: Ida Does & GerdaLentenHavertong
Ida Does (1955) heeft een carrière met zoveel facetten dat het bijna niet mogelijk is om het samen te vatten. Ze werd in Paramaribo geboren, kwam als jong kind naar Nederland, studeerde aan de sociale academie, werd o.a. vormingswerker en docent maatschappijleer, maar begon een tweede carrière als journalist, ze heeft artikelen geschreven, was in de jaren negentig hoofdredacteur van een Surinaams cultureel tijdschrift en van de Arubaanse editie van de krant Amigoe – maar in 2007 werd ze onafhankelijk filmmaker. Ze heeft belangrijke documentaires gemaakt, zoals die over de dichter Trefossa, over schrijver en activist Anton de Kom, over Nobelprijswinnaar Derek Walcott, maar ook over Curaçao, over Indisch erfgoed, over de Decembermoorden en je laatste film was afgelopen jaar op televisie en in de bioscopen te zien, Alledaagse waardigheid, over schrijfster en antiracisme-pionier Philomena Essed en haar navolgers. Afgelopen oktober kreeg ze een Lifetime Achievement Award als filmer én ze debuteerde als kinderboekenschrijfster bij uitgeverij Querido met Virginia, het eerste van een reeks Afefe-verhalen, en dat deed ze samen met Joan Windzak, Ellen-Rose Kambel en Daniëlle Nijboer.
GerdaLentenHavertong (1946, het grote publiek kent haar als Gerda Havertong, maar sinds het overlijden van haar man schrijft ze haar naam, om hem te eren op deze manier.) Ook haar carrière is nauwelijks in kort bestek te omvatten. Ze werd ook in Paramaribo geboren, verhuisde als jonge twintiger naar Nederland, naar Den Haag, ze haalde je Middelbare Akte Pedagogiek in de richting kleuterleidster, werd ook een tijdje kleuterleerkracht, maar zong als kind al en dus deed ze dat ook nu ernaast, in een bandje, en ze deed aan amateurtoneel. Ze keerde korte tijd terug naar Suriname, ging daar ook weer op het dubbele spoor verder, gaf les aan de Pedagogische Academie en werd Zangeres van het Jaar. Toen ze zich weer in Nederland vestigde werd ze hier een zeer, zeer veelzijdig performer. Ze verbindt het ene uiteinde van de kunst met de andere, was zowel te zien in televisiespelletjes als Waku Waku en Ranking the Stars, als in theatervoorstellingen als Medea, Antigone en Hoe duur was de suiker? Ze speelde in films, maar het bekendst bij kinderen is ze geworden door haar rol in Sesamstraat, als Gerda (en later Peetje), van 1984 tot en met 2018. Ook zij kreeg de Lifetime Achievement Award, in 2020. Tenslotte schreef ze, namelijk twee boeken voor volwassenen, Frontaal, over haar auto-ongeluk, en Ik word oma, en ze werkte mee aan kinderboeken over Anansi de spin.
Annie M.G. Schmidt (1911 – 1995) is veruit de bekendste kinder- en jeugdboekenauteur die we hebben, vandaar dat we dan ook deze complete reeks van Lawines Razen afsluiten met een boek van haar hand. Ze is zo beroemd, nog altijd, dat ook de biografische gegevens bij veel mensen bekend zijn. Dat ze in Zeeland geboren werd, bijvoorbeeld – we weten het uit de televisieserie die er over haar gemaakt werd. Dat ze bibliothecaresse werd en later documentaliste en redacteur bij Het Parool. Dat ze kinderboeken, liedjes, televisieseries en musicals schreef – en het is vechten tussen de onderlinge titels om uit te maken welke het meest in ons collectieve geheugen zit. De televisieserie Ja zuster, nee zuster? Het gedicht over Sebastiaan de Spin? Of dat over Dikkertje Dap? Het liedje Vluchten kan niet meer, zoals altijd op muziek van Harry Bannink? Of moeten we dan toch naar de boeken kijken, naar Pluk van de Petteflet, naar Wiplala, naar Minoes, of natuurlijk naar Jip en Janneke? Ze won als kinderboekenschrijfster al het mogelijke: de Staatsprijs voor Kinder- en Jeugdliteratuur in 1964, de Constantijn Huygensprijs in 1987 en de internationale Hans Christian Andersenprijs in 1988. En dan waren er nog twee Zilveren Griffels, voor Minoes en Pluk van de Petteflet – onbegrijpelijk dat die geen goud kregen! Maar dat kreeg ze dan weer wel voor Wiplala (nou ja, dat werd Kinderboek van het Jaar, de voorloper van de Gouden Griffel), en voor het boek dat wij lazen, Otje.
Fiep Westendorp (1916 – 2004) wilde al haar hele leven illustratrice worden. Ze ging naar de Koninklijke School voor Kunst, Techniek en Ambacht en daarna naar de Kunstacademie in Rotterdam en kreeg als eerste opdracht het illustreren van de VVV-gids en als tweede opdracht een wanddecoratie voor de Raadszaal van Lekkerkerk. In de oorlog vervalste ze persoonsbewijzen en tekende situatiekaarten voor de geallieerden, en na de oorlog ontmoette ze Annie M. G. Schmidt bij Het Parool. In 1952 begon hun samenwerking met Jip en Janneke. Op één of twee boeken na illustreerde ze daarna al het werk van Annie, en ook de Pim en Pom-boeken van Mies Bouhuys. Verbazingwekkend genoeg voor een tekenaar die zo het beeld van de Nederlandse kinderliteratuur heeft bepaald kreeg ze nooit ook maar enige prijs voor haar werk. Geen Gouden of Zilveren Penseel, en dat werd zo absurd dat de CPNB in 1997 een speciaal voor haar bedachte Oeuvre Penseel kreeg.
Voor Otje maakte ze heel veel tekeningen, op z’n minst een voor elk hoofdstuk. Het boek werd daarom vrij groot uitgegeven, met de tekst in kolommen op de bladzijde en volle, rijke, kleurrijke platen. Ik denk dat we kunnen zeggen dat Westendorp hier op haar best was – nog een reden dat het zo sukkelig is dat de penseeljury dat jaar niets voor haar overhad. Otje is het verhaal van het meisje Otje en haar vader Tos. Hij is kok in hotel De Koperwiek, maar hij heeft last van driftbuien en van vervelende hoteleigenaars en wordt al snel in het boek ontslagen. Dat is het begin van een reis die Otje en Tos met hun bestelbus maken, waarbij er een grote rol voor de dieren weggelegd is, want daar kunnen zowel Otje als Tos mee praten. Een belangrijk thema in het boek is de bureaucratie, naast zaken als uitbuiting en werkloosheid. Tos heeft namelijk geen ‘papieren’ – wat de reden is dat ze steeds maar weer verder moeten reizen.
Van Otje werd eind jaren negentig nog een televisieserie gemaakt, die ook veel succes had. Er verscheen een luisterversie, ingesproken door Flip van Duijn, de zoon van Annie M.G. Schmidt, en er is zelfs een kookboek uitgekomen met de gerechten van kok Tos.
- De montage van Lawines razen is in handen van Ignace Schoot.
- We bedanken de erven An Rutgers van der Loeff en uitgeverij Ploegsma voor het mogen gebruiken van de naam Lawines razen.
- De muziek: Capering (Blue Dot Sessions).
- Het logo werd gemaakt door Floor de Goede.
